Paıdasynan zııany kóp MÁMS júıesin joısaq qaıtedi?

Alaıda sodan beri MÁMS daýdan arylmaı keledi.

«Ákem talaı jyldan beri aýyryp júr. Kúnnen kúnge sabyn sııaqty erip barady kóz aldymyzda. Resmı túrde jumys istemeıdi. Qaraǵandydaǵy memlekettik emhanaǵa dıagnozyn bilýge barsaq, dárigerler tekseris jasaýdan bas tartty. Qabyldamaıdy. Sebebi, medsaqtandyrýy joq. Jekemenshik emhanalarǵa baryp qaralaıyq desek, rasymen áleýmettik turǵydan jaǵdaıymyz joq. Bul meniń ǵana emes, taǵy da jaǵdaıy jetpeıtin ár qazaqstandyqtyń problemasy. MÁMS-tiń ózi 3,5 mıllıon adamnyń saqtandyrýy joq deıdi. Demek, olarǵa óle qal degeni. Medsaqtandyrýy bolmasa, adam ólýi kerek pe? Eń bolmasa, meniń saqtandyrýym ákeme nege jaramaıdy? Prezıdenttiń deni saý ult degen baǵdarlamasy qaıda?» deıdi Dıana Saparqyzy esimdi áıel.

Elimizde medsaqtandyrýdyń saldarynan em ala almaı, áýre-sarsańǵa túsip júrgenderdiń qarasy shynymen kóp. Jumyssyzdar túgili, jumys istep júrgenderdiń ózi MÁMS-ten kómek ala almaı keledi. Medısına jumysy júıege durys qoıylmaǵan, emdelýge barsań, dárigerdi ornynan tappaı qalasyń. Qysqasy, halyqtyń aılyǵynan eki paıyzyn qyrqyp otyratyn júıemen emdelý ońaıǵa soǵyp turǵan joq.

Qamshy.kz MSQ Almaty qalalyq fılıaly dırektory Tileýhan Ábildaevqa júgindi. Onyń sózinshe, «jumyssyz azamattar tek «resmı jumyssyz» retinde tirkelgen jaǵdaıda ǵana MÁMS arqyly tegin em ala alady.

– Shyn máninde, bul bir óńir deńgeıinde emes, respýblıka deńgeıinde sheshýdi qajet etetin úlken áleýmettik másele. Adam bolǵan soń bas aýyryp, baltyr syzdamaı turmaıdy. Sondyqtan azamattardy MÁMS júıesimen qamtý máselesiniń mańyzy óte zor. Saqtandyrýdyń tolyqqandy engizilgenine bıyl tórtinshi jyl. Soǵan qaramastan, búgingi kúni elimiz boıynsha 3,3 mıllıon adam júıeden tys qalyp otyr. Onyń 400 myńy – almatylyqtar. Olardyń arasynda atyna ýaqtyly jarna aýdarylmaǵan jumyskerler, jeke kásipkerler, biryńǵaı jıyntyq tólem tóleýshiler, azamattyq-quqyqtyq kelisimshart boıynsha jumys isteıtinder bar. Saqtandyrylmaǵandardyń basym bóligi – MÁMS júıesine bir de bir ret jarna aýdarmaǵandar. Mysaly, 297 myńy 18 ben 45 jas aralyǵyndaǵy eńbekke jaramdy azamattar. Olardy qala ekonomıkasyna tartý qajet. Olar esh jerde jumys istemeıdi, ıaǵnı, áleýmettik jaǵynan qorǵalmaǵan degen sóz. 

Dál osy sanatpen jumys isteý qajet. Jumysqa ornalastyryp, qaıta oqý kýrstarymen qamtyp degendeı. Mysaly, bizde ártúrli memlekettik eńbekpen qamtý baǵdarlamalary bar, solarǵa tartý qajet jastardy. 

Saqtandyrylmaǵandar tiziminde 29 jasqa tolmaǵan 100 myńnan astam adam bar. Olardy da jastarǵa arnalǵan eńbekpen qamtý baǵdarlamalaryna tartsaq, jaqsy bolar edi.

Bireý jumys tappaı jumyssyz júredi, bireý densaýlyǵyna baılanysty jumys isteı almaıdy. Jumysqa jaramaıtyn, biraq múgedektik ala almaı júrgender bar. Olardy Eńbekpen qamtý ortalyqtary arqyly resmı tirkeýge qoısa, olar úshin jarnany memleket aýdarar edi, – deıdi Tileýhan Ábildaev.

Talonmen kezekke turýdyń tıimsizdigi

Halyq aı saıyn jappaı aqsha aýdarǵanymen, MÁMS-tiń kómegine júginbeıtinder de bar.  bermeıdi. «Osy ýaqytqa deıin MÁMS-tiń esh paıdasyn kórmeı kelemin. Ne úshin, nege ustap jatqanyn túsingenimmen, báribir aqyly emdelip júrmiz emes pe?» deıdi tańǵalǵan keıippen Azat Elemesov esimdi oqyrmanymyz.

MÁMS arqyly tegin emdelý úshin kvota qajet. Al kvotany alý úshin 2-3 aıdaı kútýge týra keledi. Portal arqyly medısınalyq mekemelerde tegin emdelý de ońaıǵa soqpaıdy. Memlekettik emhanalarda emdelý úshin de bir aı buryn kezekke jazylyp, talon alý kerek. Biraq eshkim dárigerge kóriný úshin talon alýym kerek dep kútip otyrmaıdy. Talonmen kezek kútkenniń ózinde dárigerlerdiń «bazaǵa tirkeý, bazadan izdeý» sekildi jumystary kóp ýaqytty alady. Sol sebepti, amalsyzdan aqyly emniń kómegine júginýge májbúrmiz. Aqyly emniń quny da, dárilerdiń baǵasy da aspandap tur.

Kúnde jumysta júretin, qoly bosaı bermeıtinderdiń talonmen kezekke jazylyp emdelýge ýaqyty joq. Emhanadan emińdi alyp, qaralý úshin jumystan qaıta-qaıta suranýyń kerek. Medısınalyq saqtandyrýy bola tura, onyń paıdasyn kóre almaǵandardyń qarjysy qaıda ketedi? MÁMS júıesi naýqastyń tıimdi kezek alýyna jaǵdaı jasaýǵa qulyqsyz, «sen tımeseń, men tımen» degenniń keri sekildi. Bul ne ózi, salyq pa, bıznes pe, degen oıǵa salady. Túptiń túbinde medısınalyq saqtandyrý qorynyń qarjysy ustaǵannyń qolynda, tistegenniń aýzynda ketpeı me degen kúdik te joq emes.