Marsqa qonǵan alǵashqy ǵaryshtyq qurylǵy Baıqońyrdan ushqan

Adamzattyń Marsqa qonýǵa arnalǵan alǵashqy ǵarysh kemesi 1961 jyly 4 qarashada Baıqońyrdan ushyrylǵan. Alaıda, ol Jerdiń tómengi orbıtasynan shyǵa almaı sátsizdikke ushyraǵan.

 

Qyzyl ǵalamsharǵa baǵyttalǵan ǵarysh kemeleri eń alǵash 1960 jyly 10 qazannan bastap ushyrylǵan. О́kinishke qaraı ol da jeńilis taýyp, sibirge qulaǵan. 1960 jyldan 1962 jylǵa deıin tek Keńes odaǵy ǵana Marsqa ǵarysh kemesin jiberip otyrǵan. О́kinishke qaraı bári sátsiz bolǵan.

 

Tek 1964 jyly AQSh Qyzyl ǵalamsharǵa Mariner 3, Mariner 4 degen atpen eki ǵarysh kemesin jibregen. Bireýi sátsiz bolsa da, ekinshisi sátti bolǵan. Bul Marsqa tabysty túrde jetken alǵashqy ǵarysh apparaty bolǵan. Ǵaryshtyq qurylǵy 1964 jyly 28 qarashada ushyrylyp, 1965 jyly 15 shildede Qyzyl ǵalamsharǵa jetken. Sol jyly Keńes odaǵynyń Marsqa jibergen ǵarysh kemesi taǵy sátsiz bolǵan.

 

1969 jyly Keńes odaǵy da, AQSh ta Marsqa jarysa mıssııa jibergen. Amerıkanyń eki mıssııasy sátti bolǵan. Keńes odaǵynyń sol jylǵy eki ushyrylymy sátsizdikke ushyraǵan. Degenmen, bul joly Keńes odaǵy ǵarysh kemesin Qyzyl ǵalamshardyń orbıtasyn aınalatyn etip jiberýdi maqsat etken. NASA apparattaryn Marsty baǵyttap jiberse de, Qyzyl ǵalamshardyń orbıtasyna kirýdi kózdemegen. Nátıjesinde Keńes odaǵynyń mıssııalary sátsizdikke ushyraǵan.

 

1971 jyly taǵy da AQSh pen Keńes odaǵy ǵaryshtyq básekege túsip, Marsqa orbıtalyq ǵarysh kemelerin jibergen. Bul joly Keńes odaǵy Qyzyl ǵalamshardyń orbıtasynda aınalatyn, tipti Marsqa qonatyn jáne júretin roverdi jibergen. Al, AQSh tek orbıtalyq qurylǵyny ǵana ushyrǵan. Nátıjesinde, AQSh ekeý jiberip, bireýi orbıtaǵa kire almaǵan, bireýi ǵana sátti bolǵan.

 

Al, 1971 jyly 27 qarashada Keńes odaǵynyń ǵarysh kemesi Mars orbıtasyna sátti kirgen, tipti qonǵan. Biraq jeńil qoný prsessi sátsiz bolyp, qulaǵan. Saldarynan Qyzyl ǵalamsharǵa qonǵan qurylǵy da, júretin rover de baılanyssyz qalǵan. Biraq Marstyń betine alǵash qonǵan qurylǵy bolyp, tarıhta qaldy.

Onyń sońynan ile-shala Keńes odaǵynyń taǵy bir keshendi mıssııasy sátti boldy. Orbıtalyq ǵaryshtyq apparat, qoný qurylǵysy jáne roverden quralǵan mıssııa Qyzyl ǵalamshardyń orbıtasyna sátti kirip, 1971 jyly 2 jeltoqsanda jeńil qonǵan. Degenmen, 104 sekýndtan keıin baılanys úzilgen.

 

1973 jyly Keńes odaǵy Marsqa qonýǵa taǵy da ǵarysh kemesin jiberdi. Biraq Mars atmosferasynda órtenip ketken. Sol jyly Keńes odaǵy tórt mıssııa jibergen. Qyzyl ǵalamsharda órtenip ketken qurylǵydan basqa mıssııalardyń barlyǵy tabysty bolǵan.

