Qazaqstannyń terrorızmmen, ekstremızmmen kúres sharalary qalaı baǵalandy?

Qazaqstannyń sońǵy jyldardaǵy terrorızmmen, ekstremızmmen kúresýdegi atqarǵan sharalary men jetistiketerin Birikken ulttar uıymynyń bosqyndar agenttigi,  Eýropalyq odaqtyń ókilderi, Nıý-Iork Taıms gazeti sııaqty halyqaralyq uıymdar jáne sheteldik BAQ joǵary baǵalady. 

Qazaqsannyń ekstremızm, terrorızmge qatysty sońǵy jyldardaǵy, ásirese, 2017 jyldan 2020 jyl aralyǵyndaǵy jetken jetistikteri halyqaralyq uıymdar men sheteldik basylymdarda saraptama jasalǵan jáne jaqsy baǵa berilgen. BUU 2017 jyly birde-bir qazaqstandyq qaqtyǵys aımaqtaryna ketpegenin jazsa, 2018 jyly Qazaqstan basqa jetistiktermen qatar, 500-den astam qazaqstandyq azamat radıkalızmnen bas tartqanyn málim etken. Al 2019 jyldyń qańtarynan bastap Qazaqstan bıligi alǵashqy daıyndyq kezeńinde bolýy múmkin úsh lańkestik shabýyldy joıyp, 140 ekstremıst pen terrorıstke úkim shyǵarǵany aıtylady. Qazaqstannyń ár túrli memlekettik organdarynyń terrorızmge qarsy kúsh-jigerin biriktiretin Ulttyq qaýipsizdik komıteti terrorızmge qarsy ortalyǵynyń jetistikteri egjeı-tegjeıli baıandalady.

Al Nıý-Iork Taıms 2019 jyly Islam Memleketinen zardap shekken adamdar jaıynda Qazaqstan bıliginiń atqarǵan jumystary jaıynda jazdy. Onda Qazaqstannyń ózindik erekshe saıasatyn atap, Batys elderimen salystyryp, joǵary baǵa berilgen. Nıý-Iork Taıms Islam Memleketinen oralǵan áıelderge Qazaqstan bıliginiń izgilendirý jolyndaǵy sharalaryn jazyp, "oralǵan áıelder shyndyqty ashyp aıtyp, jarııalaýǵa kelisse, Qazaqstan áıelderdi qarsy alady, Batys elderindegideı olardy sottap jibermeıdi" dep jaqsy baǵa berdi. Sol jyly Qazaqstan Respýblıkasy Ishki ister mınıstrligi men BUU Esirtki jáne qylmysqa qarsy kúres basqarmasy jergilikti túrmelerdegi zorlyq-zombylyq ekstremızmimen kúresý jónindegi jumys josparyna qol qoıǵany Eýropalyq Odaqtyń resmı saıtynda jarııalanyp, bul qadam Qazaq bıliginiń ekstremızm, terrorızmge qarsy jetistiginiń biri retine sıpattalǵan. Osy jospar negizinde BUU resmı aqparatynda 2020 jyldyń 18 shildesinde Birikken Ulttar Uıymynyń Esirtki jáne qylmysqa qarsy kúres basqarmasy, QR Ishki ister mınıstrliginiń Túrme komıtetimen birlese otyryp, Nelson Mandelanyń Halyqaralyq kúnin eske alý júıesi arqyly týyndaǵan máseleler men qıyndyqtarǵa nazar aýdarý maqsatynda birneshe is-shara ótkizilgeni jarııalanǵan.

Sonymen qatar, Birikken ulttar uıymynyń bosqynar agenttigi Qazaqstannyń halyqaralyq uıymdarmen terrorızmge qarsy yntymaqtastyqty keńeıtip jatqanyn, ásirese zorlyq-zombylyq ekstremızmine qarsy turýǵa qyzyǵýshylyq bildirýdi jalǵastyrǵanyn habarlaǵan. Halyqaralyq agenttik Qazaqstannyń zańnama, quqyq qorǵaý jáne shekaranyń qaýipsizdigi turǵysynan Qazaqstanda terrorızmge qarsy keshendi quqyqtyq baza bar ekenin aıtyp joǵary baǵa berdi. BUU agenttigi azamattardyń sheteldik soǵystarǵa qatysýy zańsyz ekenin málimdep, Qazaqstan úkimetiniń ISIM-nen qaıtyp oralǵan adamdardy keshendi jónge salý tájirıbesi bar ekenin aıtyp, olardyń jaýapqa tartylyp, al keıbireýleri úshin ońaltý júrgiziletinin jazdy.

