Toǵjan Qojalıeva: Meniń   óz jolym  bar. Ol  - kúreskerlik!

Elimizdiń  saıasat  sahnasynda biraz ózgerister  bolǵaly  jatyr. Kóp  uzamaı  jańa  partııalar dúnıege kelýi múmkin. Demek saıasattyń  kórigi qyza  túspek. Budan biraz  buryn «Baıtaq - Bolashaq» ekoalıansynyń  tóraǵasy  Azamathan  Ámirtaı, tabıǵat  janashyry  Mels Eleýsizov,  qoǵam belsendisi Janbolat Mamaı  jáne Muhtar  Taıjan   «partııa  quramyz»  dep óz  oılaryn  jarııa  etken. Alaıda naqty  tirlik  jasap  jatqan  eshkim  joq  sekildi. Aıtylǵan  sóz,  aıtylǵan orynda  qalyp  qoıǵandaı. Degenmen  sońǵy kezde saıasat alańyna jańa bir  kúshtiń shyqqaly  jatqany týraly derek shyqty.  Ol - HAQ. Taratyp aıtsaq,  Halyqqa  adal  qyzmet  partııasy. Biz    áli  tirkele  qoımaǵan partııanyń jetekshisi Toǵjan Qojalıevaǵa  jolyǵyp,  áńgimege  tartqan edik.

-Búgingi kúni qoǵamda  partııa  quramyz  deıtinder barshylyq. Biraq  solardyń aýyz eki túrde aıtqandary  bolmasa, naqty  tirlikpen aınalysyp jatqanyn kórmedik.  Áıteýir «atyń  shyqpasa,  jer  órteniń» kebin kıip  júrgender  sekildi. Al,  sizder she? Jalpy partııa  qurý  týraly oı  neden  týdy?  Ne  áser etti?

–Men budan sál buryn naýryz aıynda  «Arýana»  áıelder quryltaıyn   qurǵanmyn. О́ıtkeni  dál sol  tusta kóp balaly analar  máselesi  qoǵamda  ótkir  turdy. Buǵan  ne  áser etkenin  ózińiz de  biletin  bolarsyz.   Elordada bes  balanyń  sheıit  bolýy kóp balaly  analar  problemasyn  aldyńǵy  shepke  shyǵardy. Kóp balaly  analar  máselesimen aınalysa  bastaǵanda,    jaǵdaıdyń  aýqymy tym keń,  tym tereń  ekenin ańǵardym. Kishkentaı  uıymmen  úlken  máselelerdi  sheshý  múmkin emes ekenin  sezdim. Dıvanda  otyryp  áleýmettik  jeli arqyly  aqyl aıtyp,  danyshpansyǵannan  góri,   halyqpen tikileı  baılanysqa   túsý  úshin, «nege  partııa  quryp,  eldegi  túıtkildi  máselelermen aınalyspasqa?»  degen  oı keldi.  Oılandyq.  Tolǵandyq.  Aqyry partııa  qurýǵa kiristik. О́ıtkeni  eldegi  áleýmettik  jaǵdaıdy  sheshý  úshin  sońynda   myńdaǵan  adamy  bar  kúsh  kerek  eken.

–Degenmen  qazaqy  ortada «Baıtal shaýyp báıge almas», «Qatyn bastaǵan kósh ońbas» degen uǵym  bar. Qazirdiń  ózinde  el arasynda  sizge  degen  senimsizdik  bar. 

–Ony  men de  estip  jatyrmyn. Biraq kimniń aýzyna  qaqpaq  bolasyń. Aıta bersin. Biz  ózi  sonaý atam  zamannan oza  shapqandy  «omaqa assa eken»  dep  kúndeýge beıim  jurtpyz.  Kerisinshe,  «Qyz da  bolsa,  er jigittiń tirligin  jasap  jatyr eken. Aq  jol!»  deıtinder kem. Meıli, kim ne  dese , o  desin. 

Ata-babamyz júrip  ótken, sonaý  arǵy  tarıhqa  kóz  salaıyqshy,  saq  dáýirinde  ómir  súrgen, eli,  jeri úshin  syrtqy  jaýlarmen alysyp  ótken,  bútin bir taıpaǵa  basshy  bolǵan  Tumar (Tomırıs), Zarına  sekildi erjúrek apalarymyz  bolǵan. Tipti anaý kóktúrikter zamanynda  da  Býmynǵa,  Estemiske, Bilge  men  Kúlteginge, dana  Tonykókke  jar  bolǵan  analarymyz da  tegin adam  bolmaǵan.  Solardyń otbasyndaǵy  qoldaýymen qaǵandarymyz kúnshe  kúrkiredi,  danalaramyz  abyz  boldy. El  boldy,  qaǵanat  boldy. Kúlde  jatqan  halqyn  kúnge  kóterdi.  Beri keletin  bolsaq, keshegi  Súzge  hanym, qarakereı  Qabanbaı  batyrdyń  jary Gaýhar,  odan keıingi  Bopaı, Aıǵanym  hanymdar  she?  Isi qazaqta  el bastaıtyn  dana, batyr  qyzdar kóp  bolǵan. Biz  rýhty halyqpyz.  Sol batyr, dana apalarymyzdyń jalǵasy ispetti, búgingi kúni  men  partııa  quryp,  eldegi  saıası iske aralasyp, halyqtyń  muńyn  muńdap,  joǵyn  joqtaǵym kelip  jatsa,  onyń nesi aıyp? Qaıta  qoldaý kerek  emes pe?  Bilmeımin,  boıymda  qudaı  bergen  bir  qasıet bar.  Ol – qaıratkerlik.  Alǵa  qoıǵan  maqsatyma  jetpeı  tynbaıtyn adammyn. Oǵan erik-jigerim  jetedi.  Partııa  quramyn.  Ol  partııa   halyqtyq  partııa bolýy tıis!

