«Abıevshilderdiń» arǵy oıy - ádilet pe, aramdyq pa?(vıdeo)

2013 jyly 9 qańtarda «ata-anamyz» degen ótinishpen kabınetime  Amangýl Sýngabaı degen ana 3-4 adamdy bastap kirdi. Janyndaǵy azamatty Toqbergen Abıev dep tanystyrdy. «Sizge myna kisiniń suraqtary bar eken?» dep Amangýldi sózge jeteledi. Alaıda óziniń tilshilikpen kelgeni jóninde nemese beıne kameraǵa túsiretini jaıynda eshteńe aıtqan joq.

Men Amangýldiń suraqtaryna jeke-jeke jaýap berdim. Sóz sońynda olardyń meni jasyryn kameraǵa jazyp otyrǵanyn baıqap orynbasarlaryma: «Mynalar meniń sózimdi jasyryn kameraǵa jazyp otyrypty. Dereý toqtatyńdar!» dedim.  Sol-aq eken, olar taıyp turdy. Men aýyldyq ýchaskelik ınspektor Shyńǵysqa, aýdandyq IIB bastyǵynyń orynbasary Ermek Medeýbaevqa telefon shalyp, bolǵan jaıdy málimdedim.

Nátıjesinde birneshe kúnnen keıin atalǵan kadrlar «Abıev-kz» saıtynda jarııalandy. Dál bir jemqorlardy ustap alǵandaı, bul shýdy respýblıkalyq deńgeıge deıin kóterip, meniń jáne mektebimizdiń, aýdan men oblysymyzdyń bet-bedel, ataq-abyroıyna kir keltirdi. Jóndi-jónsiz kinalaýlardy ajýa sýrettermen kórsetti. Tipti mektebimizdiń oqýshylaryna deıin saıttaǵy keskindi kórip, rýhanı soqqyǵa ushyrady. Nashar kózqarastar qalyptastyrdy.

Bir qyzyǵy, Abıev jáne onyń qolshoqparyna aınalǵan Amangúldiń kótergen shýy boıynsha Aqmola oblystyq bilim baqylaý departamenti 5-8 aqpan aralyǵynda tórt kún boıy jospardan tys memlekettik tekseris júrgizdi. Sodan keıinde oblystyq, aýdandyq quqyq qorǵaý organdary kóp ret tekseris júrgizip, tııanaqty dálelder tappady. Tekserister muǵalimderimizdiń júıkesin juqartyp qana qalmastan, oqýshylar men ata-analar arasyndaǵy ár túrli alyp-qashpa áńgimelerge muryndyq boldy.

Osy oraıda, bizge de, oqyrmanǵa da «Abıev degen kim?» degen zańdy suraq týady.

«Zakon ı pravosýdıe» basylymynyń burynǵy bas redaktory bolǵan Toqbergen Ábıev myrza Qazaqstan qarjy polısııasy jaǵynan 2008 jyly mamyrda «sot organdary qyzmetkerleriniń ústinen astyrtyn aıǵaq jınap berý úshin qarjy polısııasynyń jaýapty qyzmetkerine 1600 dollar jáne 50 myń teńge para bermek boldy» degen aıyppen tutqyndalyp, túrmede úsh jyldyq jazasyn ótegen soń bostandyqqa shyǵyp, qazir biz tilge tıek etip otyrǵan «Abiev.kz» saıtynyń jetekshisi ári júrgizýshisi bolyp qyzmet atqarady eken.

«Azattyq»-qa bergen bir suhbatynda ol:«Túrme adamdy ózgertpeı qoımaıdy. Adam ne jaman jaǵyna, ne jaqsy jaǵyna ózgeretini sózsiz. Jaqsy degenimiz – óz isin saralap, ómirge degen kózqarasy ózgerý degen maǵynada. Onda kóp jaıttardy oılanýǵa múmkindik bar, ýaqyt kóp. Sondyqtan qazir kóp nársege degen kózqarasym ózgerdi. Buryn quqyq qorǵaý júıesin bilsem, endi saıasattan habardar bolyp qaldym. Men buryn jemqorlyqpen kúreste prezıdentke kómektesip kelsem, qazir oılana kele prezıdenttiń saıasatynan kóńilim qaldy. Biraq jumys isteý kerek. Sondyqtan óz isimdi odan ári jalǵastyramyn», – depti.

Bul arada, endigi «jalǵastyratyn isi», «ózgergeni» qalaı bolar eken? – degen taǵy bir suraq týady.

