Qojabergen batyrdyń aq týy saqtalǵan sandyqshany kórdik

Ústimizdegi jyldyń 12-14 qyrkúıek kúnderi Mońǵolııanyń Baıan-О́lgeı aımaǵynda ótken Er Jánibek batyr Berdáýletulynyń 300 jyldyǵyna arnalǵan dúbirli asqa Qazaqstannan arnaıy attanǵan toptyń uıymdastyrýshylarynyń biri retinde qatystym. Qordyń vıse-prezıdenti, belgili kásipker Jeńis Túrkııauly basqarǵan avtokerýenshilerdiń qatarynda Jiger Janábiluly, Janymhan Oshanuly, Tolqyn Ahanuly, Almas Zulqajyuly, Qoıshybek Múbarakuly, Orazbek Bazarbaıuly qatarly otyzdan asa azamattar boldy. Bul týraly buqaralyq aqparattyq quraldarynda aıtylyp, jarııalanǵandyqtan qaıtalaýdyń qajeti shamaly.

О́lgeıge barǵannan keıin bizdi Almatydan jolserik bolyp barǵan Ońǵar qajy Maýsymuly aǵamyzdyń nemere-inisi Qýanǵan degen azamat kútip alyp, bastaýshymyz boldy. «Qanyna tartpaǵannyń qary synsyn» deıtin qazaqpyz ǵoı, jetinshi atamyzdan qanymyz qosylatyn bul aǵaıyndardyń qonaqjaı baýyrmaldyǵyn kórip, kóńilimiz bir marqaıyp qaldy. Alys jolǵa «aq tulparyn» alqyntyp aıdap barǵan Orazbek Bazarbaıuly ekeýmiz barǵan kúnnen sol shańyraqta boldyq. Burynda Ońǵar aǵamyzdan Qojabergen babamyzdyń qasterli týy týraly estigen edim. Ol kisi – sońǵy shırek ǵasyrda batyrdyń aq týyn qolymen ustap, kózimen kórgen jalǵyz adam, sondyqtan ol kisiniń qasymyzda bolǵanyna qatty qýandyq. О́lgeıdegi as berip, toı toılaǵan toptan góri Orazbek ekeýmizdiń oıymyz ózgeshe boldy. Biz barǵan kúnniń ertesi tús mezgili óz josparymyz boıynsha Buǵyty sumynyń Súttibulaq jaılaýyna tarttyq. Jol boıy Ońǵar aǵa men Qýanǵan aǵanyń tanystyrýyna qaraǵanda, 1992 jylǵy Qojabergen babamyzǵa arnap ótkizgen dúbirli as ta osy óńirde ótipti. On jyl boıy aımaqty aǵalaǵan Qabdolla Shildebaıulynyń tory jorǵasyna arnap qoıylǵan eskertkish tas ta kózimizge shalyndy.

Biz  jarty saǵattan astam ýaqyt júrip, kıeli tý saqtalǵan qasıetti qara shańyraqqa da keldik. Bul batyrdyń altynshy urpaǵy Jumashtyń shańyraǵy edi. Ol kisi birer jyldyń aldynda baqılyq bolyp, qazirgi áýlettiń uıtqysy seksendi alqymdaǵan Zýqaı Aıdarhanqyzy apamyz eken.

Aldyn-ala baramyz dep kelisip qoıǵandyqtan, eshqaısysy bizdi jatyrqamaı, jyly qabaqpen qarsy aldy. Basqasyn qaıdam, tý saqtalǵan shańyraqqa sálem berip kirgennen bastap meniń oı álemim astan-kesteń boldy. Baba rýhyna quran baǵyshtap, aıat oqydyq. Aman-saýlyq surasyp, dastarhan jaıylǵan shaqta Ońǵar qajy babamyzdyń kıesi qonǵan qasıetti týdyń búgingi saqtaýshy ıesi bolǵan anamyzǵa shaı ústinde Orazbek ekeýmizdi tanystyryp,  arnaıy salemdese kelgenimizdi aıtty. Biraz únsizdikten keıin ǵana sózge aralasyp, bizdiń Qaba asyp, Qazaqstan basyp, arnaıy  kelgenimizge razylyǵyn bildirdi. Jaqynda ǵana bir azamat týdy saqtaýǵa arnaıy kúmispen qaptatyp, sandyq jasatyp bergen eken. Úlken sandyqtyń qulpyn ashyp, ishindegi týdyń kólemine ǵana laıyqtap jasaǵan sandyqshany alyp shyqty. Týdy buryn sońdy Ońǵar qajydan basqa eshkimge kórsetpegenin aıtyp, bizge de ruqsat etpedi. Oraz ekeýmiz tý saqtalǵan sandyqqa mańdaıymyzdy tıgizip, duǵa tilep attandyq. Ońǵar qajynyń aıtýynsha, sandyqtaǵy týdyń bıiktigi 1.50sm, eni70sm kóleminde eken. Qazaq-jońǵar soǵysynda 1731-1758 jj. otyz jyl joryq jolynda jelbiregen kıeli tý arada júz jylǵy jýyq ýaqyt ótkende 1869-1870 jj. elge Qyzylaıaq lańy (Chın ımperııasynyń áskeri) 1939-1948jj Altaı qazaqtarynyń kóterilisine Mońǵolııadan kómekke kelgen Toqaı, Qalqabaı, Bazyldar bastaǵan partızandar qolynda jelbirep barǵan).

Qazaq dalasynda qazirge deıin tolyq saqtalǵan jalǵyz tý osy Qojabergen batyr Jánibekulynyń kıeli aq týy ekenin eskersek, bul qundy mura rýly eldiń emes, ısi qazaqtyń qarashyǵyndaı qorǵaıtyn qasterlisi ekeni anyq. Qojabergen batyr jaıynda mońǵol, qytaı, orys derekterinde kóp kezdesedi. Sondyqtan bul taqyryp týrasynda aldaǵy ýaqyttarda arnaıy qalam terbeıtin bolamyz.     

Talapbek Tynysbekuly