Erteń baqytty bolyp ketemiz deý - О́zińdi de, ózgeni de aldaý

Qyz alyp qashý dástúrge jatpaıdy

«Biraq qyzdyń áke-sheshesi, aǵa-baýyry kelispeı, qyzdyń ózi kelisip tursa, alyp qashýǵa bolady. Keı jaǵdaıda qyz jaqtyń uzatýǵa jaǵdaıy kelmese, onda da ózara kelisimmen qashyp ketetin jaǵdaılar da bar. Al endi tanymaıtyn qyzdy alyp qashýǵa múldem qarsymyn. Sebebi, ol jastar birin biri tanymaıdy. Al tanymaı, alyp qashqan qyzy erteńgi kúni óziniń rýlasy, jaqyny bolyp shyqsa qaıtedi? Sondyqtan eki jaq bir biriniń rýyn, shyqqan tegin zerttep, zerdelep, ata-anasynyń razylyǵymen otaý qurǵandaryn quptaımyn» deıdi.

Iá, apalarymyzdyń kóbin kezinde “alyp qashqan”. Odan bári baqytty bolyp ketken joq. Máselen, Ońtústik Qazaqstannyń turǵyny Hadısha apa alyp qashýdan keıingi taǵdyryn kúrsine otyryp bylaı aıtady:

 

Qyz kezimde baqytty edim

«Aıaq astynan meni tanymaıtyn, kórshi aýyldyń jigiti alyp qashty. Sol kezde «úıge ketem» dep jer tepsinip jylaǵanymnan paıda bolmady. Bul jaǵdaıǵa áke-sheshem arlandy ma? Áıteýir, qaıtyp kelýime qarsy boldy. Amal joq, ózim súımeıtin, ózimdi súımeıtin adammen birge turdym. Jalpy, bul ómirde mahabbat degenniń ne ekenin bilmeımin, men paqyr. О́ıtkeni kelin bolǵannan ómirim tozaqqa aınaldy. Kúıeýim iship alsa, tópelep, ura jóneletin. Quddy sol úıdiń quly sekildi qaraýshy edi. Joqshylyqtyń qasiretin kúıeýge shyqqan soń bildim. Arasynda tórkinim kómektesip turatyn. Biraq olar qashanǵa deıin kómektese beredi? Qazir o shalym qaıtys boldy. Qudaı ózi keshirsin, qazir qulaǵym tynysh. Balalarym da burynǵydaı boqtyq sózdi, urys-keristi estimeıdi. Shyny kerek, ómirim endi túzelip keledi. Sol úshin qazir barlyq qyzǵa «Tanymaıtyn jerge barma. Alyp qashyp ketse, taý qoparsań da ol úıden ketip qal» dep keńesimdi beremin. О́ıtkeni barlyq qyz bala baqytty áıel, baqytty ana bolýǵa laıyqty» dep ómirin jylap otyryp, eske aldy.

 

Al 70 jastaǵy Raýshan apa qyz alyp qashý burynnan bar dástúr bolǵannan keıin bul úrdispen kelisetinin aıtty.

«Bizdiń kezimizde qyz alyp qashý kóp boldy. Tanysań da, tanymasań da, eshkimniń sharýasy joq, alyp qasha beretin. Meni de alyp qashyp kelgen. Biraq aq bosaǵany attap qoıǵannan keıin keri sheginerge jol joq. Keteıin deseń, tabaldyryqqa aq jaýlyǵyn jamylyp alyp, úlken kempirler jatyp alatyn. Onyń ústine, «qaıtyp kelgen qyz jaman» dep ózge jurttyń da jaqtyrtpasy anyq qoı. Sondyqtan «Birinshi baq – baq, ekinshi baq kórbaq» dep baqytymyzdy osy birinshi attaǵan shańyraǵymyzben bastaǵanym ras. Qazir, shúkir balashaǵamdy ósirip, nemerelerimdi baǵyp jatyrmyn» deıdi.

