2-bólim: "Baqytsyz Jamal" nemese qoǵam tunshyqtyrǵan áıel taǵdyry

Áńgimeniń birinshi bólimine silteme – "Baqytsyz Jamal" nemese qoǵam tunshyqtyrǵan áıel taǵdyry". 

Toqtasyn ajyrasqannan keıin kemeden alyp muhıtqa laqtyrylǵan adamdaı kúı keshti. Bolashaǵy ne bolmaq? Alda ony ne kútip tur? Qaıda baryp, qaı jerdi panalaıdy? Sansyz suraqqa jaýap taba almasa da, boıyn qorqynysh bılese de ony osy ýaqytqa deıin ómir súrip kelgen úreımen salystyrýǵa kelmeıdi, alystan úmit oty mazdaıdy. Júreginiń túbinde bir tylsym kúsh «Bári jaqsy bolady» deıtindeı.

Toqtasyn jaqyndarynan qoldaý tappady. Kerisinshe olar otbasy oıran bolǵanyna Toqtasyndy kinálaıdy. Ne dese de baýyr eti balasy emes pe, qabyldady.

Toqtasyn kúshin synap kórýge bel býady. Alys qalaǵa úıinen jyraqqa ketýdi uıǵardy. О́mirde kórgen qıyndyǵyn eske salatyn adamdardan, aýylynan jyraqqa ketse, jan jarasy jazylatyndaı kórindi.  

Ápkeleri Toqtasynnyń qarsylyǵyna qaramastan  jıǵan, tergenin Toqtasynnyń qaltasyna salyp berdi. Anasy Toqtasyndy alys jolǵa shyǵaryp salyp "Botakózim-aı!" dep kóz jasyna erik berdi. "Baǵyń ashylsyn. Jolyń bolsyn, balapanym", dep mańdaıynan súıip analyq batasyn berdi.

Anasy Toqtasyndy Almatyǵa jibergisi kelmese de qyzynyń naqty sheshim qabyldaǵanyn jáne ony eshkim kóndire almaıtynyna kóz jetkizgennen keıin kónbeske amaly qalmady.

                                                                       ***

Toqtasyn Saıran avtovokzalyna keldi. Qaınaǵan tirshiliktiń dál ortasyna tústi. Qujynaǵan adam, bári asyǵys. Aınalada adam kóp bolsa da ózin japan dalada jalǵyz qalǵandaı sezindi, jalǵyzdyqtyń dámin tatqandaı boldy. Alaıda Almatyǵa kelýge qulshynǵan ózi, anasynyń "ketpe" degen ótinishine qaramastan sheshim qabyldaǵan ózi. Osyny eske aldy da dereý esin jıdy. "Tááák, eń aldymen ýaqytsha turatyn jer tabýym kerek. Joq, tamaqtanyp alaıyn. Áldenip almasam basqaǵa kúsh bolmaıdy", - dep ishteı ózimen dıalog qurdy.

Bir oqpen eki qoıandy atyp túsirmeshi bolyp, ashanaǵa kelgennen keıin jan-jaqtan ýaqytsha turýǵa bolatyn qonaq úı týraly surastyra otyraıyn dep sheshti. Ashana qyzmetkerinen surap edi "Bilmeımin" dep qysqa qaıyrdy. Muny kórgen jas jigit "Ápke, sizge men kómektese alamyn. Sizge arzanǵa jáne taza bólme bar. Kórshilerińiz de jaqsy adamdar. Sizdiń de jaqsy adam ekenińizdi kózińizden baıqadym. Men adam tanımyn, sondyqtan sizge kómekteskim kelip turǵany", dep taq-taq etip Toqtasynnyń ishi-baýyryna kirip, jyly-jyly sóılep, jany ashyǵandaı keıip tanytty.  

– Mynaýyń jaqsy boldy ǵoı. Bólmeńdi kórset. Qaı jerde?, – dep Toqtasyn qýanyp ketti.

– Alys emes. Jaıaý jetýge bolady.

Toqtasyn álgi jigittiń artyna erip keledi. Toqtasyn qaıdan kelgenin aıtyp, áńgimeniń qyzyǵyna kirip ketip adam qarasy az, eski garajdardyń arasyna qalaı kelip qalǵanyn baıqamaı qaldy. Bir sátte jyly jymıyp, syrt kózge meırimidi bolyp kórinigen jigittiń túsi sýyp, bir sátte perishteden naǵyz shaıtanǵa aınaldy. Ol pyshaq shyǵaryp "qaltańdaǵy aqshany ber. Bermeseń myna pyshaqpen baýyzdap bar aqshańdy ózim-aq alamyn" dep zekidi.

