"Stıven Hokıng aýrýy": Búıirlik amıotrafıka sklerozy jóninde ne bilýimiz kerek?

Búıirlik amıotrafıkalyq skloroz álem elderinde "Stıven Hokıng aýrýy" retinde tanymal. Atalǵan aýrý 40 jastan asqan kezde jyldam damı bastaıdy. Alaıda búıirlik amıotrafıkalyq skleroz boıynsha birden dıagnoz qoıý qıyn. Dárigerler aýrýdyń alǵashqy belgilerine qaraı boljam jasaǵannan keıin ǵana naqty dıagnoz qoıady. 

 BAS aýrýy degen ne?

Búıirlik amıotrafıkalyq skleroz – eń kóp taralǵan 5 neırodegeneratıvti aýrýdyń bir túri. Atalǵan aýrý julyn neırondarynyń belgili bir bóligin qamtıdy. Al onyń joıylýy búkil aǵzanyń jumys isteýine jaýapty bulshyqet jumysynyń toqtaýyna sebep bolady.

Aýrýdyń bul túri álem elderinde Sharma nemese Lý Gerıg aýrýy dep te atalady. Degenmen BAS aýrýyn fızık, teoretık Stıven Hokıng esimimen jıi baılanystyratyndar da jıi kezdesedi. Ǵalym sońǵy 30 jyl boıy sal aýrýyna shaldyǵyp, adamdarmen arnaıy kompıýter arqyly sóılesken.

 BAS aýrýyna shaldyqqan naýqas sanynyń artýyna ne sebep?

Ǵalymdar 150 jyldan beri zerttep kelse de aýrýdyń damýyna ne sebep ekenin áli naqtylı almady. Alǵash ret XIX ǵasyrda fransýz psıhıatry Jan Martın Sharma aýrýdyń negizgi belgilerin sıpattaǵan. Sodan beri aýrýdyń bul túrin Sharma dep ataıdy. Damyǵan elderde BAS aýrýy 100 adamnyń eki-úsheýinde kezdesedi.

Ǵalymdar aýrýdyń qalaı jáne aǵzanyń qaı bóliginde paıda bolatynyn aıta almaıdy. Degenmen olar aýrýdyń bastapqy belgileri arqyly boljam jasaıdy.

BAS aýrýynyń belgileri qandaı?

Bulshyqetterge sıgnal jiberetin júıe jasýshalary birte-birte óle bastaıdy. Alǵashqyda mı aıaq-qoldy basqara alady. Biraq kún ótken saıyn neıron sany azaıa túsip, bulshyqet pen basqarý ortalyǵy arasyndaǵy qatynas álsireı beredi. Mundaı kezde adamda uıqyshyldyq, sharshaý men shanshý belgileri baıqalýy múmkin.

Negizinen aýrý bulshyqet qurysýynan (myshechnyh sýdorog) bastalady. Aýrýǵa shaldyqqandardyń 80 paıyzy dárigerlerge osyndaı shaǵym aıtqan. Degenmen mundaı dert kez-kelgen adamda kezdesýi múmkin. Al BAS aýrýyna shaldyqqandarda bul kútpegen jerden jáne ártúrli bulshyqetterde paıda bolady:  aıaq-qoldarda, ishte, arqada, moıynda, jaqta jáne tipti tilde.

Taǵy bir jıi kezdesetin sımptom – aıaq-qoldyń álsizdigi men uıýy. Mysaly, adamnyń aıaq-qoly istemeı, ebedeısiz bola bastaıdy, súrinip ketýi jıileı túsedi.

Aýrýdyń bastapqy kezeńde moıyn men jaq  bulshyqetin zaqymdaýy da kezdesip jatady. Bul shamamen naýqastardyń 20 paıyzynda bolady. Moıyn men jaq bulshyqetiniń zaqymdanýy tamaq jeý kezinde túrli qıyndyqtarǵa sebep bolady. Adamnyń aıǵaılaýy, án aıtýy qıyndaıdy. Jalpy óziniń daýys apparatyn basqara almaı qalady.