Qoǵam qaıratkerlerimen qoshtasýdaǵy alalyq

Oppozısııalyq saıasatker, Qazaqstan Joǵarǵy keńesiniń burynǵy tóraǵasy Serikbolsyn Ábdildınmen qoshtasý rásiminiń Jambyl atyndaǵy fılarmonııanyń foıesinde ótýi – birneshe kúnnen beri áleýmettik jeli qoldanýshylary arasynda qyzý talqylanýda. Qazaqstanda jerleý rásimin uıymdastyrýda alalyq baryn qoǵam belsendileriniń keıbiri buryn da jazǵan.

Máselen, jazýshy Ǵabbas Qabyshuly belgili aqyn Qadyr Myrza Álıdi aqtyq saparǵa shyǵaryp salýǵa bıliktegi joǵary dárejeli shendilerdiń eshqaısysy kelmegenin, qoǵamǵa belgisiz V. Nı degen káris azamatymen qoshtasýǵa qazirgi prezıdent, ol kezdegi senat tóraǵasy Q.Toqaevtyń arnaıy barǵanyn aıtqan.

"О́lim de – syn" depti qazekem. Baǵana M. Áýezov atyndaǵy drama teatrynyń tabaldyryǵyn attaı bere esime osy sóz tústi de, Qazaqstannyń, Qazaqtyń Qadyryn sońǵy saparyna shyǵaryp salýǵa kimder keletinin oılap, yǵy-jyǵy kópti kózsúzgimnen ótkize bastadym. Berisi Almatynyń ákimi Ahmetjan Esimov, arysy respýblıkanyń bas mınıstri Kárim Másimov keledi dep oıladym. Joq, olar kórinbedi. Mádenıet mınıstrimiz Muhtar Qul-Muhammed eldiń aldymen jetýge tıis edi, ol da joq!

Isi qazaq tóbesine kótergen, alaqanyna salǵan Qadyrdyń adamgershilik, qalamgerlik qasıetin Almaty men Astanaǵa syımaı shirenip júrgen sheneýnik ataýly tanı almaǵan eken ǵoı?! Aı, rýhanı sorlylyq-aı! Iá, rýhanı sorlylyq!..

О́tken jyldyń aıaq sheninde Almatyda V. Nı degen káris qaıtys bolypty da, «Egemen Qazaqstan» bastaǵan gázetterden oqyp, radıodan estip, telearnalardan kórgenimdeı, ony jerleýge Astanadan parlament senatynyń tóraǵasy Q. Toqaev bastaǵan delegasııa ushyp kelipti. Marqumnyń arýaǵy keshirsin, memlekettik-úkimettik deńgeıde sonshalyq qurmet kórsetetindeı, V. Nı kim bolyp edi? Keńes ókimetiniń sońǵy jyldarynda, odan keıin de respýblıka Mınıstrler Keńesi quzyrynda Sharýashylyq basqarmasyna ege bolǵan. Joǵarǵy basshylyqtaǵy sheneýnikterdiń qaryn qamyn, ıaǵnı iship-jemin oılastyrýmen shuǵyldandy, úı-jaıyn jyl saıyn jasartty, jıhazyn jańartty, toıyn túgendep, meımandarynyń kóńilin kónshitti. Ol, V. Nı, bertinde prezıdent Nazarbaevtyń kadr-qarjy jónindegi beıresmı keńesshisi bolǵan desedi. «Qalaýyn taýyp qardy jandyrǵan» ǵoı. Qadyrdy Taý desem, nıler onyń eteginde shashylyp jatqan qara tastar edi, biraq olar ymdas-jymdas qulqynbaılar úshin «asyl tastar» eken ǵoı!..." delingen jazýshy jazbasynda.

Bul máseleni berirekte pýblısıst-jýrnalıst Marat Toqashbaev ta kóterdi.

"Búgin kórnekti ǵalym, akademık Ábdýalı Týǵanbaıuly Qaıdardyń dúnıeden ótkenine týra bir apta. Bizdi áıgili tulǵalardy jerleý rásimin uıymdastyrýda memlekettik organdardyń alalyq jasaıtyny alańdatty.

Mysaly, sońǵy jyldarda ótken úsh tulǵany alaıyq. Salyq Zımanov, Sultan Jıenbaev, Ábdýalı Qaıdar. Alǵashqy eki aǵamyzdyń súıegi Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatrynan shyǵaryldy. Olar álbette mundaı qurmetke ábden laıyq. Ekeýi de maıdanger. Ekeýi de kórnekti qaıratker. Qoshtasýlar joǵary deńgeıde uıymdastyryldy. Oǵan óte rızamyz. Al Ábdýalı Týǵanbaıuly «Ǵylym ordasynyń» Qurmanǵazy kóshesi jaqtaǵy ózi tar, ózi kúńgirt, eńsesi tómen foıesinen shyǵaryldy. "It súıretken týlaqtaı etý" degen osy.