Toqtasynnyń júregi aýzyna tyǵyldy. Aıqaılaıyn dese, daýysy shyqpaıdy. Qoly qaltyrap, sómkesindegi bar aqshany jigittiń qolyna ustatty. Jigit aqshany julyp aldy da "Bireýge aıtatyn bolsań, taýyp alyp janyńdy jáhannamǵa jiberemin!" dedi tistenip.

Jigit alystaǵany sol edi Toqtasynǵa jan bitkendeı daýysy qarlyqqansha aıqaılap jylady. Kózinen kól bolyp aqqan jasynan aldynda turǵan áıeldi kórmedi. Qarsy aldynda adamnyń sulbasy turǵanyn baıqap shoshyp, ornynan yrshyp tústi. Anyqtap qarasa áıel eken.

– Oıbaı-aı, ne boldy? Qalqam-aý, kim saǵan kim qııanat jasady, dep Toqtasyndy demep ornynan turǵyzdy.

Áıel Toqtasynmen jasy shamalas bolsa da onymen ápkesindeı sóılesip, baýyryna qysty. Toqtasyn beıtanys áıeldi tas qylyp qushaqtap ishindegi azý, kek, qorqynysh sezimin kóz jasymen tógip tastaıtyndaı ókirip jylady.   

– Endi qaıtpekpin? Qaltamda bir tıyn joq. Munda ýaqytsha pana beretin jaqynym da joq. Kimge baryp muńymdy shaǵamyn? Álde qaıyr surap bolsa da jolyma aqsha shyǵaryp úıime qaıtamyn ba? О́z betimshe bir kún de ómir súre almaǵanym ba? Nege sondaı álsiz, ańǵal edim?!, – dep basyn judyryqtap ura bastady. Álgi áıel toqtatpaǵanda ózin jaraqattaıtyny anyq edi.

 – Ne isteıtinińdi erteń birlesip oılanamyz. Búgin sharshadyń. Osy kórgeniń de jetedi. Búgin meniń úıime túnep shyq. Erteń ne isteıtinimizdi sheshemiz. Ýaıymdama, bári jaqsy bolady, – dep Toqtasyndy tynyshtandyrdy.

Áıel 10 jastaǵy qyzymen bir bólmeli jataqhanada turady eken. Qymbat jıhaz, ádemi kilem bolmasa da úıi jaıly, tap-tuınaqtaı.  

Toqtasyn shomylyp, keshki asyn ishkennen keıin jeńildep, ózin jaqsy sezindi. Kómek qolyn sozǵan áıeldiń esimi Gúlbarshyn, qyzynyń esimi Aısulý eken.  

– Qandaı súıkimdi qyz, – dep tamsandy Toqtasyn.

– Iá, ákesine tartqan kelbetti, – dep qyzy estimesin dep sybyrlady Gúlbarshyn.

– Ákesimen ajyrasyp ketkenimige segiz jyl toldy. Qyzynyń tárbıesimen sharýasy joq. Alıment te tólemeıdi. Jalaqsysy joǵary, jaqsy jerde jumys isteıdi. Biraq alıment tólemeýi úshin jalaqysyn tómendetip kórsetken. Onyń bárin bilip otyrmyn. Alaıda óz qyzynan aqsha aıaǵan adammen sottasyp, júıkemdi tozydyrǵym kelmeıdi, – dedi Gúlbarshyn.

Toqtasyn men Gúlbarshyn uzaq áńgimelesti. Ekeýi bir-birin burynnan tanıtyndaı áńgimesi jarasyp ketti. Bir mezette Gúlbarshyn toq urǵandaı jatqan jerinen atyp turdy da "Aıtpaqshy, mektepte eden jýýshy Erke aýylyna qaıtatyn boldy. Onyń ornyna adam izdep jatqan. Qalasań sóılesip kóreıik" dedi qýanyshy qoınyna syımaı.

Toqtasyn da qýanyp ketti. "Árıne qalaımyn. Kez kelgen jumysty isteýge daıynmyn. Aýylda úıdiń edenin jylan jalaǵandaı jýatynmyn. Tájirıbe bar" dep jumys berýshiniń aldynda turǵandaı álek boldy.

                                                                    ***

Toqtasyn mektepke eden jýýshy bolyp jumysqa turdy. Jumysy ózine unaıdy. Balalardyń arasynda ózin jaqsy sezinedi. Oqýshylar da "Toqtasyn apaı" dep aınalshyqtap shyqpaıdy.

6-synyp muǵalimi shuǵyl sharýalarymen shyǵýyna týra keldi. Toqtasyndy balalarmen otyra turýyn ótinip edi, Toqtasyn qýana-qýana kelisti. Balalarmen áńgime dúken quryp, sabaq túsindirip jaqsy til tabysyp ketti. Toqtasyn mektepke jumysqa turǵanda balalarmen jumys isteý unaıtynyn baıqady. Gúlbarshynnyń qyzy Aısulýǵa sabaǵyna kómekteskende de jan-tánimen túsindiretin. Aısulý da onyń uǵynyqty tilmen túsindiretinin aıtyp únemi maqtap otyrady.

