Qytaıdan kelgen zeınetkerler Qazaqstanǵa az qarjy ákelip jatqan joq

Qazaqstan táýelsizdik alǵaly ult kóshbasshysy, Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń qalyń eli qazaǵyna jasaǵan abzal saıasatynyń arqasynda bir mıllıonnan astam qandasymyz tarıhı otanyna oraldy. Qazaqstannyń quzyrly oryndarynyń jeńildikter jasaýynyń nátıjesinde azamattyq alý isi de ońaılady. Qujattary durys bolsa, 6 aıǵa jetpeıtin ýaqytta Qazaqstan azamattyǵyn alýǵa múmkindik bar. Buǵan búkil qandastar dán rıza. Ásirese, Qytaıdan kelgen qazaqtardyń Elbasyna, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevqa aıtar alǵysy sheksiz.

Deı turǵanmen, sońǵy kezderi Qytaı bıliginiń Shınjııańda júrgizilgen saıasatyna baılanysty Qazaqstan azamattyǵyn alsa da, Qytaı azamattyǵynan shyǵa almaı júrgen qandastarymyzdyń sany kún saıyn kóbeıýde. Naqty aıtqanda, Qytaı bıligi halyqaralyq zań men óziniń zań-jarlyqtaryn belden basyp, ádeıi jolsyzdyq isteýinen osy másele týyndap otyr.

Qytaı Halyq Respýblıkasynyń azamattyq týraly zańynyń 3-babynda: Qytaı Halyq Respýblıkasy kez-kelgen qytaılyq azamattyń qos azamattyǵyn moıyndamaıdy ,- dep belgilengen.

Osy zańnyń 9-babynda: Shetelde qonystanǵan, óz erkimen shetel azamattyǵyn alǵandardyń qytaı azamattyǵy avtomatty túrde joıylady ,- dep belgilengen. Alaıda, óz zańynda osylaı jazýly tursa da, óz zańyn ózi moıyndamaı, óz erkimen Qazaqstan azamattyǵyn alyp, Qytaı azamattyǵynan shyǵýdy talap etken azamattardy azamattyqtan shyǵarmaı, ıaǵnı Qytaıdaǵy noposyn (turaqty tirkeýin) óshirmeı, pasportyn qımaı, túrli syltaýlar aıtyp qınap otyr. Keıbir qandastarymyz Qazaqstan azamattyǵyn alǵannan keıin, Qytaı azamattyǵynan shyǵý úshin Qytaıǵa barsa, olardy «Qos azamattyq» qylmysymen ustap, orynsyz suraqtarǵa tartýda. Keıbiri túrmege de qamaldy. Joǵarydaǵy zańnyń 10-babynda: Qytaı azamattary tómendegi sharttardyń birin ázirlese, Qytaı azamattyǵynan shyǵýdy ótinish etýine bolady,- dep anyq jazylǵan.

1. Olar shetel azamattarynyń jaqyn týystary bolsa;
2. Olar shetelge qonystanǵan bolsa;
3. Basqa da úılesimdi sebepter bar bolsa.

Qazaqstan azamattyǵyn alǵan qandastyrymyzdyń talaby osy úsh sharttyń úsheýine de tússe de, Qytaıdyń olardy azamattyqtan shyǵarmaı, bolmaıtyn syltaý aıtatyny qalaı?!

Qazaqstan azamattyǵyn alyp, biraq Qytaı azamattyǵynan shyǵa almaı júrgenderdiń arasynda zeınetkerler de, Qytaıda eshqandaı qyzmet istemegen azamattar da, nemese qyzmet istese de, qyzmetinen Qytaıdyń zańdy tártibi boıynsha shegingen, qazir Qytaıdan eshqandaı nápáqa almaıtyn azamattar da bar.

Qytaı bıligi Qazaqstan azamattyǵyn alǵan zeınetkerlerdi de Qytaı azamattyǵynan shyǵarmaýy da óz zańyna qaıshy. Oǵan da dálel kórsetelik.

2018 jyly 14 naýryzda Qytaıdyń sheteldegi Qytaı isteri jónindegi basqarma bastyǵynyń orynbasary Tan Tıan Shıń Sheteldegi qytaı azamattarynyń «Shetel azamttyǵyn alý», «Zeınetaqy máselesi» jónindegi suraqtaryna jaýap bergende bylaı degen edi:

«Shet elderdegi qytaı azamattary jáne shetel azamattyǵyn alǵan qytaılyqtar Qytaı zańynda belgilengen zańdy zeınetke shyǵý jasyna tolǵan jáne zeınetke shyǵýdyń tıisti (ketý) jumystaryn bitirgen bolsa, shetelge qonys aýdarǵannan keıin memlekettiń qatysty belgilemeleri boıynsha, zeınetkerlik mámileden ıgiliktene beredi, onyń Qytaı azamattyǵynan shyǵýymen qatysy joq.