Úsheýi de kórnekti tulǵa, úsheýi de memleketke eńbegi sińgen qaıratker, úsheýi de maıdanger. Úsheýiniń de jasy qatar. Úsheýine de Elbasynyń kóńil aıtý haty joldandy. Endi kelip nege alalaımyz?

Ábdýalı Qaıdar UǴA akademıgi, Memlekettik syılyqtyń laýreaty, «Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń uzaq jyldar Tóraǵasy boldy. Qazaq tiliniń konstıtýsııalyq deńgeıde memleketik til bolyp ornyǵýyn tabandylyqpen qorǵaǵan, qazir ózimiz memlekettik deńgeıde aýysqaly jatqan Latyn qarpine kóshý týraly eń alǵash usynys jasaǵan, onyń ilki nusqasyn ázirlegen, til bilimi ǵylymyna etnolıngvıstıka sııaqty jańa sala engizgen, túrkologııany erekshe damytysqan, orasan eńbek sińirgen Ǵalym. 17 ǵylym doktoryn, 75 ǵylym kandıdatyn daıyndaǵan. 39 orden-medalin Prezıdent arhıvine óz qolymmen sanap ótkizdim. Prezıdenttikke kandıdattardan, onyń ishinde N.Nazarbaevtan da qazaq tili boıynsha emtıhan alǵany este. Osyndaı tulǵa opera teatrynan shyǵarýǵa laıyq emes pe edi?!

Osyndaı laıyqty tulǵany otbasynyń kelisimi solaı boldy dep syltaýratyp «Ǵylym ordasynyń» foıesinen shyǵarǵany múlde uıat boldy. Jerleýdi uıymdastyrýǵa baılanysty komıssııa qurylsa da mundaı bolmas edi. Memleket óziniń laıyqty tulǵalaryn memlekettik turǵydan áspettep shyǵarǵany jarasar edi. Nemquraıdylyq qadam basqan saıyn kórinip turdy. Qoshtasý rásiminde eshbir mınıstr, tipti qala ákimi de boı kórsetpedi. Ádettegi syltaýlar" degen jýrnalıst kórnekti tulǵalardy sońǵy saparǵa attandyrýǵa baılanysty alalyq saıasatyn janashyrlyq saıasatyna aýystyrý qajettigin aıtqan.

Súıegi sýı qoımaǵan marqum Serikbolsyn Ábdildınmen qoshtasý rásimine qatysty qoǵamda ókpe-renish tipten kóp.

Rınat Rafhat esimdi jeli qoldanýshysy Serikbolsyn Ábdildınniń qazasy bılik pen qoǵam alshaqtyǵyn taǵy aıqyndap kórsetti degen pikirde.

"Qazaqstannyń táýelsizdik deklarasııasyna qol qoıǵan tarıhı tulǵa, oppozısııalyq saıasatker, ǵalym Serikbolsyn ÁBDILDIN atamyzdyń qoshtasý rásiminde bılik ókilderinen eń bolmaǵanda qala ákimi Saǵyntaev pen jergilikti máslıhat depýtattary bolmaǵany qynjyltty. Kezinde qazaq-jońǵar shapqynshylyǵynda da qolǵa túsip, qaza tapqan batyrlardy handar bas bolyp, batyrǵa laıyq arýlap jer qoıyna tapsyrǵan Qazaqtyń tektiligi bul júıede kórinbedi. Desek te, bul qaza – bılik pen qoǵam alshaqtyǵyn taǵy aıqyndap kórsetti, dep jazǵan.

Shalqar Nurseıitov atty jeli qoldanýshysynyń jazýynsha, bıliktiń qoshtasý rásimine qatyspaýy Ábdildınniń táýelsiz Qazaqstan tarıhyndaǵy erekshe ornyn odan saıyn ósirmese, kishireıtpeıdi degen pikirde.

"Shen-shekpendiler Serikbolsyn Ábdildın aqsaqaldy aqtyq saparǵa shyǵaryp salý rásimine qatyspady" dep renjimeýimiz kerek sekildi. Nazarbaev rejıminiń "memleketshilderinen" parasattylyq, qaıratkerlik pen azamattyqqa tán is-áreketti kútý – olarǵa berilgen tym artyq baǵa bolar edi.

