«Jasyl ekonomıka» – jandansa...

Álem «jasyl ekonomıka» salasyn damytý úshin kóp nárse istep jatyr. Túptiń túbinde bul salanyń ózektiligi artady árıne. О́ıtkeni qorshaǵan orta lastanyp jatyr, bul adamnyń densaýlyǵyna áser etýde. Budan qutylýdyń joly qandaı? Árıne, –jasyl ekonomıka. О́ıtkeni ekologııanyń buzylýynan qutqaratyn osy sala. Qymbat joba bolatyn shyǵar, biraq óte tıimdi ekeni sózsiz. Eń aldymen adamdar  úshin. О́ıtkeni barǵan saıyn ǵalam aınalaǵa zııanyn tıgizbeıtin, paıdasy zor bolatyn jobalarǵa umtylýda. Buǵan ásirese, alqaly jıyndardyń kómegi kóp áser etedi. О́ıtkeni aldymen keńes kerek. Osyndaı «jasyl ekonomıkany» sóz ótken alqaly basqosý osydan birneshe kún buryn elordamyzda ótti. Oǵan álemniń 20-dan astam memleketinen 300-deı sarapshylar qatysty.

Qazaqstannyń tuńǵysh prezıdenti , Elbasy qory uıymdastyrǵan keleli basqosý aqıqaty kerek, ózekti máselelerdi talqylady.  Elbasy Qorynyń atqarýshy dırektory Áset Isekeshev óz sózinde álem elderi qazirgi ýaqytta jasyl ekonomıkany» jetkilikti min berip jatqanyn aıta kelip, Qazaqstan da munan qalys qalmaıtynyn málim etti. Bul jolda bizdiń memleket úlken jumystar istep jatyr. Anyǵy kerek, taıaý bolashaqtaǵy 20-30 jylda  «jasyl ekonomıka» el ekonomıkasynyń irgetasy bolatynyn aıta ketý kerek. Sondyqtan da Qazaqstan osyndaı irgeli jıyndardy ótkizýge múddeli О́ıtkeni onyń esh zııany joq. Qaıta paıdasy kóp.

Bir ǵana mysal, balamaly qýat kózderi nemese qazir jańa ataýmen aıtylyp júrgendeı, jańartylatyn energııa kózderin óndirý ásirese damyǵan elderde basty nazarda. Máselen, nemis elinde balamaly qýat kózderi jalpy kólemniń 32 paıyzyn quraıdy eken. Bul árıne, óte jaqsy nátıje. Rasy kerek, qazirgi tańda bul sala bizdiń elimizde endi qarqyn ala bastady.

Sondyqtan aldaǵy jyldary bul salanyń Qazaqstanda qarqyn alatyny sózsiz.

Jalpy túsinikke qarasaq, qarapaıym adam «jasyl ekonomıkany» ártúrli túsinedi. Bireýler muny kún energııasy nemese jel energııasynan alynatyn qýat kózderi dep túsinýi múmkin. Ras qazirgi tańda elimizde shaǵyn sý elektr stansalarynan alynatyn qýat kózderi kóp. Olar ózen-kólderdiń sý tospasynan qýat kózderin óndiredi. Elbasy qorynyń atqarýshy dırektory Áset О́rentaıuly Isekeshevtyń aıtýyna qaraǵanda, qazirgi tańda elimizde 81 jańartylatyn qýat kózderi jumys istep tur. Áset О́rentaıuly aldaǵy ýaqytta munyń kóbeıetinin atap aıtty.

Jalpy «jasyl ekonomıka» Qazaqstan ekonomıkasyna ne beredi?

Birinshiden, básekege qabiletti ónim shyǵarylady.

Ekinshiden, kómir, munaı nemese basqa da qýat  kózderine basqa balamaly jobalar paıda bolady.

Úshinshiden, jańadan jumys oryndary ashylady.

Tórtinshiden, «jasyl ekonomıka» Qazaqstanǵa qýatty tyń serpin beredi. О́ıtkeni shaǵyn óndiris damıdy, Shamamen aıtqanda 2050 jylǵa deıin 50 myń jumys orny ashylady.