–«Saıası partııalar» týraly zańnyń kkedergi keltirer tustary óte kóp, tirkeýden ótý úshin 40 myń adamnyń qolyn jınaý, ár oblystan bólimshe ashý. Buǵan  múmkindikterińiz  bar  ma?

–Iá bizde  partııa  qurý  úshin  qoldan  jasalynatyn  kedergiler  óte  kóp. Alaıda  «solaı eken»  dep  qarap otyrýǵa  bolmaıdy. Bel  býdyq pa,  soǵan jetýge  tyrysý  kerek. Halyq  qoldaıdy  dep  senemin. О́ıtkeni saıası ómirdegi óli tynyshtyqtan qajyǵan halyq jańa oıynshylardyń kelýin asyǵa kútip otyr. Demek, eldiń  kókeıindegisin aıtsań, qordalanyp  qalǵan  áleýmettik  máselelerdi  sheshýge  múmkindigiń  bar ekenin sezindirseń, onda  halyq sońyńnan eredi.  Ondaı  jaǵdaıda 40  myń  qol  jınaý  qıyn  bolmaıdy. Taǵy  bir  mysal,  ótken  prezıdent  saılaýynda halyq saıasat alańynda  burynǵy taptaýryn  tulǵalardy  emes, jańa  oıynshylardyń kelýin  kútip otyrǵanyn  kórsetti. Keıbireýler aıtady,  elde  bir- eki  partııa  bolsa jetedi  dep. Partııanyń  kóptiginen   qorqýdyń  qajeti  joq.  Myna  kórshi aıyrqalpaqty aǵaıyndarda (Qyrǵyzstanda)  240  partııa  bar eken. Kishkentaı  ǵana  el. Sodan  bolar, olarda  saıası  alań  únemi  qyzý. Reseıde  partııa  qurý  úshin  500 adamnyń  qoly  kerek. Qazaqstanda  40  myń adamnyń  qoly  qajet. Bul sumdyq  qoı! Elimizde   alty  partııa bar. Biraq bizde bılik  partııasy  ǵana   tirlik jasaıdy.  Qalǵandary «óli». Tek  saılaý  kezinde  ǵana «jybyrlaǵan»  bolady.  Boldy! Sodan keıin  olardy eshkim bilmeıdi, qoldamaıdy, sońynan ermeıdi. Eger de  meniń  partııam  tirkeletin  bolsa, biz halyqtyń  sózin  sóıleýge  daıarmyz. Tipti tirkelmegenniń kúnniń  ózinde  de jumysymyzdy  toqtatpaımyz. О́ıtkeni  ult  múddesi  úshin azdy –kópti  qyzmet etýdiń  ózi abyroı.

–Jaraıdy, partııa  tirkeldi  deıik, eń  birinshi neni  qolǵa almaqsyzdar?

–Ol – bilim  salasy. Sapasyz  bilim, memleketti  kórkeıtpeıdi. Baıqaısyz  ba,  qazir, óz  isine  biliksiz  mamandar  kóp. Bilimi kem. Oqyǵan -toqyǵany  az. Demek, bilim salasyna úlken  reformalar  qajet. Elimizge  keregi  – bilikti  de  bilimdi azamattar.  Solar  ǵana   memleketti  alǵa  súıreıtin  tegershik  bola alady. Degenmen  eń  basty  qolǵa alatyn  másele,  ol  búgingi júıeni  ózgertý kerek. Bar kúshti  soǵan  salarymyz  haq. Elde  saıası reformalar  jasalmaı, birdeńe  ózgere  qoıady  degenge senbeımin.

––Baıqaımyn,  sizdiń  aınalańyzǵa  toptasqandardyń  bári  jastar  sekildi. Biraq  zer  salyp  qarap  tursań,  elimizdegi   jastardyń ózi qoǵamnan bólek. Aýyl jastary, qala jastary, qazaqtildi, orystildi bolyp  kete beredi. Olardyń  basyn  biriktire alasyńdar ma? 