T.Abıevtyń óz paıymynsha jýrnalıstıkany, zańdy jaqsy biletin sııaqty. Biraq,T.Abıev óziniń jýrnalıstik quqyǵyn artyǵymen paıdalanyp otyrǵanyn bilmegen be, bilse de ádeıi sondaı qadamǵa baryp otyrma? Ol jaǵy asa anyq emes. Sebebi, QR BAQ týraly zańynyń  21-babynda kórsetilgen Jýrnalıstiń mindetterinde: «shyndyqqa sáıkes kelmeıtin aqparatty taratpaýǵa; jeke jáne zańdy tulǵalardyń zańdy quqyqtary men múddelerin qurmetteýge; azamattarmen suhbat júrgizgen kezde dybys- nemese beınejazbany paıdalanýǵa kelisim alýǵa» quqyly ekeni kórsetilgen. Al, Toqbergen Abıev myrza bul qaǵıdany óreskel buzyp otyr. Ol óziniń saıty arqyly «shyndyqqa sáıkes kelmeıtin aqparatty taratty; jeke (meniń) jáne zańdy tulǵalardyń (mektep, aýdan, oblys ákimshiligi) zańdy quqyqtary men múddelerin qurmettemedi; menimen suhbat júrgizetindigi jáne ony kameraǵa jazyp jatqandyǵy jaıynda menen kelisim almady. « Azamattyq kodekstiń 145-babynda: «Qandaı da bir adamnyń sýrettik beınesin onyń kelisiminsiz, al ol qaıtys bolǵan jaǵdaıda – muragerleriniń kelisiminsiz paıdalanýǵa eshkimniń de quqyǵy joq» delingen.

«Abıev.kz» nemese onyń jetekshisi Toqbergen Abıev jáne olardan «jýrnalıst» degen kýálik alyp otyrǵan Amangýl Sýngabaı, menen alǵan keskin jazbalardy meniń kelisimimsiz aqparatta jarııalaý arqyly meniń jeke ómirime qol suǵyp, ar-namys, ataq-abroıyma kir keltirýge nege áýes boldy. Meniń ǵana emes mektep muǵalimderiniń, basqa da ákimshilik tulǵalardyń qoǵam aldyndaǵy ataq-abyroıyn tómendetip, saıttyń oqyrmandary aldynda masqaralaýǵa bardy. Osy barysta ol kalypty kúımen júrip jatqan oqý úrdisine kedergi keltirdi. 22 qańtarda mektep zalynda ótken ákimniń esep berý jınalysyn shýǵa aınaldyrǵan «Abıev»-shyldar jınalys aıaqtaǵan soń, zal ishinde daýys kóterip, ákimderdi qýyp, mektep dıretoryna, oqý isi meńgerýshisine qarsy sózder aıtyp daýryqty. Jáı ǵana daýryqqan joq,  S.Amangýldi jeliktirip aýdan ákiminiń orynbasary A.Qaramanulynyń aldyndaǵy qaǵazdaryn jyrtyp, shalbarymen jaǵalasatyn, bilim bóliminiń basshysy Q.Esenbekulynyń jaǵasynan alatyn «teatrlanǵan qoıylym» jasady. Taǵy da esh kelisimsiz kelse-kelmes kadrlar túsirýge kiristi. Oqıǵa ústinde eki ezýi eki qulaǵyna jetken Toqbergen myrza Amangýldiń qasynda bolyp, oǵan dem bergen syńaı tanytyp, máseleniń ýshyǵyp, shýdyń kóbeıýine sebepker boldy. Ári búkil barysty keskinge alyp, keıinnen óziniń saıtynda jarııalady.

Toqbergen Abıev jáne ol jeliktirip, tilshi kýáligin bergen Amangýl Sýngabaı joǵarydaǵy shýlary arqyly búkil aýyl, aýdan, oblysty masqaralaıtyn áreketke baryp, qoǵamdyq tártipti búldirýge, eldiń mazasyn alýǵa bardy. Qylmystyq ister zańynyń 257 babynda kórsetilgen buzaqylyqtar jasady. 241 bapta kórsetilgen halyqty jappaı tártipsizdikke bastaıtyn áreketter qalyptastyrdy. Ákimshilik kodekstiń 386-, 390-, 392-, 404 baptaryndaǵy áreketterdiń qalyptasýyna negiz qalady.

Biz endi Abıevtyń qalaı «ózgergenin», «isin qalaı jalǵastyrǵanyn» tolyq kórdik.

