"Áskerı kólik júrgizgen", "ashýlanǵanda jymıǵan", "birinshi bolyp sóıleýge bolmaıtyn". Elızaveta II týraly derekter

Ulybrıtanııa korolevasy Elızaveta II ómirden ótýine baılanysty Ulybrıtanııa men seriktes 50 elde aza tutý bastaldy. Otany korolevany 10 kún boıy joqtamaq. El tarıhynda bılikte eń uzaq otyrǵan monarh retinde qalǵan korolevanyń tulǵasy men ómiri kópshilikke qyzyq.

Elızaveta II, tolyq aty Elızaveta Aleksandra Merı Vındzor 1926 jyly 21 sáýirde Londondaǵy Iork gersoginiń januıasynda dúnıege kelip, Eýropa aqsúıekterine tán ómir saltymen úıde oqytylǵan. Jasynan ilim-bilimge qumar bolǵan ol kádýilgi mektep baǵdarlamasymen qatar arnaıylap oqytylǵan ekonomıka negizderi, zań, konstıtýsııalyq quqyq pánderinen de únemi bes degen baǵa alǵan. Atqa otyrý, bı, mýzyka, saraı ádebi sabaqtarynda da ozattyǵymen kózge túsken. Fransýz tiline degen ińkárligi ony óz betinshe úırenip alýyna jetelegen.

1936 jyly ákesi VI Georg taqqa otyrysymen otbasymen Býkıngem saraıyna qonys aýdarady. Munan soń Iton kolledjinde konstıtýsııa tarıhynan dáris alyp, bilimin shyńdaıdy.

Ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń sońǵy jylynda áskerı forma kıip, Áıelderdiń qosalqy aýmaqty korpýsyna qosylyp, úsh apta mehanıka negizderi men júk kóligin júrgizýdi úırengen. 

Elızaveta ómirinde oryn alǵan kelesi aıtýly oqıǵa – onyń turmys qurýy. Ol 1947 jyly óziniń alys týysy grek hanzadasy Fılıppen otaý qurady. Ǵashyqtar 1939 jyly Fılıpp Dortmýndtaǵy áskerı teńiz ýchılıshesinde oqyp júrgennen tanys bolǵan. 9 jyl hat-habar almasyp, aqyry otbasyn qurady.

1952 jyly 6 aqpanda ákesi ókpe ragynan qaıtys bolǵannan soń Elızaveta 25 jasynda taqqaotyrady. 1953 jyldyń 2 maýsymynda resmı túrde táj kıgen Elızaveta Ulybrıtanııamen qatar Soltústik Irlandııa, Aýstralııa, Kanada, Jańa Zelandııa, Jańa Gvıneıa sııaqty kóptegen elderdiń hanshaıymy bolady. Onyń táj kııý rásimin tikeleı translııasııa arqyly 27 mln adam tamashalaǵan.

Elızaveta II qalyptasqan úrdis boıynsha el basqarý isine, onyń ekonomıkalyq saıasatyna aralaspady. Onyń mindetine halyqaralyq sharalarda Ulybrıtanııa atynan ókildik etý, eldegi monarhııanyń bedelin arttyrýǵa atsalysý kirdi. О́ziniń tusyndaǵy barlyq úkimet basshylarymen jaqsy qarym-qa­tynasta bolǵan. Saıası ómirden jyraq, saıası ustanymyn bildirmeıtindigine qaramastan kóptegen saıasattanýshylar onymen túrli másele boıynsha keńesip otyrǵan.

Patshaıymnyń brıtanııalyqtar arasynda da bedeli joǵary bolǵan. Alaıda ımperıalıstik kózqarastaǵylar Elızaveta II bıligin Brıtanııa tarı­hyndaǵy eń sátsiz kezeńge balaıdy. О́ıtkeni onyń tusynda Ońtústik Afrıka men Seılon (Shrı-Lanka) ımperııadan azattyq alyp, táýelsz el atanǵan bolatyn.

Patshaıymnyń ár kúni mınýtyna deıin aldyn ala jazylyp qoıylǵan edi. Onyń tańsáride isteıtin alǵashqy isi – brıtanııalyq kúndelikti basylymdardy paraqtaý bolǵan. Jańalyq pen oqıǵalarǵa kóz júgirtip bolǵan soń, Býkıngem saraıyna kelip túsken hattardyń mańyzdy degenderimen tanysyp, solarǵa jaýap jazǵyzady. Saraıǵa kúnine 300-ge deıin hat túsetin kórinedi.

