Túrikterdiń Orta Azııa halyqtaryna súıispenshiligi olardyń túrikterge degen súıispenshiliginen joǵary

Maǵan otyzdan astam suraq kelip túsken eken. Bularǵa jeke-jeke jáne suraýshylardyń attaryn atap emes, salalarǵa bólip jaýap bersem deımin. Olar: Túrkııa (7 suraq), tarıh ǵylymy (5 suraq), Túrkııa jáne ózge shetel qazaqtary (5 suraq), jeke basym (5 suraq), din (3 suraq), ulttyq sana (3 suraq), zertteý taqyryptarym (2 suraq), Latyn álipbıi (1 suraq).

Túrkııa týraly suraqtarga jaýap

Túrkııanyń bas mınıstri Rejep Taııip Ertýǵannyń Shyǵys Túrkistan sapary Túrkııada joǵary baǵalandy. Ol sol elde halyqpen aralasty. Dúkender men bazarlardy aralady. Uıǵuyrlarmen birge boldy. Ár jetekshi mundaıǵa barmaıdy. Resmı saparyn jasap qana eline qaıta beredi. Ertýǵannyń halyqpen bulaısha aralasýy, árıne, quptarlyq jaǵdaı. El jetekshisi kóńil bólgenge aqparat quraldary da mindetti túrde kóńil bóledi. Túrik gazetteri men telearnalar bir apta boıy uıǵyrlar, olardyń salt-dástúrleri týraly habar taratty, málimet berdi. Bul túrki halyqtarynyń baýyrlastyǵy úshin qajet. Qazirgi tańda jahandaný dáýirinin talaptaryna saı túrik-qytaı baılanystary dostyq negizde damyp kele jatyr. Osyǵan saı, Túrkııa halqy men ondaǵy qytaı jáne ásirese uıǵyr, qazaq, qyrǵyz syndy baýyrlas halyqtarmen de jan jaqty baılanystardy damytqan jón.

Túrkııada azamattyq alýdy suraǵan oqyrmanǵa, ol ońaı emes. Eshbir el kez kelgen sheteldikke azamattyqty op-ońaı bermeıdi. Bul durys. О́ıtkeni qazir bir elden bir elge saıahat jasaý ońaı, árqandaı bir el kez kelgen adamǵa azamattyq bere berse ne bolady?

Túrkııa qazaqtary basqa halyqtardan qyz alyspaıdy. 60 jyl boldy bul úrdis jaqsy saqtaldy. Deıturǵanmen áli de bolsa kóbinde óz ishinen qyz alysyp berisedi.

Túrkııa úlgi alýǵa bola ma dep suraǵan eken. Jańa táýelsiz bolǵan bir  el árıne aldymen basqa elderden model izdeıdi. Osy oraıda Túrkııa model bola alady. Ásirese onyń tarıhy, tamyry, mádenıeti bir bolýy birinshi kezekte Túrkııany Qazaqstan jáne ózge túrki respýblıkalarǵa úlgi el etedi. Degenmen bul úlgi tolyq, júz paıyz bola almaıdy. О́ıtkeni qansha ulttyq mádenıetterde uqsastyqtar bolǵanymen geosaıası jáne basqa jaǵdaılar múldem uqsamaýy múmkin. Sondyqtan kerekti jerin alyp, Qazaqstan sııaqty elderdiń ózindik modelin qalyptastyrǵany durys.

Al, Túrkııadaǵy qazaq baspasózi degende, ókinishke oraı Túrkııa qazaqtarynyń eshqandaı basylymy joq.

Túrkııa uıǵyr men qazaqtyń arasynda kimge kóbirek kóńil bólip turady degen suraqqa, bul týrasynda túrikterdiń jalpy alǵanda búkil túrki halyqtarǵa teń qaraıtynyn aıta alamyz. Túrikterdiń osynysy jaqsy. Túrikter, ásirese zııaly qaýym nazarynda tek uıǵyr, qazaq emes, ózbek, qyrǵyz, tatar, bashqurt syndy búkil túrki halyqtardyń barlyǵyn uqsas jáne teń kóredi. Barlyǵyna súıispenshilikpen qaraıdy. Biraq Ortalyq Azııa elderine kelsek, qazaq, qyrǵyz, ózbek, túrikmen syndy halyqtardyń bir-birin mensinbeı qaraıtynyn baıqaımyz. Tipti túrikterdi de mensinbeı qaraıtyndary bolady. Bul endi kórshi otyrǵandyqtan tarıh boıynsha paıda bolǵan keleńsiz oqıǵalardyń jáne alpaýyt elderdiń aımaqty ońaı ýystaryna túsirý úshin ádeıi olardy bir-birine yntymaqtastyqta emes, kúreste, qyrqysýda bolýlaryn  qalaýlarynan týyndasa kerek.

Mine osy turǵydan qaraǵanda, túrikterdiń ózge baýyrlas halyqtarǵa súıispenshilikpen qaraýshylyǵy úlken jetistik dep bilemin. Osy jerde aıta ketetin bir jáıt, saıası jaǵdaılar jáne eki el arasyndaǵy dostyq qarym-qatnastarǵa baılanysty Túrkııada Qazaqstan jáne qazaqtarǵa degen yqylastyń joǵary ekenin aıta alamyz. Sonymen qatar túrik zııalylary Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nazarbaevty óte joǵary baǵalaıdy, jaqsy kóredi. Tipti ultjandy  azamattardyń                                 kópshiligi      Nazarbaevty ózderiniń prezıdentteri Abdolla Gúlmen bas mınıstrleri Rejep Ertýǵannan da jaqsy kóretinin aıtsaq asyryp aıtqandyq bola qoımas.

«Azirbaıjan men túrikter qazaqqa eń jaqyn halyq estepteımin, durys pa» degen suraqqa joǵarydaǵy faktiler boıynsha alyp qaraǵanda bul Qazaqstan turǵysynan aıtqanda qısyndy. Múmkin bul sózdi, ózbek, qyrǵyz, túrikmender de aıtsa orynda bolady. Orta Azııa halyqtary ásirese taıaý tarıhtarynda bir-birlerimen qyrqysyp nemese taıtalasyp kelgendikten ózara súıispenshilikteri az bolǵany jasyryn emes. Al túrikter men Azirbaıjandar arasynda nemese túrikter men qazaqtar jáne ózge Ortalyq Azııa halyqtary arasynda tarıhta eshqandaı shıelenisti jaǵdaı bolmaǵandyqtan eki jaqty súıispenshilik bar desek bolady. Biraq bul rette túrikterdiń Ortalyq Azııalyq halyqtarǵa degen súıispenshiligi Ortalyq Azııalyq halyqtarynyń túrikterge degen súıispenshiliginen joǵary ekenin aıta alamyz. Sebebi túrikter eshqashan bodan bolmaǵan, basqa bir halyqtyń bógde ıdeologııasy kúshpen tańylmaǵan halyq. Sondyqtan erkin jáne ulttyq múdde-maqsat turǵysynan oılaıdy. Al Ortalyq Azııa halyqtarynda ásirese Keńestik dáýirde Túrkııaǵa dushpandyq úgit-nasıhat júrgizilgeni belgili. Munyń áseri, Qazaqstannnyń bodandyqtan qutylǵanyna 20 jyl ótken mezgilde tolyq joıyldy dep eshkim aıta almaıdy.

"jalǵasy bar"