Qazaq otbasy oıynshyq emes, Anna hanym!

«Vremıa» gazetiniń aqpannyń 13-indegi nómirinde jarııalanǵan Ortalyq Azııa Psıhoanalız ınstıtýtynyń dırektory Anna Kýdııarovanyń «Ne nado ıdealızırovat kazahskýıý semıý» atty suhbatyn oqydyq ta shoshydyq. Basqasy basqa, dál men óz basym buqaralyq aqparat quraldarynda psıholog maman retinde pikir bildirip júrgen Anna Mergenbaıqyzynan mundaıdy kútpeppin. Úndemeı jyly jaýyp qoıa salýǵa da bolar edi. Biraq suhbat berýshiniń ulttyq qasıetterimizge kóleńke túsirýi namysymyzdy keltirdi. Onyń ústine orystildi basylym arqyly búkil qazaq otbasyna qara kúıe jaǵyp otyr.

Qazaq otbasy qashanda tektilikke, tazalyqqa erekshe mán bergen. Jeti ataǵa deıin qyz alysyp, qyz berispegen. Qyz balany qonaq dep tórge otyrǵyzyp, bolashaq ana retinde qurmettegen. Qyz balanyń aryna túsken daq ultqa kelgen qaýip bolyp eseptelgen. Al endi Kýdııarova ne deıdi: «…S drýgoı storony, mnogo devýshek, kotorym pod trıdsat, a onı vse berýt svoe selomýdrıe dlıa býdýshego mýja. Odna moıa klıentka gordılas tem, chto vyshla zamýj v 43 goda ı byla prı etom devstvennıseı, hotıa, na moı vzglıad, týt skoree plakat nado, a ne gordıtsıa. Daje ý nashıh vostochnyh mýjchın menıaetsıa otnoshenıe k devstvennostı. Onı ýje ne perejıvaıýt, eslı jena ne sohranıla sebıa. A v slýchae eslı ızbrannısa okazalas nevınnoı, ınogda daje zadaıýtsıa voprosom: pochemý tak proızoshlo, neýjelı ona nıkomý ne byla nýjna?». Osyǵan qalaı senýge bolady? Qazaq halqy úshin neke tazalyǵy – adamgershiliktiń eń joǵarǵy ólshemi. Bolashaq otbasynyń beriktiginiń, tatýlyǵynyń bastamasy. Qyzdyń, qalyńdyqtyń ar aldyndaǵy tazalyǵy analyq paryzynyń bir ótemi bolýy tıis. Ata-babalarymyz «Qyzǵa qyryq úıden tyıym» sala otyryp, «qyz qylyǵymen» dep ádepti, ınabatty, arly bolýyn talap etken. Boıjetken qyzdyń abyroıyn aýyl-aımaq, tipti búkil bir rýly el bolyp qorǵaǵan. «Janym – arymnyń sadaǵasy» dep ar tazalyǵyn bir-aq aýyz sózge syıdyrǵan. Suhbatty ári qaraı oqıyq: «…odna para moıh klıentov stolknýlas s problemoı: mýjý hochetsıa grýppovogo seksa, no s ýchastıem jeny, a ona etogo ne prıemlet. Hotıa, poprovav odnajdy, s ýdıvlenıem ponıala, chto eto dostavlıaet ýdovolstvıe. V rezýltate lıýbov k mýjý pomogla ponıat, chto on tak ýstroen, ı eslı ona hochet vıdet ego schastlıvym, to stoıt vremıa ot vremenı soglashatsıa na takoı vıd blızostı» deıdi. Qoǵamnyń maqsaty – batystyń qańsyǵyn qazaq otbasyna telý emes, ádet-ǵuryp, salt-dástúrlerimizdi nasıhattap, qyz-jigitterimizdiń boıyna sińirý emes pe?! Mynandaı «aqyl-keńes» berý arqyly psıholog mamannyń oıynyń arǵy túbinde ne jatqanyn túsinbedik. «…Segodnıa ý menıa net praktıcheskı nı odnoı klıentkı, kotoraıa by ne vspomınala, kak v rannem detstve ılı v otrochestve otes, otchım, brat, dıadıa, rodstvennık ılı sosed ne pytalıs soblaznıt ee ılı daje prosto nasılovalı. Iа eto nazyvaıý tıhoı domashneı pedofılıeı» deıdi taǵy da. Qazaq otbasynda árkimniń ózindik róli bolǵan. Qashanda áke – áke, sheshe – sheshe, bala – bala bolyp qalady. Qazaq balasyn «Qoshaqanym, Balapanym, Altynym, Botaqanym» dep meıirlene asqan mahabbatpen ósirgen. Ákege, baýyrǵa degen qurmet erekshe bolǵan. Al A.Kýdııarovanyń myna sózi janymyzdy túrshiktirdi. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnı­ver­sı­tetiniń jalpy jáne etnıkalyq psıhologııa kafedrasynyń dosenti, psıhologııa ǵylymdarynyń kandıdaty Jaras Seıitnurdan osy materıal jóninde pikir suraǵanymyzda ol bizge bylaı dedi: «Bul taza batystyq kózqarasta jazylǵan, bizdiń mádenıetimizge qaıshy suhbat. Dál qazirgi ýaqytta bizge otbasylyq qundylyq kerek. Bizdiń qazaqta otbasylyq qundylyq bolǵan. О́z basym qazaqtyń ǵasyrlar boıy qalyptasqan, súzgiden, synnan ótken dástúrin qurmetteımin. Al munda aıtylyp otyrǵandardyń barlyǵy Eýropadan shyǵyp jatqan qańsyq dúnıeler. Bul psıhoanalızdi qazirgi ǵalymdar «jalǵan ǵylymǵa negizdelgen» dep moıyndamaıdy. Máselen, Nobel syılyǵynyń laýreaty Pıter Medavar dál osy psıhoanalızdi «HH ǵasyrdaǵy eń orasan zor ıntelektýaldyq alaıaqtyq» dep ataǵan. Al amerıkalyqtar psıho­analızge ketken ýaqytty bosqa ótken ýaqyt, bosqa shashylǵan aqsha dep esepteıdi. Ashyǵyn aıtqanda, bul bıznestiń bir túri, ıaǵnı aqsha jasaýdyń bir tásili. Ol óte qymbat turady jáne uzaqqa sozylady. Pasıent terapevke táýeldi bolyp qalady. Sonyń aıtqandaryna shyndyqtan alys bolsa da, burmalasa da sene bastaıdy. Olar óz jumystaryn osyndaı joldarmen nasıhattap otyr. Batystyq kózqarasty bizge ákelip tańyp jatyr. Onyń ǵylymı jaǵyna kóńil bólip jatqan joq». Ár halyqtyń óziniń týa bitti minez-qulqy, ózine tán psıhologııalyq erekshelikteri bolady. Bir qynjylarlyǵy, biz kóbinese osyǵan mán bere bermeımiz. Syrttan kelgen, bir sózben aıtqanda, ımporttalǵan psıhologııaǵa áýespiz. Bala tárbıeni otbasynan alady. Ulttyq tárbıemizdi, adamı qasıetterimizdi osyndaı óliara kezeńde joıyp almaı, jahandaný kezeńinde abyroıymyzdy tógip almaýymyzdy basty qaǵıda etkenimiz jón. Bizdiń basty mindetimiz – tóltýma psıhologııamyzdan ajyramaı, otbasylyq qundylyqtarymyzdy arttyrý bolýy qajet.

Baǵdagúl Balaýbaeva