Patshaıym eshqashan daýys kóterip sóılemegen. Ashýlanǵanda kerisinshe jymıǵan. Koroleva suqbat bermegen. Atqa otyrýdy jáne ıtpen serýendegendi janyndaı jaqsy kórgen. Boıy 163 sm bolǵan. Patshaıym tek ashyq tústi kıim kıgen, ol brıtanııalyq óndirýshilerdiń qolynan shyǵýy mindetti.

Patshaıym resmı kezdesýlerdi negizinen kúnniń alǵashqy jartysynda ótkizedi. Jáne olar ádette 15 mınýttan aspaıdy.

Patshaıymnyń saltanatty marapattarǵa, elishilik jáne halyqaralyq sharalarǵa qurmetti qonaq retinde qatysýy bas­ty qyzmetteriniń biri. Ol osy kúnge deıin 100-den astam elge resmı sapar jasaǵan.

Ádette aptasyna bir ret premer-mınıstrmen kezdesip, resmı qujattarmen tanysady. Ol taqqa otyrǵandaǵy el premeri – Ýınston Cherchıll bolǵan. Patshaıym sondaı-aq Djon Kennedı men Indıra Gandıdiń qazasy syndy adamzat tarıhyndaǵy iri oqıǵalardyń kýási bolǵan.

Joǵaryda patshaıymnyń kóptegen resmı kezdesýge qatysatyny aıtyldy. Olardyń bári birdeı joǵary mártebeli monarhqa unaı bermeıtin. Keıbir áńgimelesýshiler ish pystyryp, jalyqtyrsa, keıbir nári az, sýy kóp jıyndar altyn ýaqytyn qur bosqa ysyrap etedi. Adam bolǵan soń ózin jaısyz sezinip, kóńil-kúıi bolmaı bireýmen sóılesýge qulyqsyzdyq tanytatyn kezder de ushyrasady. Ondaıda ornynan turyp, ketip qalýǵa mádenıeti, ádebi jibermeıdi. Onda ne istemek kerek? Bundaı tyǵyryqtan monarh óziniń qolsómkesiniń kómegimen qupııa belgi berý arqyly shyqqan.

Qupııa kod týraly brıtanııalyq korolder otbasy tarıhshysy Hıýgo Vıkers aıtqan. Mysaly, eger Elızaveta áńgime ústinde sómkesin bir qo­lynan ekinshisine aýys­tyr­sa, onda áńgimeni do­ǵarǵysy ke­le­tindigin bil­dirgeni. Bundaıda araǵa bi­rer mınýt salyp qyz­metshileriniń biri birnárseni syltaýratyp patshaıymdy alyp ketedi. Al monarh sóm­kesin ústel ústine qoısa, taıaý ýaqytta is-sharadan shyqqysy keletinin ańǵartqany. Saýsaǵyndaǵy ne­ke sa­qı­nasyn ustaı bas­tasa, áńgi­me­le­sýshiden ǵana emes, osy jerden dereý qutqar degeni eken.

Zań boıynsha mo­narh­qa kúıeýinen bas­­qa eshkimniń, esh­qan­daı jaǵ­daıda saýsa­­ǵynyń ushyn da tıgizýge bolmaıdy. 66 jylda bul talapty 4 adam buzǵan. Bóten oıy bol­maǵandyqtan, olar jaýapqa tartyl­maǵan.

Patshaıymnyń qolyn qysyp, tós qaǵystyrý qurmetine Aýstra­lııanyń premer-mınıstrleri – Pol Kıtıng pen Djon Govard, kana­dalyq veloshabandoz – Lýı Garno jáne Barak Obamanyń áıeli Mıshel Obama ıe bolǵan. Sondaı-aq oǵan qarata birinshi bolyp sóıleýge bolmaıtyn. Ol ózi qyzyǵýshylyq tanytyp, áńgimelesýshisiniń keńinen kósilgenin qalamasa, suraqtaryna "ıá", "joq" dep qana jaýap berý kerek.

Brıtan monarhynyń Býkıngem saraıynyń birinshi qabatynda jeke bankomaty bar. Onyń qyzmetine Brıtanııadaǵy eń bedeldi bankterdiń biri jaýapty. Jáne onda aqsha taýsylyp qalmaýy qatań baqylanady. Negizinde patshaıym ózimen birge aqsha alyp júrmegen.. Tek shirkeýge bara jatqanda ǵana sadaqa berý úshin 5-10 fýnd qaltasyna salyp alatyn kórinedi.
100-den astam elde bolǵanyna qaramastan, on­da pasport bolmaǵan. Ulyb­rı­tanııada tólqujat pat­shaıymnyń atynan beri­letindikten ol oǵan muq­taj emes.