"Balýan Sholaq" túsirilgen Toǵyzbulaqtyń tańǵajaıyp tabıǵaty (foto, vıdeo)

"Balýan Sholaq" fılmi qalyń kórermenge jol tartqaly ol týyndy týraly san túrli pikirler, syn, oılar aıtylyp jatyr, jazylyp jatyr. "Fılm qaıda túsirilgen, tabıǵaty qandaı keremet jer, qaı jer eken" degen saýaldar da barshylyq. 

Nurgeldi Sadyǵulovtyń rejısserligimen basty rólde Erkebulan Daıyrov oınaǵan bul fılmniń basym kóp bóligi taýly aımaqta, Almaty oblysyndaǵy aýylda túsirilgenin rejısser bir suhbatynda aıtyp ótken edi. 

Búgin dál sol fılmniń negizi kórinisteri túsirilgen Almaty oblysy, Kegen aýdany, Toǵyzbulaq aýyly jaıly jazbaqshymyn. 

Umytsań shattyq, qýanysh, kúlki, baqytty,

Tasta da bárin, aýylǵa burǵyn baǵytty.

Qurtyn jep, sút ish, shapqylap taıǵa min-daǵy,

Arqalap maǵan ala kel qalǵan sarqytty...

 

Saǵynysh – es bilgeli sanamdy saıalap, kóńildiń kórpesin julqylaı, júregimdi shymshı, muńymdy búlkildetip baryp, janardan jas atqylatatyn názik bir sezim. Túri kóp bul saǵynyshtyń. Taı-qulyndaı jarysyp, kúnmen-túnmen alysyp, tabıǵatpen tanysyp, oıdóıt, balalar júr, ánekeı, jerdiń shańyn shyǵaryp, oınap-kúlip qýanyp, ákeleri kúni-tún tepeńdeıtin eńbektep, astyqtardy sýaryp, kekilderi jelpildep, ushaıyn dep elpildep, anasyna ár bala, maqtanyp júr erkelep... Iá, dál osyndaı edi shynaıy kórinisi... Kómbeden shyqqan anamnyń ystyq nanynyń arasyna qara sıyrdyń qoıý sútiniń maıynan bir tilimin salyp, bylbyratyp turyp, asap‑asap jiberip, qarańǵyǵa qoıylǵan sýyq sútten simirip, asqazanǵa el qondyryp alasyń aldymen. Sodan soń qoradaǵy móńirep turǵan eki buzaýdy sýǵarý úshin shybyqpen shyqpyrtyp aldymyzǵa salyp, táshkige flıagti «óńgerip» alyp, kósheni basymyzǵa kóterip, tarsyldatyp, sýǵa qaraı  júgire jóneletin, Aýylym‑aı, búgingi aıtarym saǵan degen uly saǵynysh jaıly bolmaq.

Almatydan 250 sharshy shaqyrym  jerde bireý biler, bireý bilmes kishigirim bir «jer» bar. Ol qandaı «jer» deseńiz, tyńdańyz. Atyńyzdyń basyn Almatydan ońtústik shyǵysqa qaraı buryp, Kókpek atty jazyqty basyp ótip, órkesh-órkesh Alasa atty taýdan asyp, sala-sala saılardan ótip, álemge áıgili Sharyn shatqalyna jete bere kilt toqtańyz. Endi sanmyńdaǵan jyldar  boıyna tynymsyz aqqan Aqtoǵaı, Kórtoǵaı ózenderi salǵan kózdi tartar shatqaldan batysqa qaraı qyryq alty shaqyrym jerdegi qazaq dalasynyń sonaý qyrǵyz elimen shekaralas jerine ıirim-ıirim joldardy jaǵalaı otyryp, tik tarta berińiz. Qosh keldińiz! Bul kórip turǵanyńyz Kúngeı Alataýynyń soltústik eteginde ornalasqan Almaty oblysy, Kegen aýdanyna qarasty eldi meken - meniń aýylym! Toǵyz taýdan aqqan bulaqty meken - Toǵyzbulaǵym!

Aýylymda 230 shańyraq, 1000-nan astam turǵyn, sal Qapezdiń atymen atalatyn orta mektep, bala-baqsha, poshta, ýchaskelik ambýlatorııa,  meshit, toıhana,  klýb, shaǵyn jeke dúkender bar. Mańǵyrǵan maly, kempir men shaly, ósimdik taly, bári bári. Úılesim tapqan, nur shýaq shashqan, kóktemde, jazda ashyq aspan, al, turǵyndary, meıirimdi asqan... Sýretteı berseń sóz qalmas...

