Eki jalǵyz bir bútin bola almaı júr

Álemde qazaq atyn ıelengen jalǵyz memleket bar. Sondyqtan,  «Ár qazaq – onyń jalǵyzy». Biraq eki jalǵyz bir bútin bola almaı júr.  «Qazaqstan Respýblıksynyń azamaty» deıtin tilkimdeı qaǵaz talaı qarakózdi móldiretip qoıdy. 5 mıllıon qazaqtyń bar jazyǵy – ımperııalar syzǵan syzyqtyń kesirinen shekaranyń shetinde qalǵany. Al tý kótergen Atajurtty – sanaýly adam «sarqylmas baılyǵym» dep qaraıtyn sııaqty.

Jaqynda Almaty qalasy Ishki ister departementi Kóshi-qon polısııasynyń uıymdastyrýymen oralmandarǵa baılanysty jıyn ótti. Túsiniksiz bolsada jazaıyq, jıynnyń taqyryby mynadaı: «Etnıkalyq mıgranttardyń quqyqtary jáne olardyń zańdy múddeleriniń habardar bolýyn qamtamasyz etý, aqparatty-túsindirme jumystaryn júrgizý». Otyrysty Almaty qalasy Ishki ister departamenti Kóshi-qon polısııasy basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, polısııa podpolkovnıgi Erjan Altaev júrgizdi.

Resmı baıandama men resmı esep berýden sharshaǵan myna zamanda kimniń ne degenine tápteshtep toqtalmaı-aq qoıalyq. Qýanǵanymyz – tek terezeniń ar jaǵynan ǵana til qatatyn Almaty qalayq kóshi-qon polısııasynyń jurtpen bir stoldyń basynda otyryp, pikir almasqany boldy. Quzyrly orynnyń bul qadamy úshin «Jebeý» qorynyń múshesi Bazaráli Áripuly rızashylyǵyn bildirip, rahmetin aıtty.

Endi qazaq máselesine kóshelik. О́ıtetini, «Oralman» basqa planetadan kelsede,  ol – qazaq.  Sondyqtan, «Oralman» máselesi degendi qoıatyn kez jetti. Bir qazaqtyń shetelde júrýi, bir qazaqtyń elge oralǵan soń sergeldeń bolýy bul «oralman» nemese «jergilikti» deıtin tar uǵymynyń emes, barsha Alashtyń bas aýrýy. Endi sol jınalysta asa qyzý talqylanǵan eki máseleniń  betin tyrnap kórelik.

Azamattyq berý.

Álemde qazaq atyn ıelengen jalǵyz memleket bar. Sondyqtan,  «Ár qazaq – onyń jalǵyzy». Biraq eki jalǵyz bir bútin bola almaı júr.  «Qazaqstan Respýblıksynyń azamaty» deıtin tilkimdeı qaǵaz talaı qarakózdi móldiretip qoıdy. 5 mıllıon qazaqtyń bar jazyǵy – ımperııalar syzǵan syzyqtyń kesirinen shekaranyń shetinde qalǵany. Al tý kótergen Atajurtty – sanaýly adam «sarqylmas baılyǵym» dep qaraıtyn sııaqty. Ielengen, ıemdengen. Elbasy bastaǵan kóshke kez kelgen jerden «Batyrashtaryn» daıyndap qoıady. Qazaq kóbeıse eginine túsetindeı úrke qaraıdy. Shyn máninde, elim dep kelgen er-azamatqa bir tıynnyń keregi joq, «Qazaqastan Respýblıkasynyń azamaty» atansa bolǵany.

Birde, burynǵy turǵylyqty memleketińniń azamattyǵynan shyǵyp kel dedi. Zańǵa sol talapty kirgizip, jańalyq jaratqan adam óziniń eń «aqymaq» pende ekenin uqsa ǵoı shirkin! Bala emes, shaǵa emes bir memleketke sondaı qurǵaq sóz aıtyp, azamattyqtan bas tarta salý ne degen qısyn?! Ne degen ońaı! Eger bizden basqa el zań shyǵarý ornynda sondaı bir «dánishpannyń» bar ekenin bilse, murtyn baltamen shabar edi....

Ýladyq, shýladyq. Ol talap alynyp tastaldy.

Endigi qalǵany «Sottalmaǵan» degen anyqtama alyp kelý. О́z zańyn syılaıtyn memleket sottalǵan adamdy shetelge shyǵara ma? Basqa jurtty qaıdam? Qytaı elinde sottalmaq túgil «taýyq urlasańyz» shetelge shyǵatyn tólqujat bermeıdi. Endeshe ol anyqtamanyń qandaı qajettiligi bar. Bul shyndap kelgende, ózge jurtty da ózimiz sııaqty barmaq basty, kóz qystymen qujat jasaıdy dep oılaǵanymyzdyń «jemisi».

Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵyn alýǵa bir jyl qujat daıyndaǵan qandastarymyzdy kórgenbiz. Sóıte tura, endigi norma úsh aı ishinde azamattyqqa qujat tapsyryp bolý kerek eken. Nege deseńiz? Qazirgi berilip jatqan vızanyń ýaqyt merzimi – 3 aı. Siz sol úsh aı ishinde júgińizdi býyp-túıip, shekaradan ótip, «oralmanym» dep basyńnan sıpap turǵan bireýdiń «úı kitabyn» alyp, ýaqytsha tirkeýge, odan turaqty tirkeýge turyp, búkil qujatyńdy «notarıýstan» ótkizip, odan kelgen memleketińnen «sottalmaǵan» degen anyqtama ákelýge tıissiń. Onyń ústine ár terezeniń ar jaǵynda «baýyrymyz keldi» dep janymen qýanyp otyratyn memlekettik qyzmetkerler otyrady. Ne degen ońaı jumys?

Stýdentter máselesi

Elbasy Nursultan Nazarbaev Dúnıejúzi qazaqtarynyń IV quryltaıynda, ásirese, shetelden keletin qazaq jastaryna eldiń qushaǵy ashyq ekenin, eshqandaı kedergilerdiń bolmaıtyndyǵyn aıtty. Endi qarap kórińiz. Joǵary oqý oryndarynda oqyp jatqan oralman stýdentter burynǵydaı azamattyqa tapsyra almaıdy. Burynǵydaı tirkeý ýaqytyn uzartyp atamekeninde qalaǵanynsha tura almaıdy. Sonda Elbasymyzdyń saıasatyn kim qoldamaı otyr? Tıisti mekemege barsańyz bárin zańǵa ákelip tireıdi. Asyly zań degenniń ózi halyq úshin jasalatyn dúnıe. Qazir kerisinshe halyq «bul ne zań» dep shyryldaıtyn boldy.

Atalmysh jınalysta negizinen Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń daıyndyq fakýltetinde oqıtyn tyńdaýshylardyń máseleleri ortaǵa qoıyldy. Bul kúnde  atalmysh fakýltette  negizinen jat jurttyń baǵy janyp tur. Jyldan jylǵa óz qandastaryn qabyldaýdy azaıtyp, Aýǵanstan azamattaryn jarylqaý modaǵa aınaldy. Shetelden oralǵan jas qazaqtardyń tirkelý, vıza alý, azamattyqqa qujat tapsyrýdaǵy bitpes jyry osy fakýltette uzaq jyl basshylyq etken Jazıra Tumanbaıqyzyn da beıjaı qaldyrmasa kerek. Osy jınalysqa kelip, otbasynan alystap, Otanyn izdep kelgen qarakóz qazaqtardyń júrekjardy tilekteri men aqyl jetpeıtin aýyrtpashylyqtaryn aıtyp, janashyrlyǵyn bildirdi.

Jınalysqa qatysqandar kóshi-qon máselesinde ártúrli keleńsizdikterdiń betin ashty. Degenmen oqımyn, bilim alamyn, osy elde turamyn dep kelgen oralman jastardyń probelmasy eń ózekti dep tanyldy. Jıyn sońynda Almaty qalasy Ishki ister departamenti Kóshi-qon polısııasy basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, polısııa podpolkovnıgi Erjan Altaev ta osy máseleni der kezinde sheshý kerek ekenin qaperine aldy.

Qýantarlyǵy, kóshi-qon salasynda jumys atqaryp otyrǵan quzyrly mekeme ókilderi qandastarmen etene jumys jasaýdy, jıi pikir almasyp turýdy jiti nazarda ustaıtyndyqtaryn jetkizdi. Bizde «Qamshy» portalynyń atynan Erjan Altaev myrzany aldaǵy kúnderge onlaın konferensııaǵa  shaqyrdyq.  Ýaqyt kórseter. Degenmen «Kósh júre túzeledi». Tek tıisti azamattar basqany emes qazaqtyń kóbeıýýine jumys jasap jatqandaryn umytpaǵany jón. Elge el qosylsa qut. Erteń bir qazaqtyń osynda turýyna qol ushyn sozǵany úshin Alash tarıhynda altyn árippen jazylady.  Bir qazaqtyń elden ketýine sebepker bolsa urpaǵynyń aldynda qarǵysqa qalady. Osyny bilse eken bılikti jurt.

Haziret Ábdilda

Sársenbek Qyzaıbekulynyń fotosy