Kezinde dúnıe salar aldynda amerıkalyq senator Djon Makkeın óziniń jerleý rásimine prezıdent Donald Tramptyń qatysqanyn qalamaıtynyn aıtqan eken. О́ıtkeni Makkeın D.Tramptyń minez-qulqy men júris-turysy "AQSh prezıdenti" degen atqa múldem laıyq emes dep esepteıtin. Makkeınniń otbasy músheleri marqumnyń ótinishin oryndap, D.Trampty senatormen qoshtasý rásimine shaqyrǵan joq. Amerıka halqy men azamattyq qasıetin joǵaltpaǵan saıasatkerler soǵys ardageri, memlekettik qaıratker, senator Makkeınmen Trampsyz-aq laıyqty qoshtasa bildi.

S.Ábdildın aqsaqalda Dj.Makkeın sekildi múmkindik bolǵanda, qazirgi rejımniń qyzmetinde júrgen sheneýnikterdiń ózin aqtyq saparǵa shyǵaryp salý rásimine qatysqanyn qalamas ta edi dep oılaımyn. Al bılik óziniń búgingi ısharasy kópshilikke qazaqstandyqtar "elge eleýsiz tulǵamen qoshtasyp jatyr" degen áser qaldyrady dep úmittense, qatty qatelesedi. Olardyń búgingi jerleý rásimine qatyspaýy halyqtyń kóz aldynda Spıker Ábdildınniń táýelsiz Qazaqstan tarıhyndaǵy erekshe ornyn odan saıyn ósirmese, kishireıtpegeni ábden anyq" deıdi ol.

Jýrnalıst Moldııar Ergebekov mundaı jaıttardyń túp-sebebi qoǵam ómiriniń ekige bóliný dep sanaıdy.

"Ábdildınge jáne halyqqa jasalynǵan nárse maǵan qatty batty. Osynshama jyl qyzmet etken halqymen qoshtasatyn esi durys jer buıyrmady. Ǵalymdar úıi berilmedi. Jambyl atyndaǵy fılarmonııada ótedi degendi estigenimde «meıli, tym bolmasa úlken zaly bar, halyq bolyp sol jerde qoshtasarmyz» dep oılaǵan bolatynmyn. Alaıda jańylyppyn. Bılik óziniń jyldar boıǵy opponentine aqtyq «sıýrprız» jasapty: Halyq Ábdildınimen fılarmonııanyń ekinshi qabatyndaǵy kishkene ǵana foıesinde «qoshtasty». Tań azanmen aǵylyp barǵan halyq syımaı qaldy. Kim sóılep jatyr, ne sóılep jatyr estilmedi, kórilmedi. Halyq Ábdildınniń azız denesiniń qarsy aldynda jeke bir qoshtasý rásimin jasaı almady. Jasatpady. Rahmet aıta almady. Aıtqyzbady óıtkeni.

Munyń eń basty sebebi polıarızasııa. Iаǵnı qoǵamnyń kúndelikti ómiriniń eki polıýske bólinýi. Munyń ortasynyń bolmaýy. "Iа anaýsyń, ıa bolmasa mynaýsyń" túsinigi. Basqasha aıtar bolsaq "Iа mendiksiń, ıa bolmasa jaýymsyń!". Iаǵnı adamdardyń eki polıýs arqyly qoǵamdyq ómirdi josparlaýy. Bul polıarlyq túsinik sonaý táýelsizdik jyldarynyń basynda paıda boldy (dep oılaımyn). Oǵan alǵashqy 2-3 jylda konstıtýsııanyń ózgerip, parlamenttik respýblıkadan bas tartylyp, bir ǵana adamnyń eki ezýine qaraıtyn júıeni qalyptastyrǵan kezeńniń tarıhy kýá. Sol kezeńnen bastap bizdegi saıasat qoǵamdy ekige bólýmen aınalysty.

Nátıjede elimizde jańa qurylyp kele jatqan saıası toptar da eldegi saıası bıliktiń polıarızasııashyl dástúrin qaıtalaýda. Iаǵnı elimizde bılik aýysar bolsa da túsinik aýyspaıdy degen sóz. Bárimiz Nursultan bolýǵa mindettimiz be? Nemese suraǵymyzdy bylaısha suraıyq: Qalaısha bárimiz Nursultanǵa aınaldyq? Barshany qushaqtaıtyn bir saıasat óndire alamyz ba? Opponentterimiz qaıtys bolǵanda oǵan joǵary dárejede qurmet kórsetý batyldyǵymyz bar ma? Álde qaıtqan adamnyń súıegi de qarsylas dep esepteıtinderdiń jasaǵanyn jasaımyz ba? Adamdyqqa, ıaǵnı ulylyqqa qashan jáne qalaı ıe bolamyz?" deıdi jýrnalıst.