Qytaıdaǵy qaıta tárıbeleý lagerlerinde qansha adam bar?

Jańa zertteýlerge sáıkes, Qytaıdyń joǵary saıasat, zań shyǵarýshy jáne keńesshi organdary Shyńjańda 1,8 mıllıonǵa jýyq azshylyqty "qaıta tárbıeleý ortalyqtary" dep dep atalatyn qamaý lagerlerine jibergen. 

Nemis zertteýshisi Adrıan Zenstiń pikirinshe, Qytaıdyń Shyńjańynda qaıta tárbıeleý ortalyqtaryn qurý týaly zań jobasy 2017 jyly ázirlengen. Ol "ekstremızmnen aryltý týraly ereje" dep atalady. Buny úsh mańyzdy memlekettik organ qadaǵalaıdy. Zenstiń aıtýynsha, olar: Ortalyq Komıtettiń Shyńjańdaǵy qyzmetterdi úılestirý shaǵyn toby, Beıjińdegi búkilhalyqtyq halyq ókilderiniń kongresi turaqty komıtetiniń zań shyǵarý máseleleri jónindegi komıssııasy jáne din isteri jónindegi memlekettik basqarma.

"Úsh ınstıtýttyń ekeýi Qytaı Kommýnıstik partııasynyń sheshim qabyldaýshy joǵarǵy organy Saıası Bıýrosynyń Turaqty Komıtetiniń úshinshi jáne tórtinshi dárejeli músheleriniń tikeleı basqarýynda. Olar tek Qytaı kommýnıstik partııasynyń basshysy, memleket tóraǵasy Sı Szınpın men premer Lı Kesıannan ǵana tómen adamdar" deıdi Vashıngtondaǵy zertteý ortalyǵy "Jamestown Foundation".

Al, Zenstiń pikirinshe, 2016 jylǵa deıin Qytaıdyń Tıbet avtonomııasyn basqarǵan Chen Sıýango Shyńjańdaǵy azshylyqqa jasalǵan qatań saıasat týraly negizgi aıypty adam retinde qaralǵan. Sebebi, Chen 2017 jyldan bastap Shyńjańdaǵy eń joǵary bılikke kelgen soń, óziniń Tıbette qoldanǵan "tájirıbeli qatal saıasatyn" alyp kelgen. Alaıda, Zens bul janyshtaý saıasaty úshin Chennyń ǵana emes, Beıjińdegi ortalyq bıliktiń negizgi jaýapkershiligi bar ekenin aıtady. Zertteýshi AQSh sanksııalary tek Chen Sıýango men onyń aınalasyndaǵy sheneýnikterge salynyp, qatań saıasatqa qatysy bar Beıjińdegi eń joǵary sheneýnikterdiń sanksııadan qutylyp ketýinen alańdaıdy.

Nemis zertteýshisi ótken demalys kúnderi Londonda ótken "uıǵyr trıbýnalynyń" ekinshi sessııasynda óziniń zertteýin usynǵan. Qytaıdyń etnıkalyq uıǵyr, qazaq sııaqty basqa túrki musylmandaryna jasaǵan qarym-qatynasy "genosıd" bolyp esepteletinin zertteıtin mamandar toby Londonda jınalǵan. 

Zenstiń burynǵy zertteýleri Shyńjańdaǵy qamaý lagerlerine, Beıjińniń ustalǵan uıǵyr, qazaq sııaqty etnıkalyq azshylyq áıelderin májbúrlep sterılızasııalaý saıasattaryna baǵyttalǵan. Ol sonymen qatar aımaqtaǵy halyqtyń ósýin azaıtýǵa baǵyttalǵan saıasattardy, mysaly týý kórsetkishin baqylaý jáne Qytaıdyń shyǵysynan qytaılyqtardy Shyńjańǵa kóshirýi sııaqty "strategııalardy" zertteıdi. 

Qytaılyq sheneýnikter men memlekettik aqparat quraldary Zensti "Qytaıǵa qarsy alaıaq" jáne "bankrottyq bedelge ıe jalǵan akademık" dep atady jáne ony "Qytaıǵa jala japty jáne Shyńjańǵa baılanysty ótirik oılap tapty" dep aıyptady.