BUU bosqyndar agenttigi "Qazaqstan quqyq qorǵaý organdary terrorıstik oqıǵalardy anyqtaýǵa, olardy boldyrmaýǵa jáne olarǵa qarsy áreket etýge qabiletti ekenin kórsetti" dep sózbe-sóz joǵary baǵa beredi. Halyqaralyq uıymnyń baǵalaýynsha, Qazaqstan bıliginiń terrorızmge qarsy jospary vedomstvoaralyq yntymaqtastyqty, úılestirýdi jáne aqparat almasýdy keńeıtýge múmkindik berdi. Ishki ister mınıstrligine qarasty terrorızmge qarsy tórt arnaıy otrıad, al qaýipsizdik pen barlaýdyń negizgi agenttigi – Ulttyq qaýipsizdik komıtetine (UQK) bireýi boldy.

BUU resmı aqparaty, oǵan qosa, qaýipsizdik keńesiniń qararyna sáıkes qazaqstandyqtardyń Sırııa men Iraktaǵy shetelderge soǵysýǵa barýyna jol bermeý úshin belsendi jumys jasaǵanyn málimdegen. Bul maqsattardy kepildendirý úshin QR UQK quramyna kiretin Qazaqstannyń Shekara qyzmeti ofıserlerge jalǵan qujattardy tekserýge múmkindik beretin mamandandyrylǵan pasporttyq baqylaý quraldaryn qoldanǵan. BUU aqparatyna sáıkes, QR UQK ofıserleri AQSh Memlekettik departamentinde saýdagerler men terrorısterdi anyqtaý boıynsha táýekelderdi anyqtaý boıynsha oqýdan, sondaı-aq terrorızmge qarsy operasııalarǵa arnalǵan K9 bólimshesiniń daıyndyǵynan ótedi. Sońǵy jyldary Qazaqstan radıolokasııalyq júıelerdi, baqylaý quraldary men kólik quraldaryn jáne mamandandyrylǵan jyljymaly ınspeksııalyq toptardy qosý arqyly óziniń ońtústik shekarasynda qaýipsizdikti nyǵaıtty. 

Birikken ulttar uıymynyń resmı aqparatyna sáıkes, BUU men Qazaqstan Respýblıkasy Ishki ister mınıstrligi Qazaqstan túzeý oryndarynyń áleýetin arttyrý boıynsha mindetteme retinde Shyraqbek Qabylbaev atyndaǵy Ishki ister mınıstrliginiń Qostanaı akademııasyndaǵy túrme qyzmetkerlerin oqytý ortalyǵynyń resmı onlaın ashylýyn ótkizgen. Ofıserler odan ári ii-sharaǵa úkimettik múddeli taraptarmen birge Eýropalyq Odaqtyń, Nıderlandtyń Qazaqstandaǵy elshiliginiń, BUU-nyń Qazaqstandaǵy Turaqty úılestirýshisiniń jáne BUU BJKB basshylyǵynyń ókilderi qatysqanyn málimdedi.

BUU ortalyq ulttyq deńgeıde túzetý mekemelerinde zorlyq-zombylyq ekstremızminiń taralýynyń ózekti problemalaryn sheshýge baǵyttalǵanyn aıta kelip, ortalyqtyń osy salada ǵylymı zertteýler júrgizýmen qatar, zorlyq-zombylyq ekstremızmi jáne terrorızmmen baılanysty qylmystar úshin sottalǵandardy ońaltýǵa qatysatyn túrme qyzmetkerlerine úzdiksiz oqytýdy qamtamasyz etetinin jarııalaǵan. BUU-nyń Qazaqstandaǵy turaqty úılestirýshisi Norımasa Shımomýra myrza BUU-nyń túrme qyzmetine degen adaldyǵyn erekshe atap ótken. Shımomýra BUU júıesi túrme ofıserleriniń arnaıy áleýetin arttyrýdy damytý jáne júzege asyrýǵa baǵyttalǵan dınamıkalyq seriktestikti nyǵaıtýǵa daıyn bolyp tabylatynyn jáne COVID-19 kezeńinde Mandela erejeleri týraly aqparat taratýdy jalǵastyrýmen qosa, túrmelerden bosatý jáne ońaltý baǵdarlamasyn engizý arqyly túrmelerdegi zorlyq-zombylyqtyń radıkaldanýyn boldyrmaý joldary týraly jetkizgen. Is-sharalarda BUU-nyń Jahandyq baǵdarlamasy sheńberinde ótkizilgeni aıtylyp, "Zorlyq-zombylyq ekstremıstik tutqyndardy basqarýdy qoldaý jáne túrmelerdegi zorlyq-zombylyqtyń radıkaldanýynyń aldyn alý", bul Qazaqstan Respýblıkasy Ishki ister mınıstrligi Túrmeler komıteti, BUU BJKB, BUU Terrorızmge qarsy ortalyǵy jáne BUU Terrorızmge qarsy komıtetiniń Atqarýshy dıreksııasy Baǵdarlama Eýropalyq Odaqtyń qarjylyq qoldaýynyń arqasynda múmkin bolǵany habarlanǵan.

