Darıǵa Nazarbaevanyń ókilettigi nege toqtatyldy?

Qamshy tilshisi senattyń eks-tóraǵasy Darıǵa Nursultanqyzy Nazarbaeva ókilettiginiń toqtatylýyna qatysty sarapshylar pikirin bildi.

Eýrazııalyq ıntegrasııa ınstıtýtynyń sarapshysy Samat Nurtaza Darıǵa Nazarbaevanyń bılikten ketýi "onyń sheshimi emestigin" aıtyp, saıası arenada kóptegen ózgerister bolatynyn atap ótti.

– Meniń oıymsha sabyr saqtap, dúısenbini kútý kerek. Darıǵa Nazarbaevanyń bılikten ketýi –  ol kisiniń sheshimi bolǵan joq, ol –  prezıdenttiń sheshimi. Sondyqtan biz memleket basshysynyń sheshimin qoldaýymyz kerek. Prezıdent bizden góri áldeqaıda kóp nárseni biledi. Meniń oıymsha, bul – strategııalyq sheshim. Múmkin Darıǵa Nursultanqyzy basqa laýazymǵa aýysyp, sol jerde paıdasy kóbirek bolar. Saıasatqa kelgen, ketken adam saıası qubylys, saıası qadamdardy bastan ótkeredi. Búgingi bolǵan oqıǵanyń áli de jalǵasy bolady dep oılaımyn. Meniń oıymsha, bizdi áli kóptegen belgili sheneýnikterdiń ketýi nemese oryndaryn aýystyrýy kútip tur. Jalpy meniń óz basym mamyrdyń aıaǵy jazdyń basynda saıası arenada kóptegen ózgerister bolady dep oılaımyn, – deıdi Nurtaza.  

Ol eldegi saıası ózgeristerge koronavırýstyń, karantınniń eshqandaı qatysy joǵyn jáne mundaı ózgeristerdi indetpen shatastyrý qısynsyz ekenin atap ótti.

– Darıǵa Nursultanqyzy – óz isiniń mamany. Kóptegen laýazymdardy atqarǵan. Kásibı dep aıtýymyzǵa bolady. О́kinishke qaraı bizdiń qoǵam adamnyń jeke basy men kásibı biliktiligin shatastyrady. Ár adamnyń jeke ómiri bolady. Adamdar jeke ómiri men jumys babyn shatastyrǵannan keıin, keı adamdarda basqasha oı qalyptasyp qalady. Ol bul qyzmette áli de jaqsylyq isteýge bolar ma edi dep oılaımyn. Múmkin, biz bul kisini basqa laýazymdarda kórip qalarmyz, – dedi S. Nurtaza.

Oppozısııalyq saıasatker Jasaral Qýanyshalınniń aıtýynsha, bul – bılikke talastyń kórinisi.

– Meniń oıymsha bul joǵary jaqtaǵy, tyrnaqsha ishindegi "dókeılerdiń" arasyndaǵy bılikke talastyń kórinisi. Bular qazir qıyn jaǵdaıǵa tústi. Eldi qaýipti indet jaılap, ekonomıka quldyrap, aqsha taýsylyp jatyr. Bılik ne isterin bilmeı sasqalaqtaýda. Osyndaı jaǵdaılarda Darıǵa Nazarbaeva bularǵa kedergi bolyp tur. Kedergi bolǵanda da myqty saıası tulǵa retinde emes, Nazarbaevtyń quzyretinde bolyp, sony paıdalanyp, neshe túrli qıturqy qadamdar jasap júrgen adam retinde kedergi. Keıbir is áreketterine qarasań, senattyń tóraǵasy sııaqty emes, prezıdent sııaqty. Demek, ol kisi ózine qatysy joq áreketterge kıligip, aınalasyndaǵylarǵa qolaısyzdyq týdyryp jatyr. Sondyqtan bular ózara kelisip, shettetý prosesi júrip jatqanǵa uqsaıdy. Bılik eldegi qıyn jaǵdaıdy paıdalanyp, ózderiniń josparlaryn júzege asyrýǵa tyrysady, – deıdi oppozısııalyq saıasatker.

Ult taǵdyry uıymynyń tóraǵasy Dos Kóshim "kadrlyq ózgeristen elge kelip-keter eshteńe bolmaıdy" dep esepteıdi.

– Adamdar qyzmetinen ketken ýaqytta oǵan eshqandaı túsinik bergim kelmeıdi. О́ıtkeni onyń ornyna taǵy da dál sondaı basqa bireý keledi. Men úshin júıeniń adamdary bári birdeı. Ol Darıǵa ma, ol Toqaev pa... Ol sol júıede 30 jyl boıy qyzmet etip kelgen adam, myń jerden oryn aýystyrsa da odan eshnárse ózgermeıdi. Sondyqtan men buǵan esh ýaqytta qyzyqpaımyn, "bul nárseniń sebebi ne" dep qarap jatpaımyn. Sebebi onyń ornyna halyqtan shyqqan adam kelmeıtinin bilemin. Onyń ornyna sol jerdegi dastarhannyń basynda otyrǵan ekinshisi kelýi múmkin. Darıǵanyń bılikten ketýinde saıası astar bar, biraq sol saıası astar bizdiń bolashaǵymyzǵa áser etpeıdi. О́ıtkeni sol júıeniń adamdary áli kúnge deıin otyr. Olar ekige bólinip birimen-biri básekelesýi múmkin. Biraq 91-shi jyldan bastap bılikte otyrǵan sol top bılik júıesin ustap tur. Darıǵanyń ornyna kelgen adamnan jańa ózgeristi bárimiz kútemiz. Osy ýaqytqa deıin Darıǵanyń qandaı saıası kózqaras ustanǵanyn, ne istegenin, qandaı bastamalar kótergenin biz bilemiz. Máselen, ol meniń kóńilimnen shyqqan joq. Endi kelesi keletin adamnan dál osylaı úmit kútemiz. Ár ýaqytta ózgeris bolǵanda birdeńe isteıdi. Biraq ol júıeni ózgertpeıdi, – dep atap ótti Dos Kóshim.

