Reseı ekonomıkasynyń qurdymǵa ketýi Qazaqstanǵa qalaı áser etedi?

Keshe halyqarylyq Moody's agentigi Reseıdiń qarjylyq jaǵdaıynyń reıtıngin «Va1» deńgeıine deıin tómendetip, ony turaqsyz dep baǵalap, «Reseıdiń qarjylyq júıesi onyń ishinde ásirese memlekettik oblıgasııalar júıesi qoqysqa maltyqty» dep málimdedi.

Al memlekettik oblıgasııa bıýdjet shyǵynyn jabý úshin jáne túrli memlekettik iri jobalardy qarjylandyrý úshin shyǵarylatyndyqtan biz bul taqyrypty qaýzaýdy jón kórdik. Kórshi eldiń memlekettik oblıgasııalarynyń reıtınginiń tómendeýi bizge neni ańǵartady? Jalpy, memlekettik oblıgasııalarynyń quny túse bastasa Reseı bolashaqta bıýdjet shyǵyny men iri jobalaryn qalaı qarjylandyrmaq? Mundaı jaǵdaıda Qazaqstanǵa qalaı saqtaný kerek?

Jalpy, Reseıge ınvestısııa azaıar bolsa, onda kórshi eldi mysqyldaýdyń qajeti joq. Sebebi Reseı bastysy bizge kúsh salatynyn mamandar jasyrmaı otyr. Qazirdiń ózinde Reseıdiń bıýdjettik shyǵyndary úsh aıdyń kóleminde artyp, halyqtyń aqshalaı tabystary kemip elde jumyssyzdar sany da artyp otyr. Mysaly, buǵan deıin Reseıge kúrdeli salymdar quıǵan ınvestor memleketterdiń úles salmaǵy: Germanııa – 20,2% (4001 mln dollar), Kıpr – 11,8% (2327 mln doll), Ulybrıtanııa – 11,5% (2271mln doll), Shveısarııa – 6,8 (1349 mln doll), Fransııa – 6% (1184 mln doll), Nıderlandy – 5,9% (1168 mln doll), AQSh – 5,7% (1133 mln doll), Japonııa – 2,2% (441 mln doll), Avstrııa – 1,9% (376 mln doll), Shvesııa – 0,7% (139 mln doll) edi. Al qazir Reseıge atalmysh elderden keletin qarjy kózi tym azaıyp ketti. Bir sózben aıtqanda qazir Reseıdiń qaltasy tesik.

Buǵan qatysty  ekonomıst-ǵalym Beısenbek Zııabekov:

«Reseıden ketip jatqan ınvestısııanyń bizden de keri qashpaýy úshin memleketik turǵyda qorǵaný, saqtaný sharalar atqarylýy tıis. Tipti biz sol Reseıden ketip jatqan ınvestısııanyń aınalyp kelip Qazaqstan ekonomıkasyna quıylýyna jaǵdaı jasaǵanymyz abzal. Eger sátti paıdalanyp Reseıden qashyp jatqan ınvestısııany óz elimizge ákele alsaq, bul ońdy sheshim bolar edi. Árıne ol úshin salmaqty, saýatty tásilderdi úırený, zertteý kerek. Qazir Reseıdiń «Rosneft», «Gazprom», «Transneft» tárizdi kompanııalaryna qarjy tabý qıynǵa soǵyp otyr. Bul kompanııalarǵa ınvestısııa salýdan eýropalyq ınvestorlar bas tartyp otyr. Negizinde, Reseıge ınvestısııa azaısa, ınvestısııasy azaıǵan Reseı endi bizge óz ónimin qymbatqa sata bastaıdy. Sol arqyly az da bolsa túsim kórgisi keledi. Sondyqtan Reseıdiń iri kompanııalarynyń damý satysy tómendep, qarjy tabý qıyndasa bul bizge de ońaı bolmaıdy. Birinshiden, Reseı endigi kezekte bizge beretin ónimderin eki esege qymbattatyp jiberýi múmkin. Ekinshiden, kedendik túrli tarıfter engizip Odaq aıasynda jeńildikter alýdy qıyndatýy ǵajap emes. Úshinshiden, Reseı kedenniń talabyna saı tehnıkalyq reglamentterdi, kedendik salyqtardy, QQS ósirýi de ábden múmkin. Tórtinshiden, eldegi Reseımen birikken kásiporyndardy Reseı tarapynan qarjylandyrý qıyndap, qaısybir kásiporyndardyń jaıy álden qıyndaı bastady. Bul da bizdi oılantýy tıis. Jalpy, kórshidegi ahýaldyń qıyndaýynan bizge de ońaı bolmaıdy. Bul arada biz otandyq óndiriske ǵana arqa súıeı alamyz. Demek bizge qysqa merzim ishinde shıkizatty syrtqa shıki kúıinshe jibere bermeı eń sońǵy daıyn ónimge deıin ónim óndirý salasynyń damýyna kúsh salý kerek. Olaı etpesek bizdiń ósip-óngen elderdiń qataryna qosylýymyz ekitalaı...

Mamandardyń paıymdaýynsha, Reseıdiń oblıgasııalar naryǵyndaǵy ahýaldyń keri qubylýy jaqsy nyshan emes. Sebebi Reseı endi óziniń ınvestorlaryn odan ári joǵaltyp almas úshin altyn-valıýta qoryndaǵy qarjysyna da qol sala bastaıdy. Al bul áreket elde altyn-valıýta qorynyń azaıýyna jol beredi de, odan ári qor azaıǵannan keıin Reseı rýbldiń baǵamyn tejep ustap tura almaıdy. Sondyqtan bolashaqta jaǵdaı bulaı qalyptasar bolsa, rýbldiń qunsyzdanýy jalǵasa beredi. «Al munyń arty teńgeniń devalvasııaǵa ushyraýyna aparyp soqtyrady. Ekonomıkasy Reseımen baılanǵan memleket retinde biz budan qaýiptenýimiz kerek» deıdi mamandar.

«Bul jerde ekonomıkasy Reseıge baılanyp otyrǵan el retinde teńgeniń qunyn taǵy túsirýimizge týra keledi. Qazir Reseı ınvestorlaryn joǵaltyp almaýy úshin, eldegi bankterdi qoldaý úshin taǵy basqa tolyp jatqan shyǵyndardyń ornyn jabý úshin óziniń altyn valıýta qoryn azaıtyp alyp otyr. Altyn valıýta qory azaıǵan eldiń ulttyq valıýtasynyń da quny túse beredi. Buǵan qosa Reseıdiń memlekettik obltgasııalar naryǵyna salynatyn ınvestısııa kólemi de tym ortalanyp ketti. Munyń barlyǵy rýbldiń qunyn túsirmese ósirmeıdi. Árıne, Reseı ýaqytsha ustap tura alar, biraq ol kópke sozylmaıdy. Sondyqtan bul arada rýbl devalvasııasy áli jalǵasyn tabatynyn ańǵaramyz. Al bul artynsha teńgege de ońaı bolmaıdy», – dedi  Beısenbek Zııabekov.

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy