Qytaı nege daıyndalyp jatyr? Kelesi aıda qandaı tarıhı mańyzdy oqıǵa bolady?

Qytaıdyń joǵary basshylary kelesi aıdyń basynda Beıjińde "tarıhı mańyzy bar" kezdesý ótkizedi. "Olar kommýnıstik partııanyń sońǵy 100 jyldaǵy jetistikteri týraly qarar qabyldaıdy" dep kútilýde.

"Saıası bıýro 19-shy Qytaı ortalyq komıtetiniń altynshy plenarlyq májilisin 8-11 qarasha aralyǵynda ótkizý týraly sheshim qabyldady" dep habarlady Sınhýa memlekettik aqparat agenttigi.

Onda basshylyq partııanyń "negizgi jetistikteri men tarıhı tájirıbesi" týraly qararǵa keri baılanys izdegenin jáne ol pleným barysynda qaralatynyn aıtty.

Kóshbasshylar partııa qurylǵannan bergi 100 jyl ishinde úlken jetistikterge qol jetkizgenimen, osy ǵasyrdyń ortasyna qaraı "ulttyq jańarý" maqsatyna jetý úshin qyraǵy bolýy kerek degen qorytyndyǵa keldi. 

Qarasha kezdesýi tóraǵa Sı Szınpın úshin partııanyń bıligi men onyń kóshbasshylyq mártebesi týraly resmı ózgeristerdi kúsheıtý jolynda mańyzdy oqıǵa bolmaq. Al kelesi jyly Qytaı ulttyq quryltaıy ótedi. Ol on jylda eki ret shaqyrylady.

Baqylaýshylardyń pikirinshe, bul sheshim – Qytaı bılik partııasynyń aldaǵy birneshe onjyldyqtardaǵy baǵytyn anyqtaı alatyn mańyzdy saıası burylysqa aınalady.

Buǵan deıin Qytaı kommýnıstik bıliginiń tarıhyndaǵy kezeńderde eki mańyzdy qarar qabyldaǵan:

Alǵashqy "tarıh týraly qaýly" 1945 jyly Mao Szedýn dáýirinde boldy. Mao qarsylastaryn álsiretip, partııa sezinen keıin óziniń kóshbasshylyǵyn ornatty. 

Ekinshisi, 1981 jyly Den Sıaopınniń basqarýynda boldy. Ol kezeńde Mao jasaǵan on jyldyq mádenı tóńkerisindegi partııanyń qatelikteri moıyndaldy jáne Denniń "ashyq esik jáne reforma" saıasatyn qabyldaýǵa negiz qalandy.

Qytaıdyń sheshim qabyldaıtyn joǵarǵy organy Saıası bıýro dúısenbide Sıdiń jetistikterin basa aıtty. Onyń eńbegi ótken kóshbasshylardyń tabystarynyń jalǵasy bolǵanyn atap ótti. Qytaı qazir ekonomıkasy qarqyndy damyǵan jahandyq derjavaǵa aınalǵany aıtyldy.

Beıjińdegi Sınhýa ýnıversıtetiniń Ulttyq strategııa ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Sıe Maosýn bul sheshimdi "Kommýnıstik partııa óziniń alǵashqy 100 jylyn qalaı kóretinin jáne aldaǵy 100 jylda qalaı jalǵasatynyn" qorytyndylaıdy dep kútedi.

Osyndaı tarıhı kezeńde Mao men Den Qytaı kommýnıstik partııasynyń jetistikterin baıandaǵan. Sı jańa qararda partııanyń tabystary týraly egjeı-tegjeıli málimdeýi múmkin. 

– Sıdiń istep jatqandary – ózinen burynǵy saıasatty jalǵastyrý. Mysaly, Den "Qytaı aldymen keıbir adamdarǵa baı bolýǵa múmkindik beredi" degen, biraq ol sonymen birge "ortaq baıýdy (damýdy)" basty maqsat retinde aıtqan. Sı dál osylaı jasaýǵa tyrysady, – dedi Sıe.

Sıdiń ótken jyldan bastalǵan jappaı repressııasynan keıin, sarapshylar arasynda "Mao kezindegi mádenı revolıýsııany Sı qaıtalaı ma?" degen saýaldar týyndaǵan. 1966-1976 jyldar aralyǵynda Mao kommýnıstik partııaǵa "adaldyǵyn bildirip", kapıtalızmge qarsy "mádenı revolıýsııa" júrgizgen. Mamandar sol kezeńde Qytaıdyń damýy on jylǵa keri shegingenin aıtady. Mao ómirden ótip, 1978 jyly Denniń jańa "ashyq esik jáne reforma" saıasatynan keıin, "Qytaısha ereksheligi bar sosıalızm" dep atalatyn jańa júıege aýysty. Bul júıe aty "sosıalızm" bolsa da, basy bútin naryqtyq ekonomıka bet burdy. Mamandar osy júıe Beıjińniń álemdegi ekinshi ekonomıkalyq derjavaǵa aınalýyna kómegin tıgizgenin aıtady. 

Nankın ýnıversıtetiniń saıasattanýshysy Gý Sý jaqynda jarııalanatyn qararda ne aıtylatyny týraly pikir bildirdi. Ol Sıdiń mádenı revolıýsııa men Mao sııaqty daýly oqıǵalardy baǵalaýda erekshe eshteńe aıtpaıtynyn málimdedi. Sıdiń repressııasy Maonyń mádenı revolıýsııasyna uqsamaıtynyn jetkizdi. 

"[Resmı] eshqandaı ózgeris bolmaıdy jáne ol 1981 jylǵy qararda aıtylǵandardan asyp túspeıdi. Mádenı revolıýsııanyń jalpy baǵasy ózgermeıdi (Ony aqtamaıdy) ... ol tipti mańyzdy emes bolýy múmkin" dedi Gý.

Oksford ýnıversıtetiniń qazirgi qytaı tarıhy men saıasaty boıynsha professory Rana Mıtterdiń aıtýynsha, basshylyq ulttyń sońǵy 100 jyldaǵy turaqtylyqty kórsetetin baıandamasyn qurýǵa tyrysady. Jospar kelesi ǵasyrǵa jasalǵan.

"Dúrbeleń kezeńder týraly egjeı-tegjeıli aıtpaı-aq, partııanyń qurylýynan búgingi kúnge deıin birtindep ilgerileýdiń áserin jasaýǵa tyrysýy múmkin. Onyń ornyna [tarıhı] oqıǵalarǵa kóbirek shoǵyrlanýy múmkin" dedi Mıtter.