Besinshiden, «jasyl ekonomıka» damýdyń basqa salalaryna tyń serpin beredi.

Aıt bersek, bul sarap pen boljamdy odan ary jalǵastyra berýge bolady. О́ıtkeni Qazaqstan memleketi osyǵan qatysty naqty mindetter qoıyp otyr. О́ıtkeni «jasyl ekonomıka» salasynyń jandanýy 2021 jylǵa qaraı 3 paıyzǵa jetedi. Al 2030 jyly bul salanyń jalpy kólemi 10 paıyzdan asady degen boljam bar. Al 2050 jyly jasyl ekonomıka» jańartylatyn energııa kózderiniń 50 paıyzyna ıe bolady degen boljam bar. Demek. basqa qýat kózderi taýsyla bastaǵan shaqta olardyń ornyn osy jańartylatyn qýat kózderi basady. О́ıtkeni  Qazaqstanda qazirgi ýaqytta úsh kezeńdi qamtıtyn «jasyl ekonomıkaǵa» kóshý týraly arnaıy tujyrymdama bar.

Jalpy «jasyl ekonomıka»  kún, jel energııasynan alynatyn qýat kózderi ǵana emes. Onyń uǵymy óte keń. Bul – jasyl  aımaq, qorshaǵan ortany kógaldandyrý,  keń túrde aıtqanda adam ıgiligi men onyń densaýlyǵyna zııanyn tıgizbeıtin salalar. Bul – tipti ózimiz kúndelikti tutynatyn energııa ónimderin tıimdi jáne únemdi paıdalaný.

Sondyqtan da «jasyl ekonomıkany» biz jan-jaqty qaraýymyz kerek. Bul paıda taby úshin jasalynyp jatqan jekelegen aqshasy barlardyń isi emes. Memlekettik is. Bir ǵana mysal, 2023 jylǵa deıin Jambyl oblysynda 25 jobany júzege asyrý josparlanyp otyr. Al jaqynda Almaty oblysynda, ıaǵnı osyndaı kún batareıalaryn ornatý  arqyly qýat kózin alý  jobasy iske qosyldy. Jalpy bir atap óter jaıt, Qazaqstan ishki naryqty ǵana qamtamasyz etýdi kózdep  otyrǵan joq. Aldaǵy jyldarda jel, kún, sý arqyly óndiriletin energııa kózderi syrtqy elderge de eksporttalady. Atap aıtar bolsaq, qazirdiń ózinde ońtústik koreıalyq kompanııalar Qazaqstannyń energııasyn alýǵa múddelilik tanytyp otyr. Qazaqstan qýat kózderi Ońtústik Koreıa arqyly sol aımaqtaǵy basqa da elderge jetkizilýi múmkin.

Naqtylaı alǵanda, «jasyl ekonomıka» tabıǵat resýrstaryn tıimdi paıdalaný, qoǵamnyń qolaılyǵyn saqtaýǵa arnalǵan ekonomıka, sondaı-aq tutynýdan keıingi ártúrli taq jáne óndiristik qaldyqtardy qaıtadan kádege jaratý. Úshinshi den, qazir negizinen tutynyp jatqan tabıǵat resýrstaryn, ıaǵnı munaı men gaz shıkizatyn ysyrap etpeı, tıimdi paıdalaný.

Al jalpy «jasyl ekonomıkanyń astarynda taza jáne «jasyl tehnologııalar jatyr. Sondyqtan da mamandar jıi aıtyp júrgendeı, «jasyl ekonomıka» elimizdi ekologııalyq daǵdarystan saqtaıdy. Bul ǵalamdyq problemaǵa aınalyp otyrǵan óndiristik damýdan basqa tyń baǵytqa túsý. Ol – taza tabıǵı, ekologııalyq ónim shyǵarý. Ol – árıne energııa kózderin óndirý. Ol aldymen jel men kúnnen, sýdan jáne taǵy basqa tabıǵattyń ózinen óndiriledi. «Jasyl ekonomıka jandansa,  biz onyń áli-aq ıgiligin kóretin bolamyz.