Altyn adam jazýynyń qupııasyn ashqan ǵalymnyń III tomdyq eńbegi jaryq kórdi

Bıyl Esik qorǵanynan tabylǵan Altyn adam jazýlaryn 30 jyl zerttep, qupııasyn fızıka-matematıkalyq ádispen ashqan álemdegi tuńǵysh fızık Maǵrıpa Jylqybaevanyń týǵanyna 75 jyl. Altyn adamnyń kúmis zerenshesindegi 26 tańbany optıka ilimi arqyly zertteýmen aınalysqan ǵalym elimizdegi jáne shet elderdegi 1000-nan astam jartas jazýlarynyń, kóne kallıgrafııalyq sýretterdiń shıfryn ashyp, artyna mol mura qaldyrǵan.

Qazannyń 15 kúni Almatydaǵy Ulttyq kitaphanada Maǵrıpa Shójeǵulqyzynyń ǵylymı murasyna arnalǵan halyqaralyq konferensııa ótti. Shara aıasynda Maǵrıpa Jylqybaevanyń "Altyn adamnyń amanaty. Esik qorǵanynyń jahandyq qupııasy", "Altyn adamnyń murasy. Saq qorǵandarynyń qupııa tili – 300 myń jyldyq ómirname" jáne "Qupııa kúshter qudireti" dep atalatyn úsh tomdyq eńbeginiń tusaýkeseri ótti.

Jıyndy Japonııanyń qoǵam qaıratkeri Imaıo Iýdjı ashyp, Maǵrıpa Jylqybaevanyń ǵylymı murasynyń Japonııa úshin mańyzy erekshe ekenin atap aıtty."Japonııada ejelgi dáýirde Shıotoký Taıshı degen memleket qaıratkeri bolǵan. Maǵrıpa Shójeǵulqyzynyń eńbekterinde Altyn adamnyń japon órkenıetine qatysy týraly máni tereń, qundy derekter kóp" deı kele, ǵalymnyń murasy Kúnshyǵys eline keńinen nasıhattalatynyn aıtty.

Fızık ǵalymnyń eńbekterin zertteýshi qalamger Bolat Sharahymbaı: "Maǵrıpa Jylqybaeva – kvanttyq fızıka ǵylymy arqyly álemde tuńǵysh ret Esik qorǵanynan tabylǵan Altyn adam murasy boıynsha protodáýirdegi alǵashqy adamzat tiliniń rasshıfrovkasyn jasap, osy sala boıynsha 25 tom kitap jazǵan ǵalym. Adamzat balasynyń elý myń jyldyq arǵy tarıhyna boılap, baıyrǵy jahandyq tulǵalar ómirin sýrettep, ejelgi damyǵan órkenıetterdiń ǵajaıyp qupııasyn búgingi kúnge jetkizgen biregeı zertteýshi. Anaý qazaq dalasynan birinen soń biri tabylyp jatqan Altyn adamdardyń Planetalyq deńgeıdegi erekshelikterin zertteý arqyly Saq qorǵandary men Kók Túrik pıramıdalarynyń qupııasyn tuńǵysh ashqan oqymysty. Mine, qolǵa tıip otyrǵan úsh tomdyqtyń "Altyn adamnyń murasy" jáne "Altyn adamnyń amanaty" atalatyn 2, 3-shi kitaptary osy taqyrypqa arnalady" deı kele, "О́kinishke oraı, ǵylymda osyndaı erliktiń úlgisin kórsetken ǵalymnyń kóziniń tirisinde bir de bir kitaby jaryq kórmepti. Sonda óz talanttaryn baǵalaýǵa, qoldaý kórsetýge tıis memleket qaıda qarap otyr?" dep sózin túıindedi.

Qazaqstan Jazýshylar Odaǵy tóraǵasynyń orynbasary, professor Baýyrjan Jaqyp fızık ǵalymnyń qazaqtyń atyn álemge tanytqan uly jyraý Jambyl Jabaevtyń elge beımálim bolyp kelgen qupııa qyrlaryn ǵylymı turǵydan zerttep jazǵan "Qupııa kúshter qudireti" dep atalatyn kólemdi kitabyna joǵary baǵa berip, ǵylymda buryn-sońdy bolmaǵan tyń dúnıe ekenin atap aıtty.

Jıynda baıandama jasaǵan "Nurly álem" baspasynyń basshysy Jarylqasyn Dáýlet "Petroglıfterdi, kóne zaman jádigerlerindegi shıfrly jazýlardy kvanttyq optıkanyń kómegimen oqý – Maǵrıpa Jylqybaevanyń ədisi bolyp tabylady" deı kele, ǵalymnyń jańadan shyqqan úsh tomdyǵynyń ensıklopedııalyq mańyzdylyǵyna toqtaldy.

