Almatyda jer silkinse, Aýǵanstannyń kúıin keshemiz be?

Apat aıtyp kelmeıdi. Alys-jaqyn elderde aıaq astynan bolyp jatqan zilzala qanshama adamnyń ómirin jalmady. Byltyr joıqyn jer silkinisi Túrkııa, Lıvııa, Izraıl, Armenııa t.b elderde bolǵan edi.

Apat bıyl Aýǵanstanǵa da keldi. Jer silkinisinen 3000 adam qaza taýyp, 10 myńnan astam adam zardap shekti. Gerat okrýginde 13 aýyl tolyǵymen qırap qaldy.

Jaman aıtpaı jaqsy joq, bizdiń elimiz de seısmıkalyq belsendi aımaqta tur. Ásirese, Almaty qalasynda joıqyn zilzalanyń bolýy qaýipi halyqty úreılendirmeı qoımaıdy. Byltyr Túrkııadan keıin Qazaqstannyń ońtústik óńirlerinde 5,4 ball jer silkinisi tirkeldi. 2 baldyq dúmpýlerdi ShQO-nyń Zaısan qalasy jáne Kúrshim aýylynyń turǵyndary sezingen.

QR Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi Seısmologııa ınstıtýty dırektorynyń ǵylym jónindegi orynbasary Nursársen О́zbekov Shyǵys Qazaqstan oblysynan bastap Qyzylorda oblysyna deıingi jer seısmıkalyq qaýipti aımaqqa jatatynyn, ol jerdegi dúmpýler 7-9 balǵa deıin jetýi múmkin ekenin aıtady. Biraq ol Almaty qaýipti jer aımaǵyna jatsa da, bul polıgonda asa bir úlken jer silkinisi bolmaıdy, degen boljam aıtady.

Al seısmolog Muhtar Safarjanulynyń sózinshe, Almaty Eýrazııa kontınentiniń eń qaýipti aımaǵynda ornalasqan. Biraq Japonııamen salystyrǵanda bizde qaýip az. Almatyda joıqyn jer silkinisi úsh ret bolǵan, 1887, 1889 jáne 1911 jyly. Ol dúmpýlerdiń magnıtýdasy 7,3, 8,4, 8,2 ball boldy. «Ǵylymı turǵydan aıtqanda, Almatyda jaqyn arada joıqyn jer silkinisi oryn alsa, tań qalmaımyn», deıdi ol.

– Almatydaǵy antropogendik ózgerister saldarynan, máselen, shahta, sý qoımalarynyń damýyna baılanysty tehnogendik jer silkinisteri paıda bola bastady. Soǵan oraı, elimizde jedel sharalardy qabyldaı otyryp, qurylys júrgizilgende qatań normalar saqtalýy kerek. Buryndary ǵımarattardy salý kezinde belgili bir normalar saqtalatyn. Qazir ǵımarattar men úılerdi salý kezinde zilzaladan qaýipsizdigi talaptarynyń saqtalýyn qadaǵalaǵan jón. Almatynyń astynda tektonıkalyq syzyq jatyr, bul óte qaýipti, – deıdi Muhtar Safarjanuly.

Almaty jer silkinisine qanshalyqty daıyn?

Qamshy.kz redaksııasynyń bul suraǵyna seısmolog bylaı dedi:

– О́kinishke qaraı, Almaty jer silkinisine daıyn emes. Qalamyz Túrkııadaǵy qalalardyń taǵdyryn qaıtalaýy múmkin. Buǵan jol bermes úshin bizdegi sapasy nashar qurylystarǵa qysqa merzimdi boljam ornatýymyz kerek. Biraq bul máselede seısmologtar arasyndaǵy qaıshylyq, zańnamalyq, ekonomıkalyq qoldaýdyń joqtyǵy kedergi bolyp tur. Men tipti bizdiń sarapshylarymyzdyń Túrkııada, Sırııada, Aýǵanstanda bolǵan jer silkinisterin talqylap, qorytyndy jasamaı, beıqam otyrǵandaryna tańym bar. Bizde barlyq is tek aqparat túrinde eskertýmen ǵana júzege asyrylyp otyr. Jer silkinisine qatysty saıasattanýshylardyń dabyl qaǵyp, talqylaǵanyn estimedim. Bulaı qur otyra berýge bolmaıdy. Eń bolmasa turǵyn úılerdi kúsheıtip, sapasyn kóterý kerek, qaýipsizdik erejelerin qaıta-qaıta aıta berýmen shektelmeı. Eskertsin, jaraıdy, men oǵan qarsy emespin. Biraq bul kórinis syrt kózge jurttyń jer silkinisin únsiz kútip otyrǵany sekildi kórinedi, – dep alańdaýshylyq bildiredi seısmolog.