Mıllıondaǵan qazaqstandyqqa jańa áleýmettik tólem qoljetimsiz

Qazaqstanda tótenshe jaǵdaı saldarynan aqysyz demalysqa jiberilip, tabysynan aıyrylǵan azamattarǵa 2 túrli járdemaqy berilmek. Onyń biri – 42 500 teńge mólsherindegi, ekinshisi – jalaqynyń 40 paıyzdyq kólemindegi járdemaqy. Alaıda bul tólemder barlyq azamattarǵa berilmeıdi.

Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstri Dáýren Abaev áleýmettik tólemderdi Áleýmettik saqtandyrý memlekettik qory tóleıtinin aıtyp, ony alýdyń sharttarymen tanystyrdy.

Tólemniń alǵashqy túri usaq, shaǵyn jáne orta bıznestiń qyzmetkerleri, jeke kásipkerler, notarıýs, jeke sot oryndaýshysy, advokat, kásibı medıator syndy mamandarǵa, biryńǵaı jıyntyq tólem tóleýshilerge berilmek. Basty shart – sońǵy bir jylda Áleýmettik saqtandyrý memlekettik qoryna 3 ret aýdarym jasaǵan bolýy kerek. Járdemaqy alý úshin jumysshy emes, jumys berýshi ótinimdi beredi. О́tinimdi aýdandyq jáne qalalyq jumyspen qamtý shtabtary qabyldaıdy. Tólemder tótenshe jaǵdaı aıaqtalǵansha sozylmaq.

Járdemaqynyń ekinshi túri – jumystan shyǵyp qalǵandarǵa qatysty. Olar járdemaqyny 1 aıdan 6 aıǵa deıin alady. Onyń kólemi aılyqtyń 40 paıyzyn quramaq. О́tinim berý úshin jumyspen qamtý ortalyǵyna jumyssyz retinde tirkelip, aryz berý qajet. Aryzdy onlaın berýge bolady.

Memlekettik tólem berý mehanızmi jetildirýdi qajet etedi

Qarjyger Jasulan Kýshebaev jalaqysyn konvertpen alatyn jáne ózin-ózi jumyspen qamtyǵan azamattar áleýmettik tólemniń alǵashqy túrin ala almaıtynyn aıtty.

– Qazaqstandaǵy jumys berýshilerdiń birazy kólegeıli ekonomıkada jumys isteıdi. Olardyń jalpy ishki ónimdegi úlesi búginde 30 paıyzǵa jetken. Olar salyqty azyraq tóleý úshin qyzmetkerlerin resmı tirkemeıdi, resmı tirkese de qaǵaz júzinde jalaqysyn tómendetip kórsetip, qalǵanyn qyzmetkerdiń qolyna beredi. Atalmysh azamattar óziniń jumys isteıtinin rastaı almaıtyndyqtan, memleket bergeli otyrǵan áleýmettik tólemdi alý múmkindiginen aıyrylady. Budan bólek ózin-ózi jumyspen qamtýshylar da atalmysh járdemaqyǵa qol jetkize almaıdy. Búginde elde 2 mln-ǵa jýyq adam ózin-ózi jumyspen qamtyp otyr. Olardyń qataryna taksı júrgizýshileri, repetıtorlar, mal ustaıtyndar, frılanserler, daıashy, aspazdar jáne taǵy basqalar kiredi. Mundaı azamattar resmı esh jerde jumys istemeı, áleýmettik qorǵa qarjy aýdarmaǵandyqtan áleýmettik tólemnen qaǵylady. Osy oraıda memlekettik tólem berý mehanızmi jetildirýdi qajet etedi, – deıdi maman.

Sarapshy «aqysyz demalysqa shyǵarylǵan azamattardyń áleýmettik tólemdi alý-almaýy kompanııalardyń salyqty tólegen-tólemegine tikeleı baılanysty» ekenin aıtty. Eger kompanııa salyq tólemese, jumysshy áleýmettik tólemnen aıyrylady. Iаǵnı kompanııanyń zańsyzdyǵynyń zardabyn qarapaıym qyzmetker tartady. Maman bul tusta «jumys berýshiniń zańsyz áreketine qaramastan, qyzmetkerlerge áleýmettik tólem tólengeni durys. Jumys berýshige zańsyzdyǵy úshin tótenshe jaǵdaı aıaqtalǵan soń aıyppul túrinde túrli shara qoldanýǵa bolady» dep atap ótti.

Kýshebaevtyń sózinshe, jalaqynyń 40 paıyzyn berýdi kózdeıtin áleýmettik tólemniń ekinshi túri boıynsha konvertpen jalaqy alatyndarǵa tıetin tólem mardymsyz bolmaq.

– Aıtalyq, 150 myń teńge jalaqy alatyn azamattyń resmı aılyǵy 70 myń  teńge delik. Qalǵan 80 myń teńgeni qolma-qol alady. Memlekettik áleýmettik tólem jalaqynyń 40 paıyzy mólsherinde bolatynyn eskersek, biz mysal etken azamat resmı jalaqy – 70 myń teńgeniń 40 paıyzy, ıaǵnı 28 myń teńge kóleminde ǵana járdemaqy ala alady. Mundaı azamattar elde az emes, – deıdi ol.

