Kináli: Bıliktegi satqyndar ma? Halyqtyq belsendiler me?

Jańaózende bastalyp, tutas respýblıkany qamtyǵan halyq narazylyǵynan keıingi jappaı tártipsizdikten el endi-endi qalypty tirshiligine orala bastady. Almatyda kesheli beri ınternet jelisi qosyldy. Ázirge tek belgili bir mezetke ǵana. О́zge aımaqtardaǵy jaǵdaı da osyndaı. Jurt tutas teledıdarǵa telmirgen. Elde bolyp jatqan jaǵdaıdan negizinen telearnalar arqyly habardar. Alaıda ol jerdegi aqparat ta, bıliktiń «qańtar qyrǵynyna» berip jatqan baǵasy da birjaqty kórinedi.

Árıne, jappaı tártipsizdik kezinde tonaý, urý-soǵý, qıratý, vandalızm men maroderlik, adam óldirý, strategııalyq memlekettik nysandardy basyp alý, olardy búldirý sekildi túrli qylmystyq áreketter beleń aldy. Olarǵa quqyqtyq baǵa berilip, jaýaptylar tıisti jaýapkershilikke tartylýy kerektigine eshkim shúbá keltirmeıdi. Alaıda bılik taratyp jatqan aqparattarda beıbit narazylyqqa shyqqandardy tutas búlikshi etip kórsetýge tyrysý áreketi baıqalady.

Máselen, 5 qańtarda tolqý jappaı halyqtyq sıpat alyp, Almatyda birneshe myńdaǵan adam alańǵa shyqqanda prezıdent beıneúndeý jasady. Toqaev ol kezde el aldyna Qaýipsizdik keńesiniń tóraǵasy retinde shyqty. Bul laýazym buǵan deıin Qazaqstannyń tuńǵysh prezıdenti Nursultan Nazarbaevqa tıesili-tin. Sol kezde Qaýipsizdik keńesiniń Prezıdentke ótýine baılanysty mardymdy túsindirme bolmady. Prezıdent úndenýinde birqatar óńirde tótenshe jaǵdaı engizip, tártipsizdik jasaǵandardyń áreketteri «joǵary deńgeıde uıymdastyrylǵanyn» aıtyp, olar «qarjylandyrylyp, jan-jaqty oılastyrylǵan jospar» negizinde is-qımylǵa baryp otyrǵanyn jetkizdi.

6 qańtarda Qasym-Jomart Toqaev Qaýipsizdik keńesiniń otyrysyn ótkizip, eldegi jappaı tártipsizdikke «terrorlyq shabýyl» degen baǵa berip, buzaqylyqty «naǵyz terrorıster» jasap otyrǵanyn atap ótti. Sondaı-aq ol terrorıstik toptar shyn máninde, «shetelde úlken daıyndyqtan ótken halyqaralyq terrorıster ekenin» jáne «olardyń Qazaqstanǵa jasaǵan shabýylyn basqynshylyq akti retinde qarastyrý qajet ekenin» aıtty.

7 qańtardaǵy úndeýinde prezıdent «Quqyq qorǵaý organdary men armııaǵa eskertýsiz oq atýǵa buıryq berdim», «Qazaqstan qarýlanǵan ári daıyndyqtan ótken jergilikti jáne sheteldik sodyrlarmen betpe-bet kelip otyr» dep málimdedi.

Sondaı-aq prezıdent úndeýinde beıbit mıtıngterge shyǵyp júrgen belsendilerdi synady. Eshkimniń atyn atamastan «quqyq qorǵaýshylar» men «belsendiler» sózderin tyrnaqshaǵa alyp, olardy «sholaq belsendiler» dedi. Olar ózderin 2020 jylǵy mamyrda qabyldanǵan beıbit jınalystardy ótkizý týraly zańnan joǵary qoıady dep aıyptady. Al táýelsiz sarapshylar beıbit jınalystardy uıymdastyrý jáne ótkizý tártibi týraly zań burynǵy zańnan aıtarlyqtaı aıyrmashylyǵy joq ekenin, qoǵamdyq talqylaý kezinde bildirilgen usynystar eskerýsiz qalǵanyn, qoǵamdyq ómir úshin mańyzdy zańdardyń karantın kezinde qabyldanǵanyn aıtady.

