Eger, ákem tiri bolsa.....

Eger ákem tiri bolsa, ne istep, ne aıtar edim?

Osy suraqty jasym eseıgen saıyn ózime jıi qoıatyn boldym. Eger, sizde men sekildi ákeden jastaı qalǵan jan bolsańyz, osy suraqty ózińizge qoıyp kórdińiz be? Árıne, qoıdyńyz, oǵan senimim kámil. О́mirden ozǵan ata-anasyn umytar jan bolar ma táıir?

Siz ne dep jaýap berer edińiz? Árkim ártúrli aıtar. Alaıda, kópshiligi: "Eger ákem tiri bolsa, oǵan qamqor bolyp, el men jerdi aralatyp, ıilip tósek, jaılyp jastyq bolar em. Sizdi jaqsy kóremin nemese meni keshirińiz dep aıtar em" degendeı jaýaptarǵa saıady. Durys-aq men de osylaı ister edim. Biraq, ákeme aıtarym siz oılaǵannan múlde basqa sóz bolatyn. Ol qandaı jumbaq sóz deısiz be?

Az-kem sheginis jasaıyn. Sonda ne aıtpaq bolǵanymynyń sebebin uǵynasyz. Ákem jastaı ult azattyq soǵysqa qatysyp, el bıligine erte aralasty. О́mirden de erte ozdy. Basshy adam bolǵandyqtan is-saparda jıi bolatyn, onyń ústine kem sózdi, biraq qatań tártiptiń adamy edi. Ol úıge kele jatqanda nemese dastarhan basynda otyrǵanda bir úıdegi osharly bala aıaǵymyzdyń ushymen júrip, ańdyp sóılep, barynsha tártipti bolýǵa tyrysatynbyz. Meniń bul sózimen ákemdi minezi qatal adam eken dep qalmańyz. Ol meıirimdi bolatyn. Onyń meıirimin sózinen emes, kózinen sezip júretinbiz. Bizdi erkeletip, arqamyzdan qaǵyp, mańdaıymyzdan emirene ıskegenin nemese ashýlanyp ursyp, maı quıryqtan tartyp jibergenin ómir boıy kórgen emespiz. "Arpa ishinde bir bıdaı"-degendeı jalǵyz ápkemnen ózge aǵaıyndy tórteý edik. Bir bas qosýda ákem bizdi oıly janarymen bir sholyp shyqty da:

– Balalarym, "jaqsy ákeniń arýaǵy balaǵa qyryq jyl azyq"-degendeı, men senderge ómir boıy úlgi bolamyn, meni biletin adam senderdi syılaıtyn, qamqorlyq tanytatyn áke bolamyn. Al sender maǵan kúıik emes, qyzyq bola bilińder. Basqa kúterim joq, – dedi sózin nyqtap. Ákemniń ómirde bizge aıtqan alǵashqy da, sońǵy jalǵyz aýyz aqyly osy boldy.

Qudaıǵa shúkir ómirde maqsattaryma jetip, jelkenim jelbirep júrdi. Sodan oılaıtyn edim: "Ákem jaryqtyq aqyl aıtpasa da, óz aqylymmen biraz dúnıege jettim" dep. Keıin "orda buzar" jastan asqanymda ózimniń ómirlik ustanymymnyń qaınary ákemde jatqanyn ańǵara bastadym.

Jar qushyp, bala súıip,  urpaq tárbıelep ustaz atanyp júrsem de, áli kúnge ákemniń sol bir jalǵyz aýyz aqyly jan dúnıemniń tereń túkpirinen jańǵyryp turady. Kún ótken saıyn, ol kisiniń parasat-paıymy jaqyndaǵan saıyn bıikteı túsetin taýlardaı asqaqtap barady. Ol kisiniń  júris-turysy, otyrysy, is-áreketi, aıtqan sózderi tunyp turǵan tárbıe men tálimniń kózi ekeni bulttan shyqqan kúndeı aıqyndalyp keledi. Beý qaıran ákem, Siz qur sózben emes, keń minezińizben, berik ustanymyńyzben, sabyrly is-qımylyńyzben bizge ár kún emes, ár sát saıyn keremet kórkem ónege kórsetip, tálim aıtyp ótipsiz ǵoı ómirden. Sol qundylyqtaryńyz tozańdanǵan gúldeı meniń de jan-saraıyma qonaqtap qalǵanyn keshte bolsa túsinip kelemin.

