Veterınarııadaǵy maman tapshylyǵyn joıýdyń joldary qandaı?

Bıylǵy jyldyń toǵyz aıynda mal dárigerleriniń jalaqysy 23 paıyzǵa artyp, 112 myń teńge boldy, dep jazady Finprom saıty. Alaıda bul eldegi ortasha jalaqydan (181,9 teńge) ájeptáýir tómen. Inflıasııany eskergendegi satyp alý qabiletiniń ósimi 16,7 paıyzǵa teń. Jalaqy tómendiginiń saldarynan veterınarııa sektorynda maman tapshy. Búginde barlyq derlik óńir kadrdan tarshylyq kórip otyr.

Veterınarııa salasynda 87 myńnan astam adam eńbek etedi. Atalǵan sektordaǵy qyzmet kólemi jarty jylda 15,9 mlrd teńgeni quraǵan. Bul byltyrǵy sáıkes kezeńdegi kórsetkishke (18,6 mlrd) qaraǵanda az. 17 aımaqtyń 10-ynda qyzmet kólemi kemigen. Vetqyzmet kólemi artqan óńirler qatarynda Túrkistan (+32,8% 1 jylda), Atyraý (+25,6%), Qostanaı (+15,5%) jáne Aqtóbe (+13,6%) oblystary bar.

Mal dárigerleriniń tapshylyǵy ásirese Aqtóbe oblysynda erekshe sezilýde. Oblysta veterınarlarmen qatar agronom, zootehnık, mashınıst syndy 400 maman jetispeıdi. Fermerler sózinshe, másele sheshimin tappasa, taıaý ýaqytta aımaqta mal sharýashylyǵymen aınalysatyn adam qalmaıdy.

Aqtóbe aýyl sharýashylyǵy kolledji dırektorynyń oqý-ádisteme boıynsha orynbasary Aıgúl Balmaǵambetovanyń aıtýynsha, agro ónerkásiptik keshenmen baılanysty mamandyqtarǵa jastar barǵysy kelmeıdi.

– Bizde aýyl sharýashylyǵyna balalar az barady. Mal dárigeri, agronom mamandyqtarynyń jumysy ońaı emes. Al jalaqysy az, shamamen 70-80 myń teńgeniń aınalasynda. Sondyqtan aýyl sharýashylyǵy mamandyqtarynyń mártebesin kóterý qajettigi týyp otyr, – deıdi ol.

Ahmet Baıtursynov atyndaǵy Qostanaı memlekettik ýnıversıtetiniń 3-kýrs PhD doktoranty, AQSh, Belorýs, Polsha elderiniń veterınarlyq dári-dármekteriniń Qazaqstandaǵy dıstrıbıýtory «Iýgvetservıs-2015» kompanııasynyń qyzmetkeri Juldyz Kurmanbekovanyń pikirinshe, veterınarlyq salaǵa qatysty qoǵamdaǵy qalyptasqan keıbir pikirler qate.

– O basta bul salaǵa kelgende doktorlyqqa deıin oqımyn dep oılamadym. Sóıtsem, veterınarlyq sektordyń da qyzyǵy az emes eken. Bul sala ǵylymı jańalyqtardyń udaıy óndiriske enip, is júzine asyp jatatynymen qyzyq. Keı jastarǵa veterınarııanyń bolashaǵy bulyńǵyr bolyp kórinetini jasyryn emes. Álbette, óndiristik salada sheshimin tabýy tıis másele barshylyq. Al ǵylymı veterınarııa elde kenjelep qalǵan degen pikirmen kelispeımin. Bul salada da túrli jobalar, zertteýler, granttar, baǵdarlamalar bar. О́z basym zertteý jumysymen AQSh-ta, Slovakııa, Avstrııa, Reseı, Ázerbaıjan, Tájikstan, Qyrǵyzstan, Ýkraına, Belorýs elderinde bolyp, sheteldik mamandarmen tájirıbe almastym. Sheteldik áriptestermen jumys istegennen túıgenim, oqýdy jańa bitirgen mamandardy shetelge shyǵaryp, tájirıbe almasýǵa múmkindik berýdiń paıdasy mol, – deıdi Juldyz Kurmanbekova.

Ahmet Baıtursynov atyndaǵy Qostanaı memlekettik ýnıversıtetiniń 3-kýrs PhD doktoranty Juldyz Kurmanbekova

Qazaq ulttyq agrarlyq ýnıversıtetiniń qaýymdastyrylǵan professory, PhD doktor Qýantar Alıhanov ta elde ǵylymı veterınarııa jaqsy jolǵa qoıylǵanyn, alaıda óndiriste mal dárigerleri tapshy ekenin aıtty.

– Maman tapshylyǵynyń bir-birine baılanysty birneshe sebebi bar. Áýeli kóp másele jalaqyǵa kelip tireledi. Vetmamandardyń jalaqysy áli de az. Maman tapshylyǵyna áser etýshi ekinshi faktor – ýrbanızasııa úrdisi. Jastar aýylda turǵysy kelmeıdi. Oǵan saıyp kelgende aýyldaǵy jaı-kúıdiń nasharlyǵy, jalaqynyń tómendigi sebep. Osynyń saldarynan jas mamandar jetispeıdi. Aýyldyq jerlerdegi mal dárigerleriniń basym kópshiligi úlken kisiler, – degen ǵalym aýyl sharýashylyǵy mamandyqtaryna grantqa túsken stýdentterdi 3 jyl sol mamandyq boıynsha jumys isteýge mindetteıtin normadan úlken úmit kútetinin jasyrmady. – Buryn aýyl kvotasy boıynsha grantqa túskenderge 3 jyl aýylda eńbek etý mindetteletin. Qazir bul talap aýyl sharýashylyǵy mamandyqtarynda grantta oqıtyn barlyq stýdentterge engizildi. Bul – jaqsy bastama. Alaıda Serpin baǵdarlamasyndaǵydaı grant úshin oqýǵa túsip alyp, joǵary kýrstarǵa kelgende ózge mamandyqtarǵa aýysyp ketetinder bolýy múmkin. Sondyqtan osy másele áli zerdeleýdi qajet etedi, – dep atap ótti ol.