2015 jyldyń 1 shildesinen bastap taraptar «shetelde qonystanǵan azamattardyń qarttar qamsyzdandyrý qarajatyn alý tolymdylyǵyn tekserý anketasyna qatysty máseleler jónindegi habarlama» jáne basqa da tıisti normatıvtik quqyqtyq aktilerdiń erejelerine sáıkes, qamtamasyz etýdi júzege asyratyn áleýmettik saqtandyrý agenttigi sheteldegi qytaı elshilikteri men konsýldyqtary tıisti konsýldyq sertıfıkattaýmen shyǵarylǵan «shetelde qonystanǵan azamattardyń qarttar qamsyzdandyrý qarajatyn alý tolymdylyǵyn tekserý anketasyn» kýálandyrady.

Elden ketýge ruqsat alǵan azamattar, shetel azamattyǵyn alýdan buryn, zeınetkerlik jasqa tolǵan bolsa jáne zeınetkerlik rásimderin ótese, olar Qytaıdaǵy zeınetkerlermen birdeı emdelý saıasatynan ıgilktenedi.

Negizgi medısınalyq saqtandyrýǵa qatysqan jáne elden ketýge ruqsat berilgen zeınetkerler, shetel azamattyǵyn alsyn, almasyn, jergilikti medısınalyq saqtandyrýdyń tıisti erejelerine sáıkes negizgi medısınalyq saqtandyrý tólemderin alýǵa quqyly». (Qarańyz: Qytaıdyń sheteldegi qytaı isteri saıty, 14.03.2018)

Mine munda «Zeınetkerler shetel azamattyǵyn alsa, Qytaı azamattyǵynan shyǵarylmaıdy nemese zeınetaqysy berilmeıdi» degen sóz joq. Kerisinshe «Shet el azamattyǵyn alǵan qytaılyqtar Qytaı zańy boıynsha zeınetkerlik mámileden ıgiliktene beredi, onyń Qytaı azamattyǵynan shyǵýymen qatysy joq» dep ashyq aıtyp tur. Endeshe Shıńjańdaǵy Qytaı bıliginiń QR azamattyǵyn alǵan zeınetkerlerdi azamattyqtyn shyǵarmaýy nemese "azamattyqtan shyqsań, zeınetaqyńdy toqtatamyz" deýi Halyqaralyq zańǵa ǵana emes, óz zańyna da tompaq.

Bul másele syrttaı qaraǵanda, jaı másele sııaqtanǵanymen, óte mańyzdy. Sebebi bul Qazaqstan azamattarynyń máselesi. «Bul Qytaıdyń ishki isi» dep jaltaqtaıtyn másele tipti de emes. Qazaqstan azamattarynyń múddesin Qazaqstan qorǵamaǵanda, kim qorǵaıdy? Sondyqtan Qazaqstan dıplomatııalyq jolmen, eki el Syrtqy ister mınıstrligi dıalog arqyly sheshýdi qolǵa alýy kerek. Qytaıdan kelgen azamattar óz erkimen Qazaqstan azamattyǵyn alǵannan keıin, ol Qytaıdyń zańy boıynsha avtomatty túrde Qytaı azamattyǵynan shyǵarylyp, «Qytaı azamattyǵynan shyqty» degen anyqtamany esh sebep-syltaýsyz berýi kerek. Qytaıdyń «Qaryzy bar-joqtyǵyn, buryn qylmys jasaǵan-jasamaǵandyǵyn tekseremiz» dep eki-úsh aı boıy kúttirýi de josynǵa syımaıdy. Sebebi Qytaı zańy boıynsha, qylmys jasaǵan, kóp qaryzy bar adamdarǵa pasport berilmeıdi, shekaradan shyǵýǵa da ruqsat joq. Endeshe, Qazaqstan Qytaıdyń óz zańynan paıdalana otyryp, Qazaqstan azamattyǵyn jańadan alǵan qandastardyń múddesin qorǵaýy tıis.

Qytaıdan keletin zeınetkerler máselesin úılesimdi sheshý Qazaqstanǵa da kóp tıimdilik ákeledi. Qytaıdan kelgen zeınetkerlerdiń jalaqysy joǵary, kóbiniń zeınetaqysy 200 myń teńgeden artyq. Bir otbasynda bir zeınetkerden bar. Endeshe, Qytaıdan kelgen 1000 zeınetker bar dep eseptesek, aı saıyn Qazaqstanǵa 200 mıllıon teńge qarjy quıylyp tur. «Tamshy tamsa, kólge sep». «Zeınetke shyqqan soń Qazaqstanǵa kelemin» dep otyrǵan zeınetkerler qanshama?! Onymen birge keletin nemere-shóbereleri de Qazaqstan úshin baılyq. Sondyqtan bul máseleni úılesimdi sheshý Qazaqstanǵa da kóp tıimdilik ákeledi.

Atajurt AŃSAǴAN