Halyqtyń quqyqtyq mádenıetin qalaı arttyrýǵa bolady?

Aqıqatyna kelsek, Ata Zańda atap kórsetilgendeı, Qazaqstanda adam quqyqtary men bostandyqtary qorǵalady jáne oǵan kepildik beriledi.

Iá, biz joǵary bilimdi azamatpyz deıik. Aqyldymyz. Parasattymyz.  Biraq AtaZańda atap kórsetilgen talaptardy qanshalyqty oryndap júrmiz? Negizi zańdy qurmettegen adam eshqashan tártip buzbaıdy. О́ıtkeni munyń bir ushy tárbıege de baryp tireledi. Sondyqtan otbasy men qoǵamda ózin tárbıeli ustaǵan tulǵa eshqashan tártipsiz bolmaıdy. Biraq keıde sózge erip nemese arandatýshylardyń sózine senip, jaǵdaıdy sarapqa salmaı, tártip buzatyndar kezdesip qalady. Negizi Konstıtýsııanyń 12 babynda aıtylǵandaı,  «Adamnyń jáne azamattyń óz quqyqtary men bostandyqtaryn júzege asyrýy basqa adamdardyń quqyqtary men bostandyqtaryn buzbaýǵa, konstıtýsııalyq qurylys pen qoǵamdyq ımandylyqqa nuqsan keltirmeýge tıis».

Ábýnasyr ál Farabıdiń «Adamǵa bilimmen qatar, tárbıe berilýi kerek, tárbıesiz berilgen bilim – adamzattyń has jaýy» degen támsili bar.  Baýyrjan Momyshuly atamyzdyń da «Tártipke bas ıgen eshqashan qul bolmaıdy» degen ataly sózi bar. Árıne, halyqtyń quqyqtyq saıası belsendiliginiń artqany durys. Biraq saıası belsendilik basbuzarlyqqa, tártipsizdikke ulasyp ketse, onda bul saıası mádenıettiń tómendegeni dep bilemiz. Durysy,  quqyqtyq sana men saıası saýattylyq óte joǵary bolsa, onda tártip buzbaı-aq talabyńdy oryndatýǵa bolady. О́ıtkeni elimizdiń damýy men tynyshtyǵy jáne turaqtylyǵy eń aldymen memleketimizde turatyn adamdar úshin qymbat.

Zań ústemdik qurǵan jerde adam tynysh, qaýipsiz ómir súredi. Al quqyqtyq memlekettiń negizgi belgisi adamdardyń bılikke degen senimi. Zań máńgilik ózgermeıtin qaǵıda emes. Tipti Konstıtýsııanyń ózi de ózgerip otyrady. О́ıtkeni bul – zaman talaby. Sondyqtan da adamdardyń ózderi zańnyń zaman talabyna saı jańaryp otyrýyna, tipti onyń belsendi jumys isteýine atsalysýy tıis. Qaı ýaqytta bolsyn, quqyqtyq belsendilik kerek.

Qazaqstannyń kez kelgen azamaty óziniń buzylǵan quqyǵyn qorǵaı alatyndyǵyna senimdi bolsa, bul eldiń zaıyrly, quqyqtyq memleket bolyp qalyptasýyna úlken yqpal etedi.

Osy oraıda Elbasy N.Á. Nazarbaev «Biz quqyq qorǵaý júıesin reformalaý boıynsha baıypty jumys júrgizýge tıispiz. Zańdarymyzdy izgilendirip, olardyń sapasyn arttyrý qajet. Basqasha aıtqanda, jańa onjyldyqta bizge demokratııalyq memlekettegi quqyq qorǵaý qyzmetiniń joǵary halyqaralyq standarttaryna sáıkes keletin jańa quqyq qorǵaý júıesi qajet», – dep atap kórsetkeni belgili.

Ras, qazirgi kezde elimizde quqyqtyq reformalar júrgizilýde. Negizi osynaý reformalardyń bastaýy aqıqatyna kelsek,  2010-­2020 jyldarǵa arnalǵan Quqyqtyq saıasat tujyrymdamasynda jatyr.

Al halyqtyń quqyqtyq saýattylyǵy qaı ýaqytta artady, oǵan ne yqpal etedi?  Árıne,  órkenıetke jetýdiń alǵyshartynyń biri – quqyqtyq memleket qurý ekeni báseneden belgili. Ol úshin ne isteýimiz kerek? Ol úshin árbir azamattyń azamattyń quqyqtyq mádenıeti men quqyqtyq sanasy joǵary bolýy qajet. Al tulǵanyń quqyqtyq sanasy joǵary bolsa, onda olar tártipsizdikke urynbaıdy, qylmysqa barmaıdy jáne janyndaǵylardyń da teris jolǵa túspeýine áser etedi. Memlekette tártip pen saıası turaqtylyq bolǵan kezde ǵana halyqtyń quqyqtyq sanasy jetiledi, damıdy. Zańdy saqtaıdy, qoǵamǵa, qorshaǵan ortaǵa qaýiptiligin týǵyzbaıdy. Sondyqtan memleket úshin eń basty qundylyq –halyqtyń quqyqtyq saýattylyǵyn arttyrý. Árıne, ol eń aldymen adamnyń ózine jáne otbasynan, ata-anasynan alǵan tárbıesine baılanysty. Otanyn, otbasyn qurmettegen adam zańdy,  eshqashan buzbaıdy.  Al halqymyzdyń quqyqtyq saýatyn arttyrý qoǵamnyń talaby bolyp otyr. Al quqyqtyq mádenıetti qalyptastyrý qashan da ózekti. О́ıtkeni quqyqtyq mádenıetti arttyrý úshin bilim berý salalarynda, balabaqshadan joǵary oqý oryndaryna deıin quqyqtyq bilim keńinen berilýi tıis. Bul eń aldymen adamnyń ózine, bolashaǵy úshin kerek.

Táýelsiz Qazaqstannyń aldynda qazir úlken maqsat-mindetter tur. Ol – aldyńǵy qatarly 30   eldiń qataryna ený. Al álemniń damyǵan otyz eliniń qataryna ený úshin árıne, otandyq óndiristiń damyp, ekonomıkamyzdyń damyǵany durys. Desek te, órkenıetke jetýdiń alǵyshartynyń biri – quqyqtyq memleket qurý ekenin umytpaýymyz kerek. Quqyqtyq sana joǵary bolǵan jerde azamattar bir-birine qurmetpen qaraıdy, zań talaptaryn múltiksiz oryndaıdy. 

Sondyqtan da Elbasy bekitken 2010-2020 jyldarǵa arnalǵan «Quqyqtyq saıasat tujyrymdamasy» elimizdiń quqyq qorǵaý salasyn reformalaý men zańdardy izgilendirýge jáne ulttyq zańnamany jetildirýge arnalǵan. Bul salada qazirgi ýaqytta úlken jumystar júrgizilýde. Eń bastysy, qoǵamnyń damyp, halyqtyń quqyqtyq saýaty men mádenıetiniń kóterilgeni  táýelsiz el úshin óte úlken qundylyq.

Avtor: Juldyz Muqanova