Sondaı-aq Qazaqstan-Japonııa Adam resýrstaryn damytý ortalyǵynyń dırektory Janar Orazǵalıeva, Esik qalasynan arnaıy kelgen Qazaqstannyń qurmetti jýrnalısi Shaıahmet Qusaıynuly, jazýshy Orysbaı Ábdildauly sóz sóılep, Maǵrıpa Jylqybaeva eńbekteriniń ereksheligine toqtalyp, ǵalymnyń azamattyq tulǵasy týraly estelikter aıtty.

Jıyndy júrgizgen jazýshy Ertaı Aıǵalıuly álemde tuńǵysh ret ejelgi dáýirden jetken qupııa jazý úlgilerin, tańbalardy keńistik boıynsha oqýdyń ədisin tapqan ǵalym Arasandaǵy jáne Ile boıyndaǵy Býdda jazýlaryn, Orta Azııa men Jetisý jartastaryndaǵy kóne tańbalar men petroglıfterdi deshıfrlegen Maǵrıpa Jylqybaeva murasynyń memleketimizdiń bolashaǵy úshin mańyzdylyǵyna toqtaldy.

Shara aıasynda kvanttyq fızıka arqyly álemde tuńǵysh ret proto dáýirdegi alǵashqy adamzat tiliniń rasshıfrovkasyn jasaǵan jaratylystanýshy ǵalym eńbekterine arnalǵan "Ǵylym-ǵumyr" atty kitap kórmesi uıymdastyrylyp, "Altyn adam jazýynyń qupııasyn ashqan ǵalym" dep atalatyn beınetúsirilim kórsetildi.

Osy kúni Almaty oblysy Jambyl aýdanynda Maǵrıpa Jylqybaeva atyndaǵy "Altyn adam" ǵylymı mýzeıi ashyldy. Lenta qııý rásimine Japonııanyń birinshi dárejeli arhıtektory Imaıo Iýdjı men Qazaqstan Respýblıkasyna Eńbek sińirgen metro qurylysshysy, Maǵrıpa Jylqybaevanyń shákirti Bazar Samalıkov qatysty.

Saltanatty jıynda Takeda Masano, Amano Tesýıa, Kandjı Fýdzıı sııaqty Japonııanyń kórnekti ǵalym-professorlarynyń jedelhattary oqylyp, jazýshylar, dıplomattar men halyqaralyq uıym ókilderi, óńir basshylary sóz sóıledi.

Ǵalym murasyn jınap, baspaǵa usynǵan "Japonııa-Eýrazııa" uıymynyń múshesi Sharafat Jylqybaeva jańadan jaryq kórgen Maǵrıpa Shójeǵulqyzynyń kitaptaryn Jambyl orta mektebine tartý etti.

Osy kúni búkil ómirin halqyna qaltqysyz qyzmet etýge arnaǵan Maǵrıpa Shójeǵulqyzynyń týǵan jerinde onyń rýhyna baǵyshtalyp Quran oqytylyp, as berildi.

Amano Tesýıa, Hokkaıdo ýnıversıtetiniń qurmetti professory:

– Men Maǵrıpa Jylqybaevanyń eki qyryn erekshe atap ótkim keledi. Birinshiden, ol – radıasııanyń krıstaldarǵa áseri boıynsha kóptegen ǵylymı jańalyqtar ashqan ǵalym, ǵylymı-pedagogıkalyq ǵumyrynda talaı bilikti maman tárbıelep shyǵarǵan ulaǵatty ustaz. Ekinshiden, ol qatardaǵy zertteýshi, qarapaıym muǵalim emes, oı-órisi keń, ǵylymı-tvorchestvolyq qýaty zor adam bolatyn. Ol úkimettiń qoldaýynsyz Qazaqstannyń Esik qorǵanynan shyqqan kúmis zerenshesindegi 26 tańbany fızıka ǵylymyndaǵy ádisterdi paıdalanyp zerttep, 1999 jylǵa deıin úlken-úlken úsh tom kitap bolatyn teksin shyǵardy. Oǵan qosa Orta Azııanyń jartastaryndaǵy petroglıfterdi rasshıfrovkalady. Onyń ishinde Almaty oblysyndaǵy "Býdda jazýlary" dep atalatyn jartastaǵy tekst pen Ile boıyndaǵy Býdda sýretteriniń de qupııasyn ashqan...