Qarjyger «atalǵan azamattar qolynda qarajat barda memleketke salyq tólemeı, endi qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵanda úkimetten aqsha surap jatyr dep olardy eleýsiz qaldyrýǵa bolmaıdy. Erteń bul azamattardyń aqshasy taýsylǵanda, taýar satyp ala almaı, otbasy qıyn jaǵdaıǵa ushyrap, úlken áleýmettik máseleler týyndaıdy. Odan bólek tólem qabiletiniń tómendeýi ekonomıkany daǵdarysqa ákelýi múmkin. Sondyqtan memleket bul azamattardy qaraýsyz qaldyrmaýy kerek. Tájirıbe kórsetkendeı, qıyn jaǵdaılarda ekonomıkany sýbsıdııa men dotasııa alǵa súırep, daǵdarystan alyp shyǵady» dep sanaıdy.

Memleket shaǵyn jáne orta bıznesti daǵdarystan alyp shyǵýy kerek

Sarapshynyń pikirinshe, áleýmettik tólemdi tótenshe jaǵdaı aıaqtalǵanǵa deıin ǵana tóleý – tıimsiz.

– Tótenshe jaǵdaı bitkennen keıin de bastapqy 3-6 aı boıy jumyssyz qalǵan azamattar men kompanııalar qıyn jaǵdaıdy bastan ótkeredi. Qazirgi tańda bıznes qarjylyq daǵdarysqa ushyrap jatyr. Bıznes toqtap qaldy. Ony qaıta qalpyna keltirý úshin keminde alty aı, keıde bir jyldaı ýaqyt qajet. Jumys berýshiler aıaqqa turý úshin aqysyz demalysqa jiberilgen qyzmetkerleriniń barlyǵyn birdeı qaıtadan jumysqa ala almaıdy. О́ıtkeni olarǵa jalaqy tóleı qoıatyn qarajat joq. Biraz bıznes jabylyp qalýy múmkin. Sondyqtan memleket tótenshe jaǵdaı bitkennen keıin de birneshe aı boıy bızneske qoldaý jasaýy kerek. Memleket kezinde bankter úlken daǵdarysqa ushyraǵanda mıllıardtap qarjy bólip, olardy qutqaryp qalǵany sııaqty shaǵyn jáne orta bıznesti de daǵdarystan alyp shyqqany jón, – deıdi Jasulan Kýshebaev.

«Bolmashy járdemniń ózin qıyndatyp jibergen»

Áleýmettik jelidegi paraqshasynda «koronovırýstyń jahandyq daǵdarys zardaptarynan jáne ınflıasııa soqqysynan qorǵaný úshin Qazaqstannyń árbir azamatyna 90 myń teńge ($200) kóleminde járdem jasalsyn» dep usynys bildirgen jazýshy-pýblısıst Marat Toqashbaev «qıyn sátte óz azamattarynyń áleýmettik jaǵdaıyn qoldaýǵa bermek qarajat mólsheri múlde az» dep esepteıdi.

– Basqa elder azamattaryn áleýmettik turǵydan qorǵaý úshin aı saıyn ortasha eseppen 3 myńnan 7 myń dollarǵa deıin kómek berip jatyr. Al bizde beriletin qarjy júz dollarǵa da jetpeıdi. Munaı men gaz óndiretin, shıkizattarǵa baı Qazaqstan halyqaralyq pıar jobalarǵa jomart bolǵanymen, qıyn sátte óz azamattarynyń áleýmettik jaǵdaıyn qoldaýǵa bermek qarajat mólsheri múlde az. Tipti, sol bolmashy járdemniń ózin qıyndatyp jibergen. Aıtalyq, jalaqysyz demalysqa jiberilgen jumysshynyń tótenshe jaǵdaı engizilmeı turyp sońǵy 12 aıdyń kem degende úsh aıynda Memlekettik áleýmettik saqtandyrý qoryna aýdarymy bolýy kerek. Jeke kásipkerler men shaǵyn kásipkerlik ıeleri ondaı tólem jasaýǵa qabiletti bola bermeıdi. Ári ol zań boıynsha mindetti aýdarym emes.

Sonda budan ne kórip turmyz?

Budan biz shaǵyn jáne orta kásipkerlikte isteıtin jumysshylar men qyzmetshilerdiń bári birdeı bul áleýmettik tólemaqyǵa qol jetkize almaıtynyn kórip turmyz. Koronovırýs indeti men odan týǵan daǵdarys jaǵdaıynda halyqqa áleýmettik qoldaý kórsetýdiń jetildirilgen jańa nusqalary qajet. Halyqqa Ulttyq rezervtik qordan qomaqty qarajat bólingeni durys!, – deıdi jýrnalıst.