“Qazaq” gazetine −100 jyl: Úkimet nege únsiz?

Qazaq  baspasóziniń  qarlyǵashtarynyń biri,  HH ǵasyr  basyndaǵy  qoǵamdyq  sananyń   kóterilýine qyzmet etken,  «Alash»  hám barsha   qazaq  zııalylarynyń bastamasymen  jaryqqa shyqqan  “Qazaq” gazetiniń  jarııalana   bastaǵanyna  bıyl  100 jyl  tolyp  otyr.   Osyǵan baılanysty  ál-Farabı atyndaǵy  QazUÝ-de   «Qazaq  jýrnalıstıkasynyń  tarıhyn  zertteý men  damý  úderisiniń  ózekti máseleleri»  atty  konferensııa ótti.

Jıynǵa  qazirgi  zııaly qaýym  ókilderi men belgili  pýblısıster,  jýrnalıster men stýdentter  qatysty.  Qazaq  jýrnalıstıkasynyń  kórnekti  ardageri  Faızýlla  Orazaev, túrkitanýshy  Amanqos  Mekteptegi, Qazaqstan   Jýrnalıster  odaǵynyń  tóraǵasy  Seıtqazy  Mataev, jýrnalıstıka  fakýltetiniń  dekany О́mirhan  Ábdımanov, Jýrnalıster  akademııasynyń  tóraǵasy    Saǵymbaı  Qozybaev, belgili   basylym  redaktorlary   qatysyp,  «Qazaq»  gazeti  men Ahmet  Baıtursynulynyń  tarıhymyzdaǵy jáne  jýrnalıstıkamyzdaǵy   róli  daralandy.   Fakýltet dekany О́mirhan  Ábdımanov: «Búginge  deıin «Qazaq»  gazeti zerttelmedi  dep  aıtýǵa  bolmaıdy. Kóp  zertteldi. Al búgingi  konferensııanyń  basty  maqsaty  -  osy  kúnge  deıin «Qazaq»  gazeti  men  Ahmet  Baıtursynulynyń  ómir  joly  qalaı  zerttelgenin  aıtý  emes, ary qaraı qalaı  zerttelýi  tıis,  qaı  qyrynan  kelýimiz kerekı  degen  sekildi  máselelerge arnalady», – dep konferensııanyń  basty  maqsatyn aıqyndap  berdi.

 Búgin  otandyq  jýrnalıstıkanyń úlken  merekesi,  toıy  dep  bastaǵan  kósemsózshi aǵalar ǵylymılyqty  ysyryp  qoıyp,  konferensııany  quttyqtaý men    marapat  tapsyrýdan   bastaldy. Jýrnalıster  akademııasynyń «Altyn juldyz»  marapaty  «Egemen Qazaqstan» gazetiniń  jýrnalısi  Qaısar  Álimge  tabystalsa,   «Prezıdent jáne halyq»  gazetiniń  bas redaktory  Marat  Toqashbaı shyǵa  bastaǵanyna  júz  jyl tolýyna  oraı  búgingi  «Qazaq» gazetine  «Jyldyń eń  úzdik  basymy» degen  ataq berdi.

  Konferensııa  barysynda  pýblısıster men bas  redaktorlar  baıandama  jasap,   «Qazaq»  gazetiniń  negizgi erekshelikterin,  tarıhı mánin aıtyp,  basylymnyń  qundylyǵy týraly  óz oılaryn  ortaǵa  saldy:

 Seıtqazy  Mataev, Qazaqstan  jýrnalıster   odaǵynyń  tóraǵasy  :  «Qazaq»  gazeti     ultymyzdyń  atyn  naqtylaýǵa   yqpal etti. Sebebi  bizdi sol kezge deıin  birde  qazaq,  birde  qaısaq,  qyrǵyz   dep  ártúrli    atady.  Al  «Qazaq»  gazetiniń  shyǵýymen  qazaq ataýy resmılene tústi.   Gazettiń  eń  úlken  mán-mańyzy  osynda  dep oılaımyn.  Ekinshiden, «Qazaq» gazetiniń redaktory  Qoǵabaı  Sársekeevke  alǵys  aıtýymyz  qajet.  Gazetti shyǵarýda bastamashy  bolyp,    shyryldap,  jalǵyz shyǵaryp,    qazaq  rýhanııatyna  úles qosyp  júrgenin aıtýymyz kerek.

Amanhan  Álim,  «Aqıqat»  jýrnalynyń bas  redaktory  : Men  «Qazaq»  gazetin  nege  jaqsy  kóremin?    Eger  «qazaq»  degen  atyna  bola  jaqsy  kórsem,  qatty  kateleskenim. Jaqsy  kóretinim – gazet betinde  júz  jyldyqta  boıaýy  ketpeıtin,  ólmeıtin,  óshpeıtin  máseleler  kóterildi: til máselesi,  jer máselesi,  saıasat pen  ǵylym,  taǵysy  sol sııaqty.  Bul  taqyryptardy biz áli  kúnge  deıin kóterip,  óz zamanymyzǵa  sáıkestendirip  aıtyp   kelemiz.  Gazetti basynan  baqaıshyǵyna deıin  jaqsy  kórem!

