Temirhan Medetbek, aqyn: О́z Otanymyzda qazaq máselesin kóterip otyrǵanymyz uıat

Búginde adamzat balasy úshinshi myńjyldyqty basynan ótkizýde. Álemdik ekonomıkalyq, saıası, mádenı teketirester men órkenıetter qaqtyǵysy da osynaý kezeńde júrip jatyr. Dúnıejúzin ǵalamdastyrý salqyny sharpýda. Mine, osy tusta, sóz joq qazirgi qazaq máselesin jan-jaqty taldap-talqylamaý múmkin emes. Ony aldymen úsh baǵyt-baǵdarda alyp qaraǵan jón. Birinshi ultymyzdyń memlekettik (saıası), ekinshi qoǵamdyq (áleýmettik-turmystyq), úshinshi memlekettiń ıesi retindegi alatyn ornyn elep-eksheý ári saralaý kerek. Jalpy, ultymyzdyń bolashaǵy qandaı degen saýalǵa  Memlekettik syılyqtyń laýreaty, aqyn Temirhan Medetbek óz oıyn bylaı dep jetkizdi. 

Bizdiń óz jerimizde, óz elimizde, óz Otanymyzda qazaq máselesin kóterip otyr­­­ǵanymyz uıat se­kildi. Soǵan qara­ǵanda, biz shetelde turyp jatqan, máse­lesi sheshilmegen úlken bir etnıkalyq top, dıaspora sııaqtymyz. Ulttyq problemany qaıta-qaıta kóteremiz. Qaı gazetti, jýrnaldy alyp qaramańyz, sondaı-aq, kimmen sóıleseńiz de qazirgi qazaq jaǵdaıynyń múshkil ekenin alǵa tartady. Bul Konstıtýsııanyń ózindegi osaldyqtan bolyp otyr. Odan keıingi úlken bir problema − memlekettik til. Ár memleket óziniń tilin ózi qorǵaýy kerek, ol memlekettik deńgeıde jumys isteýi tıis. Zańda: «Memlekettik til–qazaq tili» dep jazyldy ma, bılik te, halyq ta sony oryndaýy qajet-aq. О́kinishke oraı, bizde olaı emes. Qazaq máselesin aıta bersek, problemadan keıin problema týyndaıdy. Sonyń eń qaterlisi − jemqorlyq. Bılik basyndaǵylar jemqorlyqqa tosqaýyl qoıamyz degenmen de, áli sharasyz. О́ıtkeni, olardyń keıbireýleriniń ózderi kópti tonaǵan, halyqtyń aqshasyna baıyǵandar. Jerimizdiń asty-ústindegi qazba baılyqtarynyń qaıda ketip jatqandyqtary da suraq. Qazirgi Qashaǵan tóńiregindegi ár túrli alyp-qashpa áńgimelerdiń de syry sonda. Al, shetelderde qalaı? Bireýdiń jerindegi kóli turmaq, shalshyǵyna betińdi jýa almaısyń. О́ıtkeni, ol bireýdiń qoryǵy. Jerimizde Reseıdiń 6 polıgony bar. Alty polıgonǵa ıt tumsyǵy kire almaıdy, mıllıondaǵan gektar jerdi alyp jatyr. Bul polıgondar bizdi qorǵaý ma?! Bul da beımálim. Oǵan qosa demografııalyq jaǵdaıymyz da máz emes. Syrttan qazaqtar kelip qatarymyzdy molaıtar ma desek, olardyń da kóshi saıabyrsydy. Iаǵnı, bul oralmandarǵa jaǵdaı jasalynbady degen sóz. Oǵan ekologııalyq jaǵdaıdy qossaq, másele tipti kúrdelene túsedi. Keshegi tóbe­den tógilgen geptıl aınalasynyń bárin ýlap jatyr. Ol «500 jylǵa deıin ketpeıdi» degendi mamandar aıtady. Ult máselesi degende, meniń eń qatty qorqatynym − qazaqtyń samarqaýlyǵy ári nemquraılylyǵy. Boıymyzdy nemkettilik bılep alǵan: eshqandaı iske bilek sybanyp kirispeımiz. Ol azǵantaı topqa ǵana kerek sııaqty. Bul nemquraılyq pen samarqaýlyq ári nemkettilik keńestik sanadan qalǵan, quldyq psıhologııanyń jemisi. Minekı, osyndaı máselelerdi aıtqanda qazaq máse­lesi osynshama qalyń, kúrmeýi qıyn problema ekenin ańǵaramyz. Mundaı problemalardy aıta berýden sharshamaýymyz kerek. Qatarymyz búgin az bolsa, shamaly ýaqyttan keıin áli de arta túsedi dep oılaımyn. Sondyqtan, aıtýdan jalyqpaýymyz kerek. Dıaspora degen uǵym bar. Bul eshqandaı kemsitetin uǵym emes. Ol álem elderiniń bárinde de bar. Alaıda, qaı memleket biz sekildi dıasporasyn kókke kóterip otyr? Máselen, Germanııada túrikter qaptap otyr, bes mıllıonnan asady. Al, biraq, Germanııa dıaspora tili – túrki tilinde sóılep otyrǵan joq qoı. Biz memlekettik tilimiz qazaq tili deımiz, odan keıingi resmı til orys tili dep alyp, dıasporanyń tilinde sóıleımiz.Tipti, bılik basyndaǵylardyń ózi dıaspora tilinde sóılep otyrsa, ne deısiń?

Jazyp alǵan Janııa Ábdibek