Qazaq ulttyq agrarlyq ýnıversıtetiniń qaýymdastyrylǵan professory, PhD doktor Qýantar Alıhanov

Sondaı-aq Qýantar Alıhanov granttardy bólý máselesine nazar aýdardy.

– Medısına salasyna qatysty mamandyq granttaryn beıindik vedomstvo – densaýlyq saqtaý mınıstrligine bekitken sııaqty aýyl sharýashylyǵy mamandyqtaryn da sáıkes organ – aýyl sharýashylyǵyna bekitken jón bolar edi. О́ıtkeni ol jerdegiler saladaǵy naqty jaǵdaıdy jaqsy biledi. Qoldarynda qaı jerde, qandaı maman jetispeıtini týraly aqparat bar. Eger bul júzege assa, naqty jaǵdaı boıynsha grant bólinip, nysanaly jumystar júrgiziler edi, – deıdi ǵalym.

Onyń sózinshe, búginde veterınarııa mamandarynyń arasynda er balalardyń jetispeýshiligi óte ótkir máselege aınalǵan.

Veterenarııadaǵy kókeıtesti problemanyń biri – óńirlerdegi mal dárigerleriniń biliktiligin arttyrý máselesi.

– Bıýdjetten qyrýar qarjy bólip, árbir mal dárigerin ýnıversıtetter men ǵylymı-zertteý ınstıtýttarǵa jiberý tıimsiz. Onyń ornyna ortalyqtaǵy bilikti mamandardy aýdandarǵa, aýyldarǵa attandyryp, sol jaqtaǵylarǵa bir-eki apta semınar júrgizip, úıretse anaǵurly ónimdi bolar edi. Ári qarjy da únemdeledi. Bir adamdy aýdanǵa jiberip, elý adamdy oqytqan arzan ba, elý veterınardy qalada oqytqan arzan ba? Oılana berińiz, degen ǵalym veterınarııa salasynda profılaktıkanyń aqsap turǵanyn da atap ótti. – Bizde profılaktıka durys jasalmaıdy. Qazir súıeldi dermatıt aýrýy órship tur. Búkil Qazaqstanǵa tarap bara jatyr. Ol aldyn alý, saqtandyrý jumystarynyń durys júrmeýiniń kesirinen shyqqan. Mal ustaıtyn jekelegen adamdardyń kóbi reseılik arzan ekpelerdi qoldanady. Al olardyń aýrýǵa qarsy turatyn eshqandaı kúshi joq. Tıimdilik nólge teń. Osylaısha, aýrý tarala beredi. Onyń ornyna ózimizdiń Bıologııalyq qaýipsizdik problemalarynyń ǵylymı-zertteý ınstıtýty shyǵatyn ekpe vaksınalardy qoldansa, maldar aýyrmaıdy. Osyny bir izge túsirý óte mańyzdy. Sondaı-aq dezınfeksııa sharalary da sharýashylyqtarda durys jasalynbaıdy. Ári ony baqylap jatqan eshkim joq. Osylardyń saldarynan túrli aýrý oshaqtary shyǵyp jatyr. Sondyqtan veterınarııa bólimderi men ınspeksııalaryn irilendirip, ókilettiligin arttyrý qajet. Aýrýlardyń profılaktıkalyq, saýyqtyrý-dezınfeksııalyq sharalar keshenin sharýashylyqtar men fermalarda júıeli túrde júrgizýdi jolǵa qoıý kerek, – deıdi ǵalym.

Qýantar Alıhanovtyń aıtýynsha, jas mamandy jumysqa tartýdyń basty sharty – olardy yntalandyrý tetikterin jetildirý.

– Jastarǵa materıaldyq turǵyda qoldaý bolsa, olar aýylǵa barady. Ol úshin baspana máselesin sheship, kóterme járdemaqylar taǵaıyndaý qajet. «Dıplommen aýylǵa» baǵdarlamasynyń kóterme járdemaqylaryn joǵarylatyp, olardy rásimdeýdi jeńildetip, qaǵazbastylyqty azaıtý kerek. Sonda jastar osyndaı baǵdarlamalarǵa qatysady. Olardyń kóbi basynda «3-5 jylǵa aýylǵa baryp, keıin kóship ketermin» dep oılaýy múmkin. Biraq tájirıbe kórsetkendeı, olardyń basym kópshiligi sol jaqta otaý quryp, jeke kásipterin dóńgeletip, jurtpen aralasyp, bir sózben aıtqanda aýylǵa sińisip ketip jatyr.

Yntalandyrýdyń taǵy bir tásili – reıtıngtik júıe engizý. Belgili bir turaqty jalaqy belgilep, jumys ónimdiligine qaraı ústeme qosylyp otyrsa, mamandarda jumys isteýge degen qulshynys paıda bolady. Aıtalyq, aýdanda 100 bas iri qara brýsellezben aýyrady delik. Kelesi jyly sony 80-ge túsirse, onda belgili bir kólemde materıaldyq turǵyda yntalandyrý kórsetilse. Nemese aýyl turǵyndary arasynda veterınardyń jumysyn baǵalaý júrgizilip, sonyń negizinde jalaqyǵa ústemaqy tólenip otyrsa mal dárigerleri jumysty qulshynyp ister edi, – dep oıyn bildirdi Qýantar Alıhanov.