Qoǵam belsendisi Janbolat Mamaı "Toqaevtyń Darıǵa Nazarbaevany senat tóraıymy qyzmetinen alyp tastaýy – ekeýiniń arasynda úlken teketirestiń bolǵanyn kórsetedi" degen pikirde.  

– Shyn máninde Toqaevtyń Darıǵa Nazarbaevany senattyń tóraıymy qyzmetinen alyp tastaýy – ekeýiniń arasynda úlken teketirestiń bolǵanyn kórsetedi. О́ıtkeni Darıǵa óz erkimen nemese eki jaq bir kelisimge kelip, qarym-qatynas durys bolyp qyzmetinen ketse, onda Darıǵanyń óz erkimen qyzmetinen ketýine múmkindigi bar. Nazarbaevany senat tóraıymynan alyp tastaǵanyna birneshe saǵat ótti. Bıliktiń tarapynan basqa áreketterdi, ózgeristerdi, kadrlyq aýysýlardy kórip otyrǵanymyz joq. Biz túsinýimiz kerek, jalpy avtorıtarlyq júıede barlyq sheshim jabyq túrde júrgiziledi. Barlyq sheshim qupııa túrde bolady, jasyryp, jaýyp, kópshiliktiń kózine kórsetpeýge tyrysady. Birneshe saǵat arasynda esh ózgeristiń bolmaýy – Nursultan Nazarbaevpen kelisilgen sheshim ekenin kórsetedi, – deıdi Mamaı áleýmettik jelidegi paraqshasynda.

Ol  Darıǵa Nursultanqyzyn senat tóraıymy qyzmetinen alyp tastaýdyń birneshe sebepteri baryn atap ótti.

– Birinshiden, Darıǵa Toqaevty da, Nursultan Nazarbaevty da jeksuryn etken tulǵa boldy. N. Nazarbaev 2019 jyly 19 naýryzda ýákilettiligin toqtatqanda astananyń atyn aýystyrmaǵanda, Darıǵany senattyń tóraıymy etpegende Batysqa óziniń demokrat basshy ekenin jáne bılikke jarmasyp otyrmaıtynyn kórsetip ketýge tolyq múmkindigi bar edi. Al endi Darıǵany senat tóraıymy qylyp, astana ataýyn ózgertýge Toqaev bastama kótergennen keıin Nazarbaev Toqaevtyń bedelin nól qyldy. Bul – Nazarbaevtyń óziniń de bedelin joq qyldy deýge bolady. Sondaı-aq Aısultan Nazarbaevtyń jelide jazǵan jazbasy N. Nazarbaevty týǵan ákem, Darıǵany anam deýi N. Nazarbaevqa Darıǵa tarapynan jasalǵan úlken soqqy edi.

Ekinshiden, qazir Eýropada Darıǵa Nazarbaevanyń ústinen úlken daý-damaı bastalǵaly tur. Sonyń ishinde Darıǵanyń Qazaqstannan alyp ketken, urlaǵan-jyrlaǵan baılyǵyna qatysty úlken suraqtar týyndaıyn dep tur. Ulybrıtanııada jasyryn, belgisiz jolmen tabylǵan aqshany zertteıtin ulttyq agenttik bar. Ekonomıkalyq qylmystardy zertteıtin ulttyq agenttikterdiń suraýy boıynsha sot otyrysy boldy. Sot otyrysynda D. Nazarbaeva men Nuralı Álıevke tıesili 100 mln fýnt sterlıngten asatyn úlken záýlim saraılar men úılerdi Brıtanııanyń qazynasyna alý máselesi qozǵalǵan bolatyn. Sonda Ulybrıtanııa tarıhynda birinshi ret sotta Darıǵa Nazarbaeva jeńip shyqty. Biraq bul ýaqytsha jeńis. Birinshi sot otyrysynda jeńýi ýaqytsha ǵana. Áli de ulttyq agenttik appelıasııalyq shaǵymdardy daıyndaýda. Shaǵymda Darıǵanyń Qazaqstandy qalaı tonaǵanyn ashyp kórsetedi. Sonda Darıǵa Nazarbaevanyń eshqandaı bedeli qalmaıyn dep tur. Ekinshi sot prosesinde ol jeńilýi ábden múmkin. Senat spıkeri bolyp qyzmet atqaryp, kúndelikti Eýropaǵa baryp sot prosesine úzdiksiz qatysa almaıdy. Ol quny 100-degen mln dollar bolatyn dúnıe-múlkin qorǵaý úshin birinshi kezekte sot prosesine ózi qatysyp, zańgerlermen tikeleı jumys jasaýy kerek. Onsyz dúnıe-múlikti qorǵap qalý múmkin emes. Sondyqtan fızıkalyq tulǵa retinde, búkil qyzmetin tastap, dúnıe-múlkin qorǵaý máselesin qolǵa alaıyn dep otyrǵan sııaqty, – dedi Jambolat Mamaı.  

Saıasattanýshy Orazǵalı Selteevtiń pikirinshe, Nazarbaevanyń qyzmetinen ketýine qatysty bılik únsiz otyrmaýy kerek.