Sonymen qatar Toqaev úndeýinde «quqyqtyq tártipti buzýǵa ózderin «erkin» buqaralyq aqparat quraldarymyz dep sanaıtyndar men bizdiń kópultty halqymyzdyń negizgi múddelerinen alshaq «syrttaǵy qaıratkerler» yqpal etip, shyn máninde arandatýshylyq ról atqarady» dep Qazaqstandaǵy qaıǵyly jaǵdaıǵa joǵaryda aıtylǵandar sebepker boldy deıdi. «Almatynyń ózine 20 myń sodyr shabýyl jasady» degen sózdi de prezıdent aıtty. Keıbir beıresmı derekterde Almaty kóshelerine 20 myńnan asa adam shyqqany aıtylǵan. Sonda prezıdent sol azamattardyń barlyǵyn sodyrǵa teńep tur ma?

Prezıdent aıtqandaı, Almatyda alańǵa shyqqan 20 myń adamnyń bári sodyr bolsa, onda buǵan ulttyq qaýipsizdik komıteti, ishki ister mınıstrligi qalaı jol berip qoıǵan? Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy Kárim Másimovtyń «memleketke satqyndyq jasady» degen aıyppen tergelip jatqany bul búliktiń artynda ulttyq qaýipsizdikke jaýapty organ men onyń basshylary turǵanyn bildire me?

Kókeıde saıraǵan sansaýal munymen bitpeıdi. Máselen, syrtqy ister mınıstrligi batystyq keı basylymdardyń Qazaqstandaǵy adam quqyǵy máselesine alańdaýshylyq bildirýine baılanysty bergen jaýabynda Mańǵystaý oblysy turǵyndarynyń talaby tolyq qanaǵattandyrylǵany aıtylady. Is júzinde Jańaózen halqynyń «suıytylǵan gaz baǵasy 120 teńgeden 50 teńgege deıin arzandatylsyn» degen talaby ǵana oryndaldy. Al qalǵan talaptar qaıda qaldy?

Beıbit mıtıng, artynsha jappaı tártipsizdik kezinde aqparat taratqan keıbir aqparat resýrstary nege buǵattaldy? Internetsiz qoljetimdi bolǵan sanaýly aqparat saıttary qandaı krıterıı boıynsha tańdaldy? Balama pikir, túrli taraptyń ýájin usynatyn resýrstar nelikten kópshilik úshin jabyq?

Prezıdent pen keıbir laýazymdy tulǵalardyń eldegi búlikke belsendilerdiń qatysy týraly aıtqan sózderi elde belsendilerge qatysty jappaı repressııa bastalatynyn bildire me? Jýrnalıst Luqpan Ahmedıarov, quqyqqorǵaýshy Abzal Quspannyń 10 táýlikke qamalýy qýdalaýdyń bastalyp ketkenin ańǵarta ma?

Qylmyskerlerdi aqtaý bizdiń oıymyzda da joq. Tek «Qańtar qyrǵynyna» ádil baǵa berilgenin qalaımyz. Eger búlik lańkesterdiń terrorlyq shabýylynyń saldary bolsa, sony uıymdastyrýshylar men kinálilerdiń aty atalyp, túsi tústelýi kerek. Halyq tynyshtyǵyn buzyp, qanshama adamnyń ómirin qıǵan tragedııaǵa kinálilerdi qoǵam bilip júrýge quqyly. Mundaı jaǵdaıǵa qalaı jol berilip qoıylǵanyna tereń saraptama jasalýǵa tıis. Eliniń taǵdyryna alańdap beıbit túrde alańǵa shyqqan, tártip buzbaǵan aǵaıyn jappaı qýǵyndaý qurbany bolyp ketpeýi kerek. Arandatýmen aınalyspaı, bılikti tóńkerýge shaqyrmastan konstıtýsııada kepil berilgen pikir aıtý quqyǵyn paıdalanyp, bıliktiń kem-ketigin aıtqandar kóppen birge qosaqtalyp, biraýyz sózine bola repressııaǵa ushyramaýǵa tıis.

Bılik tártipbuzýshylyqqa, zańsyzdyqqa deıin halyqty alańǵa búgingi rejımge degen narazylyq alyp shyqqanyn umytpaǵany jón. Buqaranyń o bastaǵy talaby lańkester, radıkaldar, buzaqylar degen propagandanyń tasasynda qalyp qoımaýy kerek.