Qazaqstandaǵy dástúrli medısına: Dárisiz emdelý qaýipti me?

Dástúrli medısına men ǵylymı medısınanyń arasyndaǵy qaqtyǵysy áli de jalǵasyp keledi. Dástúrli medısına ádisteri qanshalyqty tıimdi? Ǵylym olarǵa qalaı qaraıdy jáne Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy (DDU) qandaı baǵa beredi? Búgin Qamshy.kz aqparat agenttigi osy saýaldarǵa jaýap izdeıdi. 

Ǵajaıyp kúsh nemese ırrasıonaldy medısına?

XVIII ǵasyrdyń sońyna deıin dástúrli medısına Jalpy medısınadan bólinbedi. Muny ǵalymdardyń eńbekteri dáleldeıdi-mysaly, shveısarııalyq dáriger Teodor Svıngerdiń 1684 jyly shyqqan kitaby. Onyń jumysy Gıppokrat pen basqa ejelgi dárigerlerdiń "dene shyryndarynyń araqatynasy"týraly postýlattaryna negizdelgen.

"Halyqtyq medısına" termıniniń ózi XIX ǵasyrdyń birinshi jartysynda nemis ǵalymdarynyń eńbekterinde paıda boldy. Onda saýyqtyrý sharalarynyń kesheni sıpattalǵan: natýropatııa, tabıǵı dári-dármekterdi qoldaný jáne tipti sıqyrly ádister. Ǵasyrdyń aıaǵynda "halyqtyq medısına" dep klassıkalyq medısınalyq medısınadan aıyrmashylyǵy, dástúrge negizdelgen ırrasıonaldy medısına túsinildi.

Qazaq halqy óziniń búkil tarıhynda halyqtyq emdeý ádisterin qoldanǵan. Mysaly, XV ǵasyrda jazylǵan qazaq emshileriniń ákesi О́teıboıdaq Tileýqabylulynyń (1390-1485 jyldar) qomaqty medısınalyq eńbegi búgingi kúnge deıin óz mánin joǵaltqan joq. Bul jumysta adam aǵzasyndaǵy júrektiń, mıdyń, baýyrdyń jáne basqa organdardyń róli týraly aıtylady, kúıikterdi, aıazdy emdeý, tamyrlardy saqtaý týraly aıtylady.

Kitapta ósimdik tektes dárilerdiń 728 túriniń, janýarlardan alynatyn dárilerdiń 318 túriniń, metaldardan alynǵan dárilerdiń 318 túriniń emdik qasıetteri týraly aıtylady. Dáriger 4000-nan astam resept usynady. Munyń bári О́teıboıdaq Tileýqabylulynyń tájirıbeli emshi jáne kórnekti ǵalym bolǵanyna sendiredi.

Búginde Qazaqstanda dástúrli emdeý qyzmetterin usynatyn kóptegen sanatorııler men medısınalyq ortalyqtar bar. Olardyń kópshiligi ıneksııalardy, júıelerdi qoldanbaıdy, naýqastarǵa dári-dármek bermeıdi nemese operasııa jasamaıdy.

Jalpy Medısına jáne ásirese halyqtyq medısına kóptegen ǵasyrlar boıy dinmen tyǵyz baılanysty boldy. Tarıh medısınany qurý men damytýdaǵy hrıstıandyqtyń rólin rastaıtyn mysaldar belgili: qazirgi zamanǵy medısına damyǵan monastyr medısınasy; kishi medısınalyq personal ınstıtýtynyń damýyna yqpal etken meıirimdilik apaly-sińlili qaýymdastyqtar, qazirgi zamanǵy emdeý mekemeleriniń prototıpine aınalǵan monastyrlardaǵy aýrýhanalar. Pravoslavıe monastyrlarynda dárilik shópter, maılar daıyndaıtyn dárihanalar da jumys istedi.

DDSU-ǵa kiretin 170-ten astam el olardyń halqy shóp medısınasy, gomeopatııa, dástúrli qytaı medısınasy jáne akýpýnktýra sııaqty halyqtyq medısınanyń ártúrli ádisterin qoldanatynyn atap ótti.

Búgingi tańda farmasevtıkalyq ónimderdiń shamamen 40% - y dástúrli bilimge negizdelgen, kem degende aspırın alyńyz. Bul antıpıretıktiń negizi bolyp tabylatyn salısıl qyshqyly, nemis hımıgi Felıks Hoffman shópti ósimdikten-shabyndyqtan oqshaýlanǵan. Dál osyndaı zat taldyń qabyǵynda kezdesedi, onyń ishinen dárilik ınfýzııalar burynnan daıyndalǵan.

"Bul DDU úshin jańa sala emes", – dedi Tedros Gebreııýs, 2014 jyly uıymǵa múshe memleketter dástúrli medısına salasyndaǵy onjyldyqtyń alǵashqy jahandyq strategııasyn bekitkenin eske saldy. Jańasy 2025 jyly ázirlenetin bolady.