         Keń baıtaq qazaq dalasynyń qaısybir buryshyn meken etken ádettegi aýyldardan esh aıyrmashylyǵy joq bul aýyldyń da, árıne! Degenmen, bul meniń aýylym! Aıqysh-uıqysh durys jınalmaǵan tósekteı dóńes-dóńes jotalardyń ár tóbesinde bir tútin, ıaǵnı bir úı dese de bolady. Úshinshi, tórtinshi kórshińe barý úshin, bir qotyr kósheden, bir saıdan asýyń kerek. Jo-joq, aýylym shashylǵan asyqtardaı emes, tek keń. Bul meniń kindik qanym tamyp, alǵash tirshilik ataýlymen, kóz ushyndaǵy kókjıekpen tanysyp, aıaq «shyǵyp» eńbektep, tompańdap, jalańaıaq shapqylap, júz súrinip, murnymdy, tizemdi jerge súıdirip, dóńine órmelep, saıyn tasalap, bala-baqshasyna, mektebine júgirip, qysqasy, baldaı tátti balalyq shaǵym ótken qutty mekenim-Toǵyzbulaǵym!

Negizinen mal sharýashylyǵymen, sonyń ishinde, jylqy, sıyr, qoı ósirýmen aınalysatyn aýyl turǵyndary jaz shyǵa Ekiasha jaılaýyna, Keńsý ózenine jáne sonaý qyrǵyz eliniń Jasybaı kóline deıin jaılaýǵa attanady. Qys túse Toraıǵyr qystaýyn meken etedi.

         Aýylymdy baýyryna jasyrynǵan Kúngeı Alataýynda qaban, buǵy, elik, túlki, qasqyr, sileýsin bar. Qyrqynshy jyldary qaraquıryq, aıý bolǵan. Alaıda, belgili-belgisiz sebeptermen olar mekenderin aýystyrǵan desedi. Sonymen qatar, taýda túrgen shyrshasy, sheten, dolana, úshqat, saryaǵash, qaıyń, neshe túrli tal-terekter ósedi. Jáne onda Merki atty ózen aǵady. Ol Keńsý, Qarqara ózenderimen qosylyp, Sharynǵa quıady. Jazdyń sońǵy eki aıy taýda samsap turyp tańqýraı pisetin, taýǵa shyǵyp, onda aǵyp jatqan balyqsyz ózen Merkige shomyla, bir sergip qaıtatyn kezeń. Tańqýraıdy terip, aýyl arasyna, kórshi aýyldarǵa satýmen aınalysatyn aýylymnyń oıyn balalary kúzdik keıbir jamaýlaryn jamaýǵa tıin-teben taýyp, ata-analarynyń bir jaǵyna shyǵysady. Ol da bolsa kishkentaıynan eńbek etýge úıretken ómir sabaqtarynyń biri bolsa kerek. On bir, on eki jasta bolǵanymda, eń alǵash tańqýraı terýge shyǵyp júrgen shaqta, moıyma ilingen bankany endi toltyra bergende, bankammen, tańqýraıymmen qosa taýdan domaladym. Qolymdy syryp, qalaqaı shaqsa da, ol úshin emes, tógilgen tańqýraı úshin jylaǵanym áli esimde. Aıta berse estelik kóp Toǵyzbulaq jaıly... 

  

Aqsha bulttaryń kók aspanyńnan kóshkende...

Jazyq dalańa kókmaısa shóbiń óskende...

Arpa, bıdaıyń kúz kele tonyn sheshkende...

Jyly nóseriń jerińe nuryn tókkende...

Malshy-qonshylar aq qardy belden keshkende...

Tirlik qylmaǵan qalmaıdy-aý, sirá, esh pende...

Typyńdap sol bir bitpeıtin kúıbeń keshte de...

Toǵyzbulaǵym meniń, ketpeısiń oıdan, esten de...

Jyraqqa seni az ýaqyt tastap ketsem de...

Armanǵa, tilek, maqsatqa qansha jetsem de,

Álemdi sharlap, túrli eldi basyp ótsem de...

Umyttyrmaıtyn estelikterim kóp sende...

Toǵyzbulaǵym, estelikterim kóp sende...

Endeshe, Toǵyzbulaqtyń tańǵajaıyp sýretterin tamashalańyzdar. 

 

Usynǵan: Maqpal Sembaı