–Iá.  Bir  qarasań  solaı. Biraq bárinde ortaq  problema  bar. Bilim salasynyń  aqyly  bolýy, sapasyzdyǵy, óz  oıyńdy  ashyq  jetkize almaý,  jumyssyzdyq,  baspana  máselesi  jáne taǵy basqalar. Biz  osy  túıtkilderdi  jastarmen birlese  otyryp  sheshsek  deımiz. Sol  úshin  qatarymyzǵa  jastardy kóbirek  qabyldaýǵa  daıarmyz. Jastar – memlekettiń  bolashaǵy. Demek, olarǵa jaǵdaı jasaý basty mindetimiz.

–Tarıhshy ekensiz. "Tarıhty jetik bilemin"  dep  qaldyńyz. Basqasyn  qaıdam, ótken  ǵasyrdyń  basynda «elim,  jerim»  dep  urandap  ótken, sol  úshin  qurban  bolǵan Alash arystarynyń ómir tarıhyna,  olardyń jasaǵan  baǵdarlamalaryn nazarǵa  aldyńyzdar  ma?

–Álbette. Alashorda,  Alash  úkimetiniń baǵdarlamalaryna zer  salyp  tanysyp  shyqtyq.  Onsyz  bola  ma? Jalpy bizde burynnan  «dala  demokratııasy»  degen   boldy  emes pe?  «Qasymhannyń  qasqa  joly», «Esimhannyń  eski  joly» Táýke hannyń "Jeti jarǵysy" atty qazaqtyń ádet-ǵuryp zańdarynyń jınaǵy bolǵany barshamyzǵa  belgili. Bulardyń  bárimen tanyspyz.  Al bizdiń  partııanyń  jarǵysymen  aldaǵy ýaqytta  tanysa  jatarsyzdar.  Biz  tek  halyqtyń sózin  sóıleıtin, halyqtyń  máselesin  sheshetin,  memleketimizdiń  damýyna,  órkenıetke  qosylýyna,  ózge  alyp eldermen  teń  dárejede  sóılese alýyna muryndyq bolatyn  partııa  bolamyz    degen  oıdamyn.

– «HAQ»  bıliktiń   kezekti  jobasy"   degen sóz   aıtylýda. Buǵan  ne  deısiz?

–Ne  deımin?  Kúlemin  de  qoıamyn.  Eger  rasynda  solaı  bolsa,  bizdiń  shabylyp jatýymyzdyń  qajeti  qansha? Bárin ózderi  jasap,  qol  jınap,  partııany  tirkep  ákelip berer edi ǵoı. Kórip  tursyz,  bári kerisinshe. Bárin  júgirip  júrip  ózimiz istep jatyrmyz. Tipti  meni, Bekbolat  Tileýhannyń  kelini  bolǵandyqtan,  «artynda  sol kisi  men  sonyń  toby   tur» deıdi. Jalpy «anaý  tur,  mynaý  tur»  deıtinder  kóp. Kimniń aýzyna  qaqpaq  bolasyń. Aıta  bersin. Meniń   óz jolym  bar. Ol – kúreskerlik  jol!.  

–Elimizdiń   saıasat sahnasynda    sońǵy  kezde jańa  bir  qurylym paıda  boldy.  Ol – Ulttyq  qoǵamdyq  senim  keńesi. Sol  keńes  qazir  halyq pen  bılik  arasyndaǵy  dáliz  bolýǵa  talpynyp  jatyr.  Ulttyq  keńeske   kózqarasyńyz qandaı?

–Qasym Jomart  Toqaevtyń   prezıdent  oryntaǵyna otyrǵan soń  qurǵan keńesi ǵoı.   Árıne  ol  topqa   ár  salada  júrgen bilimdi, bilikti tanymal  azamattar engen. Oǵan daý  joq. Biraq  bul azamattar eldiń oıyndaǵysyn  bılikke  jetkizip,   ony  sheshý  úshin óz  usynystaryn  aıtqanymen,  ary  qaraı barlyq  problemany  sheship  tastaıtyndaı   quzyry  joq.   Olaı  bolsa, mundaı keńestiń  qajeti  qansha?  Demek, bul  basy  artyq  qurylym.  Budan  góri máslıhattyń,  parlamenttiń jumysyn jandandyrý kerek. Depýtattardyń belsendiligin arttyrý qajet. Negizi halyq pen bılik arasyndaǵy  dáliz  osylar  bolýy  tıis edi. Eger de parlament   jáne máslıhat  depatattary   belsendi  bolyp,  halyqpen tyǵyz  jumys  jasasa, kóptegen  túıtkildi  máselelerdi  der kezinde  kórip, jedel  sheshýge tyrysyp  jatsa,  eldegi  jaǵdaı  basqasha  bolar edi. Amal  qansha,  bizde  bári kerisinshe.  Sondyqtan da  prezıdent  amalsyz Ulttyq  qoǵamdyq  senim  keńesin  quryp, halyqqa  jaqyn  bolǵysy  keledi.  Biraq  parlamentteı  pármeni  joq  keńes,  ara - tura bas  qosyp,  «Kúltóbeniń  basyna kúnde jıyn»  qylǵannan artyq   tirlikke bara almaıdy. Demek,  bul qurylymnyń   halyq  úshin  paıdasy  shamaly.

–Suhbatyńyzǵa rahmet!

 Áńgimelesken Berik Beısenuly