"37 jyl boıy qyzynyń psıhıkalyq aýrýyn jasyrǵan". Psıhıatrmen suhbat

Búgin álemniń kóptegen elderinde dúnıejúzilik densaýlyq kúni atalyp ótiledi. Bul mereke 1948 jyly 7 sáýirde dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy jarǵysynyń negizinde bekitilgen. Osy oraıda Qamshy tilshisi Almaty qalasyndaǵy psıhıkalyq saýyqtyrý ortalyǵynyń dırektory Sapar Rahmansheevpen suhbattasty.

– Psıhıkalyq saýyqtyrý ortalyǵynyń mindeti – naýqastarǵa medısınalyq, psıhologııalyq, psıhıatrııalyq kómek kórsetý. Sonymen qatar esirtkige, ishimdikke táýeldi adamdar da bizdiń ortalyqta emdeledi. Maqsatymyz – aýytqýy bar adamdarǵa sapaly medısınalyq kómek kórsetý. Psıhıkalyq aýrýlarǵa shaldyqpaý joldary jáne ishimdik pen esirtkige táýeldiliktiń aldyn alý profılaktıkalyq sharalarymen aınalysamyz, – dedi Sapar Rahmansheev.

"Vırýs juqtyryp alsam, ólip qalmaımyn ba?"

Pandemııa kezinde syrqattar sany aıtarlyqtaı kóbeımedi. Ortalyqtyń senim telefonyna habarlasqandarǵa psıholog mamandarymyz táýlik boıy jaýap berip otyrady. Úreılengen, kúızeliske túsken adamdardyń barlyǵyn dıspanserlik baqylaýǵa ala bermeımiz. Kóbine olarǵa senim telefony arqyly keńes beremiz. Qazirgi tańda Almaty qalasynda 10 600-ge jýyq adam dıspanserlik baqylaýǵa alynyp, ambýlatorlyq em qabyldaıdy. 2019 jyl men 2020 jyldy salystyrsaq, bir deńgeıde turmyz. 

Karantın kezinde bala men ata-ananyń, áıel men kúıeýiniń arasyndaǵy qarym-qatynastyń buzylýyna baılanysty óte kóp suraq qoıyldy. Sondaı-aq "Aýrýdy qalaı juqtyrmaýǵa bolady?", "Vırýs juqtyryp alsam, ólip qalmaımyn ba?" degen sekildi qorqynyshy paıda bolǵan adamdar da jıi habarlasty.

Adamdar qalaı psıhıkalyq aýytqýǵa ushyraıdy?

Psıhıkalyq aýytqýǵa adamdar túrli jaǵdaıda ushyraıdy. Biri basynan jaraqat alyp, sońy psıhıkalyq dertke jalǵasady. Endi biriniń ómirindegi keleńsizdikter kúızeliske ulasyp, adamda psıhıkalyq aýytqý paıda bolýy múmkin. Sonymen qatar bul aýrýlardyń tuqym qýalaıtyn túrleri de bar. 

Jalpy psıhıkalyq aýrýlar da kez kelgen sozylmaly dert sekildi ýaqytyly tıimdi em-dom alsa, asqynbaıdy. Sol sekildi dıspanserlik baqylaýda turǵan naýqastar da emdi júıeli alsa, aýrýdyń órshýi kezeńi óte az bolady nemese múlde bolmaıdy. Kez kelgen naýqastyń jaǵdaıy qalypty bolýy úshin em turaqty júrgizilýge tıis.

Psıhıkalyq saýyqtyrý ortalyǵyna adamdar qalaı keledi?

Ortalyqqa psıhıkalyq aýytqýy bar adamdardy týǵan-týysqandary alyp keledi. "Myna týysymyzdyń minez-qulqy ózgerip ketti" nemese "Túngi uıqysy buzyldy" dep, jaqyndary jany ashyp, ertip ákeledi. Biraq ishimdik pen esirtkige baılanysty óz erkimen kelip, emdelip jatqan naýqastar da bar.

Kóbinese naýqastar "túngi uıqym buzyldy, eki aptadan asa ýaqyt boıy uıyqtaı almaı júrmin" degen shaǵymmen keledi. Adamnyń túnde uıqysy durys bolmasa, psıhıkalyq aýytqýlarǵa ushyraýy múmkin. Sonyń áserinen qorshaǵan ortaǵa qarym-qatynasy ózgeredi, sirkesi sý kótermeı, tábeti bolmaıdy. Dárigerler mundaı pasıentterge qajet keńes berip, em qoldanady.

Psıhıkalyq saýyqtyrý ortalyǵyna adamdardyń jıi kelmeıtin sebebi "dıspanserlik baqylaýǵa alynamyz, odan soń jumysqa qabyldanbaımyz" dep qorqady. Bizde negizi anonımdi, ıaǵnı qupııa túrde keńes beretin kabınetter bar. Mundaı qaralýshynyń jeke aqparattary saqtalady.

