BUU Bas hatshysy Pan Gı Mýn kim bolǵan?

1944 jyly japonnyń Chhýnchhon-Pýkto  aýylynda  (keıin Koreıa Respýblıkasynyń ıeligine ótken)dúnıege kelgen Pan Gı Mýn  (Ban Kı Mon) Chhýndjý degen qalada,kásipker otbasynda,alty balanyń úlkeni bop erjetedi. Pan Gı Mýn alty jasqa kelgende ákesiniń bıznesi toqyraýǵa ushyrap, otbasy basqa aımaqqa kóshýge májbúrbolady. Bul káris soǵysy bastalǵan shaq edi. Keıin ol«International Herald Tribune» gazetine bergen suhbatyndabala kezinde jupyny turmysta ómir súrgenin, ashtyq kórgenin aıtqan.

 Soǵys aıaqtalǵan soń Pan Gı Mýnnyń otbasy Chhýndjýge oralady.  Oqýshy kezinen halyqaralyq saıasatqa degen umtylysy baıqalady. Jas kezinen amerıkandyqtarmen aralasýǵa qushtar bolady. Mekteptińúzdigi bolǵan ol aǵylshyn tilin zor yntamen oqıdy. Kishkentaı kezinde aýylynan 10 shaqyrym jerdegi  amerıkandyqtar jumys isteıtin fabrıkaǵa baryp, aǵylshynsha til syndyrǵan desedi. Tildi myqtap meńgerý úshin aǵylshynsha ár sóılemdi on retten kóshirip jazyp, jattyqqan.

Pan Gı Mýn segiz jasynda mekteptiń atynan Biriken Ulttar Uıymynyń sol kezdegi bashatshysy Dagý Hammarsheldke hat jazǵan.  Al 1962 jyly  oqýshylar arasyndaǵy baıqaýdan jeńip shyǵyp, AQSh-qa joldama alady. San-Fransıskoda birneshe aı turǵan ol prezıdent Djon Kennedıdiń qabyldaýyna barady. Bul kezdesý Pan Gı Mýnǵa bolashaq mamandyǵyn tańdaýǵa túrtkibolady. AQSh jýrnalısteriniń «Bolashaqta kim bolasyń?» degen suraǵyna káris balasy birden «dıplomat bolamyn» dep jaýap beripti. 1970 jyly Seýl ulttyq ýnıversıtetiniń bakalavr bólimin bitirgen soń Garvardta oqıdy.  Pan Gı Mýnnyńǵylymı jetekshisi bolǵan Djozef Naı  onyń oqýǵa degen qulshynysyn, ójettigin joǵary baǵalaǵan.

1975 jyly Pan Gı Mýn Koreıa Syrtqy ister mınıstrliginiń BUU jónindegi  bólimine qyzmetke kiredi. Odan soń qyzmeti kóterilip, respýblıkanyń BUU-daǵy  turaqty ókili bolyp taǵaıyndalady. Nıý-Iorkte biraz jumys istegennen keıin  BUU-nyń  Seýldaǵy mınıstrliktegi bólim basshysy bolady. Odan soń Pan Gı Mýndy Venaǵa elshi etip jiberedi. 1999 jyly Pan Gı Mýn ıadrolyq synaqtardy joıý jónindegi  komıssııa jumysyn basqarady. Sol kezde «BBC News» Pan Gı Mýn týraly«Dıplomat retinde ozyq turǵan,  álemdik deńgeıdegi uıymdastyrýshy» dep jazǵan.

Pan Gı Mýn 2001-2002 jyldary bas assambleıanyń apparat basshysy retinde  sessııanyń alǵashqy rezolıýsııasyn qabyldaýǵa  yqpal etedi. Ol baıandamasynda 11 qyrkúıektegi terrorlyq aktini synǵa alyp, assambleıa jumysyn jetildirý jónindegi usynystaryn jarııa etedi. Toqyraý kezeńinde ótken sessııada Pan Gı Mýnnyń arqasynda birneshe mańyzdy reformalar bekitiledi.

Pan Gı Mýn 2009 jyly Vashıngton shtatynyń ýnıversıteti men  Malta ýnıversıtetiniń qurmetti doktory atanady. Káris, aǵylshyn, japon tilderin jetik meńgergen Pan Gı Mýn BUU-nyń bas hatshysy bolǵanǵa deıin  Koreıanyń Syrtqy ister  jáne syrtqy saýda mınıstrliginde  dıplomat qyzmetin atqarǵan. 2004-2006 jyldar aralyǵynda mınıstr bolǵan. Koreıa respýblıkasy prezıdenttiń syrtqy saıasat jáne ulttyq qaýipsizdik jónindegi keńesshisi bolyp isteıdi. Odan soń Syrtqy ister mınıstriniń  saıasatty josparlaý jónindegi orynbasary jáne amerıkan bóliminiń  bas dırektory qyzmetine kirisedi.

Pan Gı Mýn qos Koreıa arasyndaǵy birqatar máselelerdi sheshýge qatysqan saıasatkerlerdiń biri. 1992 jyly Syrtqy ister mınıstrliginiń arnaýly keńesshisi retinde Soltústik pen OńtústikKoreıa arasyndaǵy ıadrolyq baqylaý jónindegi birlesken komıssııa basshysynyń orynbasary bolady. 2005 jyly Syrtqy ister mınıstri retinde Koreıa jarty aralynda  beıbitshilik pen turaqtylyqty saqtaý týraly kelissózderge qatysady. Alty jaqty kelissózde Soltústik Koreıaǵa arnalǵan ıadrolyq máselelerdi sheshýge baǵyttalǵan birlesken málimdeme qabyldanady.