Bozbala kúnimde ózim teteles, biraq tentek, tilazar uldaryna ákeleri aqyl aıtyp nemese ursyp, tipti uryp jatsa, olarǵa qyzyǵa da, qyzǵana da qaraıtynmyn. "Sol balanyń ornynda ózim bolyp, ákemnen taıaq jesem ǵoı" degen bir eserleý oı kóńil kókjıegimnen jarq etip baryp ǵaıyp bolatyn-dy, onyń ornyna: "men ákemdi renjitpes edim, eger, álde qalaı ashýyna tısem, aıaǵyn qusha jyǵylyp, shań basqan aıaq kıimin alaqanymmen tazalap:

– Áke, keshirshi meni, endi qaıtyp tilazar bolmaımyn. Sizdi únemi qýanyshqa bóleıtin bolamyn, dep aıtar edim", – deıtinmin ishteı. Osylardy oılap turǵanymda tamaǵyma bir nárse keptelgendeı zorǵa jutynatynmyn, kózimniń aldy da býyldyrlanyp  ketýshi edi.

Jastyq shaqta, keıin jigit aǵasy bolǵan kúnderimde de ákemniń aqylyn ańsamaǵan kezderim az. Dostarym úılengende, tórde otyrǵan asqar taýdaı ákelerin kórgende ákemdi saǵyna eske alatyn edim. Keıin sol dostarym ákesiniń aqylyn júre tyńdap: "Iá, bilemiz ǵoı, aıta bermeshi",-dep esikti jaýyp shyǵyp ketkende jabylǵan esikteı dostaryma degen jyly kóńilimde jabylyp qala beretin.

Ata ertegisin tyńdamaı ósip jatqan balalarymdy kórgende, ákem marqumdy taǵy eske alatynmyn. Dese de, balalaryma jaqsy tárbıe berýge tyrysyp kelemin. Biraq, ákemdeı ónege-úlgi kórsetip, tálim bere aldym ba, bilmeımin. Ony bolashaqta balalarymynyń taǵdyrynan, maǵan degen shynaıy yqylasy men syılastyǵynan kórermin, ómirim bolsa.

Qazir ákemniń ómirden ozǵan jasyna jettim. Qysqa kúnde qyryq qubylǵan dúnıe, aldy úmit, arty ókinish aldamshy tirshiliktiń qaı syryna úńilip, qaı qyryna shyǵyp úlgiremiz. Basym qatyp, salynym sýǵa keter shaqtarym da, jaǵadan jarmasqan esalań suraqtarǵa jaýap tappaı sandalǵan kúnderim men túnderim de kóp. Sondaı da, kógen kóz baladan ba, sharýasynan sharadaı basy shaqshadaı bolyp júrgen qatynnan ba, álde búgin bar, erteń joq turlaýsyz dostan ba, kimnen aqyl suraryńdy bilmeı dal bolasyń...    

Osylardy jazyp shalyqtap otyrǵanymda, áýelgi suraq sanama qaıta aınalyp soqty: "Eger Qudaıdyń qudiretimen ákem tiri bolsa, onda ne istep, neni aıtar edim? Iá, qolymnan kelgenin istep, bárin aıamas edim. Al aıtarym, ony kórgen jerden, qolyn súıip, meıirimdi janaryna qarap turyp alǵashqy aıtarym:

– Áke, maǵan aqyl aıtyńyzshy, – degen ótinishim ǵana bolar edi.

Qaster Sarqytqan