Oǵan qosa, BUU resmı aqparatynda 2020 jyldyń 18 shildesinde Birikken Ulttar Uıymynyń Esirtki jáne qylmysqa qarsy kúres basqarmasy (BUU BQO), QR Ishki ister mınıstrliginiń Túrme komıtetimen birlese otyryp, Nelson Mandelanyń Halyqaralyq kúnin eske alý júıesi arqyly týyndaǵan máseleler men qıyndyqtarǵa nazar aýdarý maqsatynda birneshe is-shara ótkizilgeni jarııalanǵan. Nelson Mandela erejeleriniń qoldanylý múmkindigin qazaqstandyq ókildermen pikirleskeni, Qazaqstan tarapynyń salǵan kúsh-jigeri talqylanǵany aıtylǵan. Bul is-sharalar ónerdi túrmedegilerdi ońaltý jáne reıntegrasııalaý formasy retinde qoldanýdan bastap, túrme ofıserleriniń áleýetin arttyrýǵa qoldaý kórsetýge deıingi bastamalardy qamtyǵan.

Bir aptaǵa sozylatyn eske alý sýretshi Beıbit Ásemquldyń segiz túzeý mekemesindegi sottalýshylarǵa sýret salý negizderi boıynsha onlaın-sheberlik synybyn ótkizýden bastalǵan.

Halyqaralyq uıymnyń saıtynda BUU men qazaqstandyq taraptyń yntymaqtastyq is-sharasy barysynda sottalýshylar abstraktili keskindemeniń negizderi men akrıldi boıaý tehnıkasy týraly bilgeni de aıtylǵan. BUU aqparatyna sáıkes, Art-terapııany usyna otyryp, BUU BJK jáne túrme komıteti kórkemdik yntalandyrýdy qurýǵa, psıhıkalyq yntalandyrýdy jaqsartýǵa, stressti tómendetýge, sottalýshylardyń ózin-ózi baǵalaýyn joǵarylatýǵa jáne jumysqa qabiletti kásiptik daǵdylardy berýge úmittenedi.

BUU BQO budan ári qazaqstandyq tutqyndardyń sýret ónerlerin ınteraktıvti fotokórme uıymdastyra otyryp atap ótken. Kórmede Qaraǵandy jáne Pavlodar oblystarynda ornalasqan pılottyq mekemeler arasynda baıqaý arqyly usynylǵan fotosýretter qoıylǵany jarııalanǵan. Básekelester Nelson Mandelanyń shabyttandyrǵan fotosýretterin onyń adam quqyǵy men ádilettilikke arnalǵan kóptegen usynystarymen jibergen. BUU baıqaý nátıjesinde jeńimpaz atanǵan on jumys BUU BQO Ortalyq Azııa boıynsha aımaqtyq keńsesiniń áleýmettik paraqshalaryna ornalastyrylǵanyn da jazyp ketken.

Ońtústik Afrıkanyń Qazaqstandaǵy Tótenshe jáne О́kiletti Elshisi S.T.Metıýs óziniń beıne-úndeýinde "Qazaqstannyń el retinde mártebesi árdaıym joǵary bolady, bul tek sońǵy 27 jyl ishinde qol jetkizilgen orasan zor áleýmettik jáne ekonomıkalyq jetistikter úshin ǵana emes, jyldar boıǵy, sonymen qatar zańǵa baǵynatyn azamattarǵa da, zań buzýshylarǵa da qalaı qaralatyndyǵyna baılanysty. Men Qazaqstanǵa úkimettiń Nelson Mandela turǵysynan sottalýshylarmen qarym-qatynasyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan kúsh-jigerine úlken qurmetpen qaraıdy dep senimdimin” dep joǵary baǵasyn jetkizip, rızashyldyǵyn bildirgen.

BUU resmı saıty jarııalaǵan aqparat boıynsha, Qazaqstan Ishki ister mınıstrliginiń Túrme komıteti men BUU BJK "BUU BUU Tutqyndarmen qarym-qatynas jasaýdyń mınımaldy standartty erejeleri boıynsha elektrondy oqytýdyń UNODC ınteraktıvti kýrsyn" ilgeriletý úshin de osy yntymyqtastyqtyń mańyzy joǵary bolǵan. Biregeı ınteraktıvti beınerolıkter men ssenarıılerge negizdelgen kýrs qatysýshylardy shaqyryp, kóbeıtken. BUU aqparatynsha, qatysýshylar erejelerdi este saqtap qana qoımaı, ony kúndelikti isterinde qoldanady. Halyqaralyq uıym búgingi kúni kýrsty 1100-den astam qazaqstandyq túrme qyzmetkerleri aıaqtaǵanyn da málimdegen. Kýrsty aıaqtaǵan alǵashqy sertıfıkattalǵan ofıserler tobynyń anımasııalyq vıdeosy men fotokollajy áleýmettik jelilerde kóbirek ofıserlerdi oqýǵa túsýge shaqyrý úshin taratylǵan.