 

Dástúrdiń ozyǵy bar, tozyǵy bar

 

Biraq qalaı aıtsaq ta kelisimsiz alyp qashý – úlken qylmys ári jabaıylyq. Munyń qylmys ekenin bile tura, elimizde qyz alyp qashý úrdisi áli bar. Munyń sebebin femınıst hám zańger Áıgerim Qusaıynqyzy bylaı túsindirdi:

– Men zertteýshi, femınıst, áıel quqyǵyn qorǵaýshy retinde alyp qashýǵa qarsymyn. Bul eshqandaı dástúr dep aqtaýǵa jatpaıtyn, adamnyń bostandyǵyna qarsy qylmys dep esepteımin. Alyp qashý dástúri nelikten jalǵasyp keledi degen suraqqa kelsek, meniń túsinigimshe, qyz alyp qashý jáne jigitke erip, qyzdyń qashyp ketýi degen eki uǵym bar. Qyzdyń kelisiminsiz, erkinen tys májbúrli túrde alyp qashý qylmys. Al jigitpen birge qashyp ketýi degenimiz, qyzdyń ata-anasy ruqsat bermegen jaǵdaıda, ne jigittiń qalyńmal tóleýge jaǵdaıy bolmaǵan jaǵdaıda ózara kelisip, qashyp ketýi. Bizde osy eki uǵymdy shatastyryp jatady. Rasynda, qyz alyp qashýǵa baılanysty bólek bap joq. Tek bizde QR qylmystyq kodeksiniń 125-babynda «Adam urlyǵy» degen bap bar. Onda sýbektıvti jaqtary jazylǵan. Biraq qyz alyp qashýǵa baılanysty bólek bap bolmaǵandyqtan, qyzdy alyp qashyp ketkennen keıin qyzdyń týystary aryz jazatyn bolsa, jigit «Adam urlyǵy» baby boıynsha jazalanady. Onyń jazasy aýyrlyǵyna baılanysty 3 jyl, 7 jyl, 12 jylǵa deıin bolady. Biraq Qazaqstan boıynsha qyz alyp qashýǵa baılanysty naqty statıstıka keltire almaımyz. Ony prokýratýra da bere almaıdy. Sebebi, joǵaryda aıtqanymyzdaı, qyz alyp qashýǵa baılanysty bólek bap joq. Sondyqtan biz zańgerler osy baptyń QR Qylmystyq kodeksine engenin talap etemiz. Kórshi Qyrǵyzstan qyz alyp qashýdy qylmystyq kodekske engizgen. Naqty statıstıka bar, elde 5000 qyzdy alyp qashty, onyń mynshasy qaıtpady, mynshasy aryz jazbady dep, BUU Áıelder quqyǵyn qorǵaý komıteti naqty statıstıka aıtyp, keńes beredi. Iаǵnı, olar bul problemanyń bar ekenin moıyndap, ony sheshýge tyrysady. Al Qazaqstanda qyz urlaýdy qylmys dep qabyldamaıdy. Jaı ǵana dástúr dep, aqtap alýǵa tyrysady.

Al eger qyz ata-anasyna salmaq salǵysy kelmeı, jigitpen kelisip, birge ketetin bolsa, bul alyp qashý emes, qashyp ketý bolyp esepteledi. Al tanymaıtyn qyzdyń basyna qap kıgizip alyp qashyp, «endi meniń áıelim bolasyń, aldyńda 8 kempir jatady» dese, bul naǵyz alyp qashý ári adam urlaý qylmysy dep sanalady. Sol úshin osy eki uǵymdy dástúrdi qaralamas úshin ajyratyp alǵanymyz jón, – deıdi Áıgerim Qusaıynqyzy.

 Qyz alyp qashýdyń saldary týraly psıholog Saıan Rysbaı bylaı deıdi:

– Kelisimmen alyp qashý materıaldyq jaǵynan tıimdi shyǵar. Al erkinen tys alyp qashý psıhologııa jaǵynan da, din jaǵynan da, zań jaǵynan da durys emes. Birin biri tanymaıtyn adamdar erteń úırenisip kete ala ma? Qyzǵa jigit unamasa, ol adammen qalaı ómir súredi? Mundaı adamdar úshin otbasyn saqtap qalý óte qıyn. Ári mundaı otbasyda mahabbat, bereke, túsinistik bolmaıdy. Sharıǵat boıynsha da alyp qashý durys emes. Sebebi, neke qıyp jatqanda «sizderde ortaq kelisim bar ma, eshkim qınamady ma?» degen sekildi suraqtar mindetti túrde qoıylady, – dedi ol.

 

Otbasyn qurý osy eken dep, kóringenniń etegin ustap kete bergen jón emes! «Alyp qashqannan jaman bolmadyq» dep úlkenderdiń jas qyzdyń basyn qatyrýy – salt-dástúrimiz emes!