Mynany bilgen jón: barlyq pasıent dıspanserlik baqylaýǵa alynbaıdy. Shızofrenııa, aqyl-esi tómen, mıdyń organıkalyq zaqymdanýy kezinde bolatyn aýytqýlarǵa ushyraǵan, t.b. aýyr jaǵdaıdaǵy naýqastardy ǵana dıspanserlik baqylaýǵa alamyz. 

Jaqyn adamyń psıhıkalyq aýytqýyn ózi moıyndamasa, ne isteý kerek?

Naýqas ózi psıhıatrǵa baryp qaralam dep, ruqsatyn berse ǵana, biz saýyqtyrýdy bastaımyz. Ruqsatyn bermese, ony qaraýǵa quqyǵymyz joq. Al eger pasıent ózine nemese qorshaǵan ortasyna zııan tıgizetin bolsa, onyń ruqsatynsyz-aq ortalyqqa alyp kelip, emdeı beremiz. Keıde kelýge ruqsat bermese, biz aýytqýdyń bar-joǵyn ǵana anyqtaımyz dep, keńes berýge shaqyramyz. Sodan soń áńgimege tartyp, psıhıatrmen jumys isteýge kóndirýge tyrysamyz.

"37 jyl boıy qyzynyń aýrýyn jasyryp kelgen"

Osydan 3 aıdaı buryn bizdiń ortalyqqa 37 jas shamasyndaǵy naýqasty ata-anasy alyp keldi. Qarııalardyń jasy 80-ge taıap qalǵan. Ol kisiler osynshama jyl boıy balasyn esh jerge emdeýge aparmaǵan. Ortalyqqa "Biz qaıtys bolsaq, óziniń járdemaqysy asyrasyn" dep, múgedektik týraly anyqtama alý úshin ǵana alyp kelgen. Al naýqastyń jaǵdaıy tym múshkil edi. Bastaýysh synyp oqýshysynyń da áreketin isteı almaıdy. "Aǵa, nege erte alyp kelmedińiz? Emdegende, eń bolmaǵanda, ózine tamaq pisire alatyn edi. Oqytyp, ortaǵa beıimdeýge bolatyn edi" dedim.

Sonda olar 37 jyl boıy balasynyń naýqasynan uıalyp, namystanyp, jasyryp qarap kelgen eken. Birde-bir em jasamaǵan, dárigerge aparmaǵan. Bul áreketinen kimge, qandaı paıda boldy?! Ata-anasynyń qyzdary úshin qansha zııany tıdi... Eger erterek emdegende, mundaı bolmas edi. Kerisinshe, árip tanyp, oqyr edi, qoǵamǵa beıimdeler edi. Bizdiń qazaqtar orynsyz namystanýdy, uıalýdy qoıýy kerek. Eger balalarda psıhıkalyq aýytqýlar bolyp jatsa, jurttan jasyrýdyń keregi joq. Der kezinde tıisti mamandarǵa kórsetip, emdetý kerek.

"Psıholog, psıhıatrǵa tek aýrý adamdar ǵana qaralmaıdy"

Adamdar dıspanserlik baqylaýǵa alynamyz dep qorqyp nemese bireýler kórip qoıady dep namystanyp, psıhıkalyq ortalyqqa kelmeıdi Sol sebepti 2017 jyldan beri bizdiń psıhıatr dárigerler naýqastardy Almaty qalasynyń qalalyq emhanalarynda qabyldaıdy. Sonda ortalyqqa qaraǵanda, qalalyq emhanalarda adamdardyń psıhıatrǵa qaralýy jıilegenin baıqadym.

Psıhıkalyq saýyqtyrý ortalyǵynyń kómegine júginý úshin, 8-727-376-56-60 senim telefony arqyly habarlasýǵa bolady. Sondaı-aq ortalyqtyń nemese turǵylyqty jeriniń aýdanyna qarasty emhana psıhıatryna kelip, keńes alýyna bolady. Kóbinese uıqysy buzylsa, mazasyzdansa, kúızeliske tússe, emdelýge tyryspaı, "men jyndy emespin, men aýrý emespin" dep namystanady. Al shynynda kez kelgen adamǵa psıhologtyń kómegi kerek. Psıholog – tyǵyryqqa tirelip, sheshilmeı júrgen máselelerimen betpe-bet kelgende, baǵyt beretin maman. Sondyqtan uıalýdyń, namystanýdyń keregi joq. Psıholog, psıhıatrǵa tek aýrý adamdar ǵana qaralmaıdy, saý adamdar da psıhologııalyq keńes alyp turǵany jón.