Elge oralǵan qazaqtan eki áńgime

1

 Bul jigittiń aty - Ersin. Altaıdyń arǵy betinen Arqa tósine – Aqmola oblysy, Qorǵaljyn aýdanyna otbasymen kóship kelgen azamat. Kóshi-qon zańynyń «jumsaqtaý» kezinde osy traktoryn kedennen kedergisiz alyp ótken eken. Mine, sol kishkentaı ǵana tyrtyldaqtyń qyzyǵyn búgin búkil bir shaǵyn aýyl kórip otyr desede bolady: úıilip qalǵan qoqsyqty tasý Ersinjannyń moınynda. Baý-baqshalyq jerdi de eki aınalsa boldy, aýdaryp tastaıdy...

Altaı óńiriniń qysy Arqanikinen asyp túspese, kem soqpaıdy. Soǵan daǵdylanǵan qandasymyz alǵash kóship kelgen jyly osy tehnıkasynyń arqasynda shópti ózgelerden molyraq jııady. О́z atynda jeri joq, árıne. Aýyldastarynan qalǵan-qutqannyń qolyna ilingenin qorasyna tyrmashtap tası bergen ǵoı. Sol jyly taǵy jyly jańa qonystyń qysyn baıqap kórý úshin maldy kóp satyp almaı, bir-eki baspen ǵana áliptiń artyn baqqan eken.

Bul – 2010 jyl bolatyn.

Sol jyly, shynymen de, aıta qalsyn qys bolady. Soltústikte qar qalyń jaýyp, búkil mal qolǵa erte qaraıdy. Saryarqany meken etken eldiń tórt túligi qys ortasy aýa bere túgel ashyǵady. Onsyz da kesh keletin kóktem tipti erke qyzdaı sozylyp jatyp alady...

Qazaq úshin «Mal qaıǵysy – jan qaıǵysy!». Aýyldyń kún kórisi de sol azynaýlaq qarań-qurań. Shópten qysylǵan kórshiler aqshasyn sytyrlatyp, Ersinnen shóp satyp berýdi ótinedi. Iri qarasyn aman alyp qalý úshin bir arba shópti bir qaranyń quny dese de alýdan taıynatyn túri joq halyqty kórip, oralman jigit oqys sheshim jasaıdy.

– Qurmetti týysqandar, men bul shópti bir jaqtan satyp alǵam joq. О́zderińiz usynǵan osy daladan shaýyp, jınaǵam. Bylaısha aıtqanda, Sizderdiń óz shópterińiz bul! Bir aýylda otyrǵan soń, tábıǵattyń tosyn apaty bárimizge ortaq. Bir buzaýly sıyryma anaý bir úımek jetedi. Al, qalǵanyn ózderińiz kelisip, bólisip alyńyzdar. Aqshalaryńyzdyń keregi joq, tegin berdim! – deıdi.

Mine, sodan beri de tórt-bes jyldyń júzi bolypty. Ersin kele salyp, turaqty tirkeýge turǵan. Endi azamattyq alýdy kútip júr. Soǵan baılanysty, shabystyq jer sheshilińkiremeı turǵan kórinedi. Iri qaranyń sany bolsa, jıyrmanyń ústinde. Apat umytyldy. Biraq, «asharshylyqta jegen quıqanyń dámi» aýyldastardyń aýzynan áli keter emes. Traktorshy jigit qaı jerden shóp shaýyp alam dese, shaǵyn aýylda qolyn qaǵyp jatqan eshim joq, ásheıin «jasyl shyraq». Nysapty bala da «berdi degen osy!» dep ólip-óshpeıdi, búkil aýmaqty teri súıretkendeı etýden aýlaq, shamalap qana shaýyp alady... Eń bastysy – qaıda júrse de qaımaǵy buzylmaǵan aýyl qazaǵynyń berekesin aıtsaı!

2

 Bul áńgimeni maǵan ótkende Densaýlyq jáne áleýmettik damý mınıstrliginde ashylǵan jınalysta Qarlyǵash degen apaı aıtyp berdi.

О́tken jyly ma, álde odan da burynyraq pa eken, Qytaı men Mańǵolııadan kelgen 30 oralman stýdent Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy Joǵary oqý ornyna daıyndyq kýrsqa bólinedi. Kujattaryn ótkizip, jataqhanaǵa turǵan soń, azyq-túlik, kerek-jaraq alý úshin  balalar satyrlap kóshege shyqpaı ma?! Jaqyn mańdaǵy dúkenge kirse, satýshy qazaqshany qaqpaıtyn bolyp shyǵady. Top bala sonymen qanattas turǵan ekinshi dúkenge bas suǵady, taǵy oryssha. Er kezegi úshke deıin dep, órimdeı qyz-jigitter saýsyldap kósheniń arǵy betinde turǵan úshinshi dúkenniń bosaǵasyn attaıdy. Qudaıǵa shúkir, bul dúkenniń satýshysy bir-eki qaıyrym qazaqshaǵa tili keletin jan bolyp kezigedi. Sol kúnnen bastap, otyz jas bar kerektisin osy dúkennen alyp turady. Kún ótken saıyn satýshynyń da tili shyǵyp, emin-erkin sóılese bastaıdy. Bir emes, eki emes, úsh emes, baqandaı otyz bala kúndelikti kirip-shyǵyp  turǵan soń, bul dúkenniń de zat aınalymy tezdep,  saýdasy kúsettene túsedi ǵoı. Sony baıqaǵan ana eki dúkenniń «qyzǵanyshy» qozady. Dereý qazaq tildi satýshy qoıǵanyn, endigi jerde saýdany memlekettik tilde jasaıtyndyqtaryn úlken árippen taqtaıshaǵa aıshyqtap turyp jazyp, mańdaıshasyna ile qoıady...

Alla qalap, Kósh tizgini aǵytylyp jatsa, alystan keletin aǵaıynmen-aq qazaq tiliniń máselesi sheshilgeli tur!

Aýyt Muqıbek

Astana