Osy oraıda «onyń qasyndaǵy Sýngabaı Amangúl degen kim? degen taǵy bir suraqtyń shekesi kórinedi.

         Sýngabaı Amangýl Qoıandy aýylynyń turǵyny. Mońǵolııada týǵan. Jastaı jetim qalǵan. Kúıeýinen ajyrasqan.Turaqty jumysy joq. Úsh balasy bar, ekeýi mektepte oqıdy.

О́ziniń ómirde kórgen joqshylyǵynyń esesin ózgelerden alǵysy keletin pısıhıkalyq ózgerissheńdikke ıe. О́zin zań biletin, oqyǵan adam retinde kórsetýge tyrysady. Aryz jazýdan sharshamaıdy. Arnaıy oqý orynyn taýyspasa da kóp eshkimge kórsete bermeıtin dıplomy bar. Qoıandy aýylynda «Jańa qadam» qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy Nuh Orazhannyń sońynan «shyraq alyp túsip» sol kezde aty shýly bolǵan.

2012-2013 oqý jylynda Qoıandy mektebiniń bastaýysh synyp muǵalimderi – Gýljaınat Saparova Muratqyzy men Altyn Bıtıkova Daýylbaıqyzynyń ústinen jalǵan aıyptaýlar túsirip, ol derekter dálelsiz dep tanylǵan. 2013 jyly mamyr aıynda aýdan ákiminiń mektepte ótken jınalysynda ortaǵa shyǵyp ákimge jáne aýdandyq bilim bóliminiń basshysyna «jemqorlar!» dep aıqaılaǵan. 2013 jyly qyrkúıekte aıaǵyaýyr(júkti) kúıdegi A.Bıtıkova Daýylbaıqyzyna taǵy da aıyptaýlar taǵyp, onyń densaýlyq jáne kóńil kúı jaǵdaıynyń álsireýine, em alýyna sebepker bolǵan.

2013 jyly 27 qyrkúıekte ótken Qoıandy mektebiniń ata-analarmen bolǵan mektepishilik jınalysynda jáne 2014 jyly 22 qańtardaǵy ákimderdiń esep berý jınalysynda negizsiz aıyptaýlarmen shý shyǵaryp ákimshilik kadrlarynyń jaǵasynan alǵan.

Ol osy jáne basqa da ár túrli áreketteri arqyly halyqtyń ishine irki salyp, úkimetke degen narazylyq nysaılarynyń qalyptasýy úshin jantalasa júgiredi. Sol úshin de Qoıandy aýylynyń aqsaqaldary 12 aqpanda aýyl ákimi Qaırolla Tashetovtyń qatysýymen arnaıy aqsaqaldar keńesin ótkizip, Sýngabaı Amangýldi aýyldan alastaýdy talap etken.

Endi qarańyz, «eki qaraqshy toǵaıda tabysypty» degendeı osy Sýngabaı Amangýlge Toqbergen Abıevtyń tilshi kýáligin berip, jeliktirýi, ol bergen aqparattardy jóndi-jónsiz «Abiev.kz»saıtynda jarııalaýy neni uqtyrady?

Álde kimder, Qoıandy syndy sheshýge tıisti máseleleri birshama qordalanǵan aýyldy álde qandaı bir turaqsyzdyqqa bastaý úshin belgisiz áreketterge baryp otyrǵan joq pa? Osynsha kúrmeýi kúrdeli máselelerdi kúnde kórip otyrǵan quqyq qorǵaý oryndary ne bitirip otyr? «Aýyryp em idegen jón be, aýyrmaıtyn jol izdegen jón be?». Otty tutanbaı turyp óshirý kerek pe, órtke aınalǵan soń baıbalam salý qajet pe?

«Abıevshyldardyń» arǵy oıy ne? Al, olardyń aryzy boıynsha zańdy-zańsyz tekserýler uıymdastyryp, mektepti ǵana emes, aýdan men aýyldy álekke salǵan qatysty mekemelerdiń isin qalaı túsinýge bolady?

Halyq sózin sóılep júrgen, zańymyzdyń qorǵashy azamaty retinde el birligi men halyq tynyshtyǵynyń mańyzdylyǵyn eskere otyryp, bul jaǵdaılardy quzyrly mekmelerdiń qulaǵyna jetkizgim keledi.

Qoıandy aýyldyq orta mektebiniń dırektory,

Qazaqstan jazýshylar odaǵynyń,

Eýrazııa jazýshylar odaǵynyń múshesi,

jazýshy Jádı ShÁKENULY

(sýret "Azattyq" saıtynan alyndy)