BUU-nyń bashatshylyǵyna saılanarda uıymnyń Qaýipsizdik qyzmetiniń  turaqty bes múshesiniń barlyǵy Pan Gı Mýndy jaqtap daýys bergen.Ornyn Pan Gı Mýnǵa bergen Kofı Annan káris dıplomaty týraly «Álemdegi biregeı uıymnyń basyna jahandyq oılaý qabiletine ıe  adam keldi» degen. 

2007 jyldyń 1 qańtarynda bas hatshy bolǵan Pan Gı Mýn beıbitshilikti saqtaýǵa kóp kóńil bólip, BUU-nyń qyzmetin uıymdastyrýda mańyzdy reformalar júrgizedi.  Bashatshy retinde ol jahandyq jylynýǵa úlken mán  beredi. Iri reformalardy qolǵa alǵan Pan Gı Mýndy  saıasatkerler «Birikken Ulttar uıymynyń halyqaralyq qatynastardaǵy negizgi rólin joǵaltty» dep  te synaǵan. Koreıadaǵy áriptesteri ony «Pan-chýsa»,ıaǵnı «bıýrokrat» dep ataǵan. Bul Pan Gı Mýnnyńbasqarýshylyq qabiletine berilgen baǵa bolsa kerek.  Al káris jýrnalısteri ótkir suraqtarǵa tike jaýap berýden taısalatyn Pan Gı Mýndy  jylanbalyqqa teńeıdi.

2011 jyldyń 21 maýsymynda Pan Gı Mýn BUU-nyń bashatshysy retinde ekinshi besjyldyq merzimge saılanady.

Ol jyldyq bıýdjeti 5 mıllıard dollar bolatyn BUU-nyń basyna  uıym keıbir ókilderiniń sybaılastyǵy úshin synalyp jatqan kezde keldi. О́ziniń qyzmetine qatysty Pan Gı Mýn «Birikken Ulttar Uıymynda sózden góri is kóp bolýy kerek» degen.  BUU-nyń bas hatshysy retinde káris dıplomatySPID-pen kúres, kedeılikti joıý, ekologııa sııaqty máselelermen aınalysýdy ózine basty maqsat dep biledi. «Kedeılikti túp tamyrymen qurtpaıynsha  qaqtyǵystar tolastamaıdy» dep málimdegen, BUU bas hatshysy. «Associated Press» agenttigi ol qyzmetine kiriskende «Pan Gı Mýn  jer betinde baılar men kedeıler arasyndaǵy alshaqtyqty joıǵysy keledi»degen aqparat taratqan. Pan Gı Mýnnyń ózi bolsa«Meniń mıssııam joǵalǵan senimdi qaıtarý. Bul uıymǵa, múshe memleketter arasyndaǵy jáne hatshylyqqa degen senim» dep málimdegen.

Áriptesteri ony káris sheneýniginiń aıqyn úlgisi dep baǵalaıdy. Suńǵyla saıasatker bıik laýazymǵa dushpan jınamaı, óziniń eptiligimen jetken desedi. Pan Gı Mýn álem saıasatkerleri aldynda eńbekqorlyǵymen, kásibıligi jáne dıplomatııalyq sheberligimen qurmetke ıe.  Áriptesteri onyń basqarý qabiletin, araǵaıynshylyq qabiletin erekshe ataıdy. Astarly oılaıtyn, pikirin týra aıtpaıtyn, jumsaq minezdi adam desedi. Isine uqypty ol mejeli jerge ylǵı ýaqytynda keletin tııanaqty saıasatker retinde tanylǵan. Kúnine bes saǵat  qana uıyqtaıdy eken. Biletinderdiń aıtýynsha onyń golf oınaýǵa da ýaqyty joq kórinedi.  Úsh jyl mınıstr bolǵanda bir de bir ret demalys almapty,  qyzynyń úılený toıynda ǵana jumystan suranǵan.

BUU-nyń bas hatshysy 2010 jyldyń sáýir aıynda Orta Azııaǵa sapary kezinde Qazaqstanǵa kelip, Elbasy Nursultan Nazarbaevpen kezdesip, ıadrolyq qarýdy taratpaý jónindegi áńgimelesti. Pan Gı Mýn Qazaqstanǵa Aral teńizine qatysty máselelerdi sheshýde halyqaralyq bastamalardy basqarý týraly usynystaryn bildirdi. Astanada Qazaqstan halqy assambleıasynyń múshelerimen kezdesýi kezinde  Pan Gı Mýn respýblıkanyń ultaralyq kelisimdi nyǵaıtýdaǵy saıasatyna joǵary baǵalady.

Halyqaralyq qatynastaǵy eńbegi eskerilip, Pan Gı Mýn Koreıa respýblıkasynyń «Qyzmetine sińirgen eńbegi úshin» ordenimen úsh ret marapattaldy.  Avstrııa, Brazılııa, Perý, Aljır, Fılıppın, Tájikstan, AQSh, Monako, t.b. memleketterdiń orden-medaldaryna da ıe bolǵan.  BUU bas hatshysy 2010 jylǵy sáýir aıynda Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń jarlyǵymen  1-shi dárejeli Dostyq ordenimen marapattaldy.

Pan Gı Mýn  mektep partasynan dosy Iý Sýn Dek degen qyzǵa úılengen. Uly jáne eki qyzy bar.

Sharafat Jylqybaeva