 

1975 jyldan bastap Amerıkanyń ǵaryshtyq salada desi basym túse bastaǵany baıqalady. Sol jyldan bastap, Amerıka rover men qonatyn qurylǵy jibergen jáne bári sátti bolǵan. Viking 1, Viking 2 dep atalatyn eki mıssııasy da tabysty bolǵan. 1976 jyly 20 shildede jáne 1976 jyldyń qyrkúıeginde eki qurylǵy de sátti qonyp, tabysty jumys istegen jáne foto jibergen. Bireýi 2245 kún (Mars kúni), endi bireýi 1281 kún jumys istegen jáne 16 myń foto jibrgen.

 

1988 jyly Keńes odaǵy Qyzyl ǵalamshardyń orbıtasyna jáne qonýǵa eki ret ǵarysh kemesin jibergen, degenmen bári sátsiz bolǵan. Tek bir orbıtashysy sátti bolypty.

 

1992 jáne 1996 jyldar tek AQSh orbıtalyq ǵarysh kemelerin jibergen. Olardyń bireýi sátti, bireýi sátsiz bolǵan.

 

1996 jyly Reseı Mars orbıtasyn jáne ǵalamsharǵa qonýdy maqsat etip keshendi ǵaryshtyq apparattardy jibergen, biraq tórt qurylǵy de sátsizdikke ushyraǵan.

 

Sol jyly NASA dál sondaı keshendi mıssııa jibergen jáne tabysty bolǵan. Bul joly alǵash ret Mars betine júretin rover sátti qonǵan. Rover 1997 jylǵy 4 shildede qonǵan jáne 84 kún jumys istegen. NASA Qyzyl ǵalamsharǵa qonǵan qurylǵynyny "Pathfinder", al, roverdi "Sojourner" dep ataǵan.

 

1998 jyly Japonııa Mars orbıtasyna ǵarysh kemesin jiberdi, alaıda sátsiz boldy. Sol jyly AQSh Qyzyl ǵalamshardyń orbıtasyna mıssııa attandyrǵan jáne 1999 jyly keshendi qurylǵylardy da jibergen. О́kinishke qaraı, bári de sátsizdikke ushyraǵan.

 

Odan keıingi jyldarda AQSh-tyń jemisti jumys isteýi jıilegen. 2003 jyly Ulybrıtanıa Marsqa qonýdy maqsat etip, ǵarysh kemesin jibergen, degenmen jeńilis tapqan. Sol jyly AQSh "Spirit" jáne "Opportunity" degen áıgili eki roverin jiberip, kelesi jyly Marsqa sátti qondyrǵan. Qurylǵynyń bireýi 2208 kún, bireýi 5351 kún jumys istep, Qyzyl ǵalamshar týraly óte kóp aqparattar jiberdi.

 

NASA 2007 jyly Marsqa taǵy da bir tabysty qonýdy iske asyrdy. Degenmen bul joly ózdiginen júretin roversiz, "Phoenix" dep atalatyn qurylǵy Qyzyl ǵalamsharǵa sátti qondy.

 

2011 jyly Qytaı men Reseı Mars orbıtasyna ǵarysh kemelerin jiberdi. О́kinishke qaraı ekeýi de sátsiz bolǵan. Sol jyly AQSh Qyzyl ǵalamsharǵa "Curiosity" dep atalatyn roverdi ushyrdy jáne ol kelesi jyly sátti qondy.

 

2018 jyly AQSh "InSight" dep atalǵan qonatyn roverdi taǵy jibergen jáne sátti boldy. 2016 jyly Eýroodaq Marsqa qonýǵa qurylǵy jiberdi, alaıda, sátsiz boldy.

 

Al, byltyr Qyzyl ǵalamsharǵa birneshe memleket ǵarysh kemelerin ushyrdy. Biraq Marsqa  qonýdy maqsat etkeni tek Qytaı men AQSh. AQSh osy joly ushatyn dron qosa jiberdi. Dorny bar rover keshe túnde Qyzyl ǵalamshardyń Djezero krateine sátti qondy. Al, Qytaı bul joly Marsqa keshendi qurylǵy jiberdi. Beıjiń Qyzyl ǵalamshardyń orbıtasyn da, qonýdy da maqsat etti, oǵan qosa, sharlashýy roverdi de attandyrdy. Aqparatqa sáıkes, Qytaı mamyrda nemese maýsymda Qyzyl ǵalamsharǵa qonýdy josparlap otyr.