Túrkııa "Túrki áleminiń ortaq armııasyn" jasaqtaýdy usyndy

Jaqynda Túkrııa Respýblıkasy búkil túrki memleketteriniń ortaq armııasyn qurý týraly bastamany usynǵan bolatyn. Túrki memleketteriniń ortaq armııasy - bul bir ortalyqtan basqarylatyn áskerı kúsh bolary sózsiz edi. Osy rette, Túkrııanyń Ázirbaıjandaǵy tótenshe jáne ókiletti elshisi Alper Djoshkýn túrki álemine ortaq armııa qurýdyń negizgi ózektiligin túsindirip bergen.

Keı-keıde halyqaralyq saıasatkerler men qoǵam qaıratkerleri arasynda Túrki álemine ortaq armııa jasaqtaýdyń mańyzdyzy men qajettiligi týraly emis-emis sóz etilip júrgenimen, túrki álemi lıderleri tarapynan naqty másele kóterilmegen bolatyn. Elshi myrzanyń aıtýynsha, mundaı armııa jasaqtaý biraz qıynshylyq týǵyzady. Sebebi, armııa qataryna túrli memleketterdiń áskerleri qosylady. Túrki tildes memleketter úshin armııa jasaqtaýdyń basty kedergisi bir ortalyqtan basqarylý bolmaq. "Biz ortaq armııany jasaqtaǵanda mysalǵa NATO-ny alyp qarastyrsaq bolady. Syrt kózge qarasańyz NATO-ǵa múshe elderdiń ortaq armııa bar bolyp kórinýi múmkin. Al shyn máninde múlde olaı emes. Qandaıda bir sharalar týyndaı qalsa, Soltústik Atlantka alıansy keńesi sheshimin shyǵaryp, NATO-ǵa qatysýshy elder áskerlerin jınap, jasaqtap, bir ortalyqtan attandyrýǵa áreket etedi. Al bul biraz ýaqytty alatyn sharýa. Qandaıda bir operasııaǵa qatysý úshin NATO-ǵa múshe elder keńesine barlyq múshe elder qatysýy shart",-deıdi Aplep Djoshkýn myrza. Sonymen, Túrki álemine ortaq armııa jasaqtaý úshin mańyzdy terrıtorııalyq basymdyq. Túrki tildes memleketterdiń geosaıası turaqtanǵan mekenderi strategııalyq mańyzdy jerde ornalasqan. Halyqtardyń damýy men tirshilik etýine geografııalyq jáne ekonomıkalyq potensıaldy múmkindik bar. Endeshe, ne?..

Elshi myrza atap kórsetkendeı álemdik saıasat sahnasyna túrki álemi ıntegrasııasy (TÁI)bolyp qadam basatyn ýaqyt jetken joq pa?

Elshi Alper Djoshkýnnyń aıtýynsha, Túrki memleketteriniń ıntegrasııasynda bir memleket ınfrastrýktýranyń damýyna jaýapty bolsa, endi biri mádenıet, túrki áleminiń jańa tarıhy, saıası baılanystar men jańa tarıhtaǵy popýlıarızasııaǵa jaýapty bolady. Iаǵnı, Gaspraly aıtqan, iste, tilde jáne pikirde birlik qaǵıdasyna súıenýge ábden bolmaq.

"Árıne, munyń báriniń syrtynda memleketter arasyndaǵy tatýlyq pen turaqtylyqty nazardan shyǵarýǵa bolmaıdy. Túrki áleminiń turaqtylyǵyn saqtaý úshin  túrki memleketteri arasynda ortaq dıalog ornaýy shart. Mysaly, Túkrııa men Ázirbaıjan arasynda mundaı dıalog ornaǵaly birneshe ýaqyt boldy. Bul búkil túrki tildes elderdiń ortasynda ornaýy mańyzdy bolmaq",-deıdi eshli myrza. Aıtpaqshy, Túrkııa Respýblıkasynyń túrki áleminiń ortaq armııasyn jasaqtaý týraly bastamasyn alǵash bolyp qoldaǵan el dál osy Ázirbaıjan memleketi edi.

Elshiniń aıtýynsha, ortaq armııa jasaqtaýdyń alǵashqy qadamdarynyń kórinisi - Ázirbaıjan men Túkrııa arasynda birlesken oqý-jattyǵýlar uıymdastyryp keledi. Sondaı-aq, Qazaqstan men Túrkııa arasynda da áskerı yntymaqtastyqtyń kún sanap artyp kele jatqany qýantady. Kúni keshe ǵana, Astanada ótken Túrkııa qurlyq áskerleriniń bas qolbasshysy men Qazaqstan Respýblıkasy qarýly kúshteriniń bas qolbasshysynyń arasyndaǵy kezdesýler barysynda eki el arasyndaǵy áskerı yntymaqtastyqty arttyrý,  birlesken  oqý-jattyǵýlar uıymdastyrý sekildi birqatar máseleler talqylanǵan bolatyn.

Qazirgi tańda Túrki tildes  memleketterdiń birine de terrıtorıalyq nemese geosaıası qysymnyń joq ekeni ras. Alaıda, belgili bir deńgeıde táýekelderdiń bar ekeni jalǵan emes. Osyndaı kezeńderde túrki tildes memleketter ásker jáne saıası turǵydan birigetin bolsa,  ortaq armııa ıntegrasııaǵa múshe elderdiń ár qaısysynyń múddesin qoldaıtyn edi.

Túrki tildes memleketterdiń  áskerı túrǵydan ıntergasııasy bolmaǵanymen, saıasaı turǵydan múddeles ári seriktes memleketter bolyp tabylady. Túrki áleminiń ortaq armııasy jobasynyń analogy retinde NATO-ny alyp qaraýǵa bolady. "NATO-ǵa múshe elderdiń syrtynda birqatar memleketter baqylaýshy-múshe retinde alıansqa ótken. Bul álemdik saıasatta óte mańyzdy. Túrki armııasynyń odaǵyna da baqylaýshy elder retinde qatysýǵa múmkindikter ashýǵa bolady",-deıdi sóziniń sońynda Elshi Alper Djoshkýn myrza.

2013 jyly Áeirbaıjan astanasy Bakýde Túrkııa, Ázirbaıjan jáne Qyrǵyzstan Eýrazııa Áskerı Statýsynyń saqtalýyn qamtamasyz etetin Zańǵa qol qoıǵan bolatyn.  Keıinnen bul úshtikke Qazaqstan men Mońǵolııa da qatysady dep kútilgen. Bul týraly "Zaman.com.tr" saıty jazǵan edi.

Qazaqstan, Túrkııa, Ázirbaıjan, Qyrǵyzstan jáne Mońǵolııa arasyndaǵy «Eýrazııalyq Quqyq Qorǵaý Áskerı Statýsy» Uıymyn qurýǵa baǵyttalǵan sharalar aqyrǵy kezeńge jetti. Ol kezde sharaǵa keledi dep kútilgen Qazaqstan men Mońǵolııa kelmeı qaldy. Bul joly ortaq armııa jasaqtaýdy alǵash bolyp Túkrııa Respýblıkasy usynyp otyr jáne bastamany qoldaýshylardyń alǵashqysy sol, ázirbaıjan aǵaıyndar bolyp otyr.

Nurgeldi Ábdiǵanıuly