Bir kúni Toqtasyn jumysyn aıaqtap, úıine qaıtyp bara jatyp mektep buryshynda jylap otyrǵan qyzdy baıqap qaldy.

– Ne boldy? Nege jylap jatsyń?, – dep surady Toqtasyn.

– Ákem, meni alyp ketýi kerek edi. Áli kelmedi. Men endi mektepte qalamyn ba?, – dep kózinen móltildep jas shyqty.

– Ákeńniń jumystary shyǵyp qalǵan bolar. Qazir kelip qalady. Jylama. Mektepte qalmaısyń, – dep jubatty.

Qyz kóńildendi. Toqtasyn qyzdyń ákesi kelgenshe onyń kóńilin aýlap, birge úı tapsyrmasyn oryndady. Qyzdyń ákesi alqynyp mektepke kirip keldi. Toqtasynǵa alǵysyn bildirip, qyzyna ýaqytyn arnaǵany úshin aqsha usynyp edi Toqtasyn úzildi-kesildi bas tartty.

Er adam alǵysyn jaýdyryp kete bardy. Erteńine jumysyn aıaqtap úıine qaıtyp bara  jatqanda aldynan keshegi qyz ben ákesi  shyqty. Qyzdyń qolynda gúl.

– Sizge alǵys retinde myna gúlderdi syılaǵymyz keledi, –  dedi symbatty jigit.

– Qajeti joq edi. Men bálendeı eshteńe istemedim, – dedi yńǵaısyzdanyp.

– Alyńyzshy, ótinemin, – dedi qyz qıylyp.

Sol ýaqyttan beri Toqtasyn jas ákemen kórgen jerde jyly amandasyp, qal surasýdy ádetke aınaldyrdy. Aıda da Toqtasyndy kórse jaqyn adamyn kórgendeı qýanady. Ákesi Arman jumystan keshikken ýaqytta Toqtasyn Aıdany úıine aparyp, tamaǵyn berip, sabaǵyn oryndaýǵa kómektesedi.

Aıda anasy qaıtys bolǵannan keıin sırek kúletin. Toqtasyndy kezdestirgennen keıin burynǵy qalpyna kelgendeı boldy. Muny Arman da baıqady. Qyzynyń burynǵysynsha kúlip, oınap júrgenin kórip júregi jarylardaı qýandy. Toqtasynǵa ózi qalaı baýyr basyp qalǵanyn túsinbeı qaldy. Toqtasyndy únemi izdep turady. Áıeliniń óliminen keıin qańyrap qalǵan úıge jan kirgendeı boldy. Álem qaıta túrli túske boıaldy.

Toqtasyn da, Arman men Aıdaǵa baýyr basyp, olardy otbasyndaı kórdi. Armandy kórse júregi jylyp sala beretinin baıqady.

Arman Aıdanyń kelisimin alyp Toqtasynǵa sóz aıtýǵa bekindi. Jaqyn ýaqytta turmysqa shyǵý josparynda bolmaǵan, alaıda Armanǵa kelgende josparynyń kúl-talqany shyqty. Toqtasyn mundaı usynystan bas tarta almady. Alaıda Armannyń ata-anasy Toqtasynnyń ajyrasqanyn jáne eden jýýshy ekenin bilgende úzildi-kesildi qarsy boldy. Biraq Arman sheshim qabyldap qoıǵan edi. Ákesiniń Toqtasynǵa úılenetinin Aıda qýanyshpen qabyl aldy.

Ekeýi otaý quryp, Toqtasyn muǵalim bolý úshin Abaı atyndaǵy QazUPÝ-ǵa oqýǵa tústi. Toqtasynnyń júkitiligine baılanysty oqýyn aıaqtaý ýaqyty uzaqqa sozylsa da, oqýynda ozat boldy. Oqýyn úzdik bitirip, buryn eden jýýshy bolyp jumys istegen mektepke bastaýysh synyptaryna sabaq beretin muǵalim bolyp jumysqa kirdi.

Armannyń ata-anasy Toqtasyndy jaqyn tanyǵannan keıin oıyn ózgerdi. Nemeresi Aıdaǵa týǵan anasyndaı qamqorlyq tanytqanyn kórip rıza boldy. 

Qazir Toqtasyn úsh balanyń anasy. Aıaýly jar. Tájirıbeli maman. Arman ekeýi úsh balany tárbıelep otyr. Toqtasyn tórtinshi balaǵa aıaǵy aýyr. Ol oqýshylaryn qımaı dekrettik demalysqa ketti.