  Qambar Atabaev,  t.ǵ.d.,  professor :  «Qazaq»  gazeti      tarıhymyzdyń derekkózi  Qazaqtyń  sol  zamandaǵy  bar  bitim-bolmysy   osy  gazet betinde  beınelendi.  «Qazaq»  gazeti tórt aıaǵynan  tik  turǵan  gazet. Birinshi  nómerinen   bastap  ultym,   halqym  dep  shyqty.  Sondyqtan  onyń  ulttyq sıpaty  uttyq  múdde  turǵydan kelgende  deńgeıi  óte  joǵary  edi.

 Qazaq  halqynyń  bet-beınesin  naqtylap  bergen  dúnıe – ekeý,  biri  Abaıdyń  murasy bolsa,  ekinshisi  - osy  «Qazaq»  gazeti.  Abaıdan  keıin  qazaqtyń  sıpatyn  shynaıylyqpen   jasap shyqqan  «Qazaq» gazeti  boldy.   Sebebi,  gazettiń  avtorlary     myqty,  naǵyz ultym,  elim,  jerim  deıtin  azamattar  edi.  Olarda  ulttyq múddeden  basqa  múdde  bolǵan  joq.  Bárinen  ulttyq  qamyn,  búgini  men   bolashaǵyn  bıik  qoıdy»,-dedi.

 Sonymen  qatar,  sheteldik mamannyń  baıandamasy  tyńdaldy.  Ǵalamtor arqyly Bashqurtstan  ǵylym  akademııasynyń  professory,  túrkitanýshy L.E. Iаlaevamen  baılanys  ornatylyp,   professor HH ǵasyr  basyndaǵy  birtutas túrik  ıdeıasynyń  qalyptasýy jáne sol  zamanǵy  qazaq-tatar arasyndaǵy   rýhanı  qarym-qatynasy  týraly  aıtyp berdi.

 Basy  táp-táýir  bastalǵanymen,  konferensııa  sońyna  qaraı  yrdý-dyrdý  áńgime, qonaqtardyń  ózara  renishi men  biriniń  sózin  biri  joqqa  shyǵaratyn  jıynǵa  ulasty.  Maqalalary  basylmaı  qalǵan  aǵalarymyz kelip otyrǵan  gazet  redaktorlaryn  jaǵasynan  ala  ketti. Sógis  jaǵy  da  qamtylyp, maqalanyń  mazmuny  talqylanyp  ketti.  

Ásirese  báriniń  bas  qatyrǵany  - qazirgi «Qazaqtyń» jaıy, burynǵy  «Qazaqtyń» murageri degen  dárejege  laıyq bolý-bolmaýy. Tarıhshy  Qambar  Atabaev  qazirgi «Qazaq»  gazetin  sonaý HH ǵasyr basyndaǵy  «Qazaq»  gazetimen  salystyrýǵa bolmaıdy.  Sebebi, ol «Qazaq» -qaıtalanbaıtyn  qubylys,  onyń  qaıta  jalǵastyrý  úshin  Ahmet pen  Álıhandardy  qaıta  tiriltý  kerek  dese,  qazirgi  «Qazaqtyń»  bas  redaktory  Qoǵabaı  Sársekeev  óz pikirinen  tańbaı,  halqymyzdyń  óshkenin  qaıta  jańǵyrtyp,  solar salǵan  sara  jolmen  júrip  kele  jatqandyǵyn aıtty:  «Bizdi  «Qazaq»  gazetiniń  murageri  emes  dep  joqqa  shyǵarý  kerek  emes. Qarajat  pen  basqa da  kedergilerge  qaramastan,  «Qazaq»  gazetin  shyǵaryp  otyrmyz. Nıetimiz   túzý!    Zańdy  jalǵasy emes  dep  júrgender,   ol kezdegi  basylymda  ne  jazylyp, ne  aıtylǵanyn    bile  bermeıdi. Sebebi, tóte  jazýdy  tanymaıdy.    Sondyqtan   aıta  beredi.  Bilip sóıleıik,  qısaımaıyq, qulamaıyq!» – dep aıtqanynan  qaıtpady.

 Sóıtip,  qalaı  bolǵanda  da  HH ǵasyrdaǵy  qazaqtyń  «kózi,  qulaǵy, hám tili»  bolǵan  «Qazaq» gazetiniń  shyǵa bastaǵanyna  100 jyl  tolýy  atalyp  ótti.  Alaıda, gazettiń  búgingi  izbasarlary  ánsheıinde  quttyqtaýyn  jibere  qoıatyn    bizdiń  úkimet  áli  únsiz  qalǵanyna  ókpeli ekendigin  aıtty.

Túıin:  «Qazaq»  gazetiniń  bas  redaktory   Qoǵabaı Sársekeev aǵamyz gazetti   alǵash  qolǵa  alǵan   2006 jyldary    tirketeıin  dep  arnaıy  oryndarǵa  barsa,  aldyńǵy    redaktoryńyzdan  «spravka»   ákelip  berińiz  dep  aıtypty. Kúlkili  jaıt.  Demek,  basy  asaý  ǵasyrdaǵy  «Qazaqty»  búgingi  urpaq  bile  bermeıdi  degen sóz.  Úkimet bilmese, jastar  bilmese,  «Qazaq»  gazeti kimge  kerek?