07 Maýsym, 2019 Densaýlyq О́zgertý

Qoıdyń quıryq maıynyń biz bilmeıtin qandaı paıdasy bar?

Qazaqtyń kóshpeli ómirin kórgen halyq emshileri quıryq maıdy qalaı paıdalanǵan?

Belgili jazýshy, tarıh zertteýshisi Jádı Shákenuly quıryq maıdyń emdik qasıetteri men onyń qandaı aýrýdy emdeıtinin aıtty dep habarlaıdy Qamshy.kz aqparat agenttigi sputniknews.kz saıtyna silteme jasap.

Halyq emshileri qoldanǵan

Aldymen ol qazaqtyń kóshpeli ómirin kórgenin ári halyq emshileri quıryq maıdy qalaı paıdalanǵanyn aıtyp berdi.

"Balalyq jáne jigittik shaǵym Qytaıǵa qarasty Altaı taýynyń teriskeı betinde ótti. Qoı baqqan malshylardy, túıeniń buıdasyn jetelegen kóshti kórdim. Dalada kıiz úı tigip, kókteý, kúzeý, jaılaýdyń ne ekenin bilip óstik. Sonyń arqasynda quıryq maıdyń qalaı paıdalanylatynyn bilemin. Mysaly, 1983 jyly men 16 jasta boldym. Osy ýaqytta ákem men sheshem qazaq emshilerine baratyn. Sonda olarǵa quıryq maı qosyp dári jasap beretin", - deıdi Qazaqstan jáne Eýrazııa jazýshylar odaǵynyń múshesi.

Sondaı-aq Jádı Shákenuly dáriniń qalaı jasalatynyn, onyń qandaı aýrýlardy emdeıtinin túsindirdi.

"Dáriniń qalaı jasalatynyna toqtalaıyn. Synaptyń jarty bıdaıǵa teń keletin tamshysyn eki úlken qasyq quıryq maıda aralastyryp, ábden eritedi. Muny qazaqtar "óltirý" deıdi. Bul dári arqyly temiretki, eshki qotyr, kúıdirgi, kúbirtki jáne taǵy basqa qotyrlardyń túrin emdeý úshin paıdalanǵan", - deıdi jazýshy.

Sábı symbatty bolyp ósedi

Quıryq maı – balanyń jumsaq balǵyn terisin jumsartyp, qan aınalymyn retteıdi. Jazýshy náreste qol-aıaǵyn kerip sozǵanda, sábıdiń býyndary jazylyp, denesi symbatty bolyp ósetinin aıtty.

"Bul maıdyń biz biletin jáne bilmeıtin emdik qasıetteri kóp. Atap aıtsaq, quıryq maımen bóbektiń denesin sylaǵanda, bul olardyń deni saý, qýatty bolyp ósýine yqpal etken. Sondaı-aq, tumaý tımeıdi. Sondyqtan buryndary náresteniń aýzyna quıryq maı salǵan", - deıdi Jádı Shákenuly.

Tumaýǵa qarsy taptyrmaıtyn em

Sonymen qatar, jazýshy balalar men eresekter salqyn tıgende quıryq maıdy ystyq kúıinde qasyqtap ishse, bul adam azǵasyna shıpasyn tıgizetinin atap ótti.

"Qudaıǵa shúkir, 8 balam bar. Olardyń tamaǵy aýyrǵanda, dári iship, jóteli basylmaı qoıǵan kezde balalaryma quıryq maıdy eritip bere qoıamyn. Bul maıdy eritýdiń eki joly bar. Birinshiden, quıryq maıdy eritkennen keıin ony birden paıdalanýǵa bolady. Ekinshi joly da bar. Eritkennen soń, onyń ústine sý quıyp, biraz qaınatý kerek. Sonda"pisken" quıryq maı bolady. Oǵan sarymsaq qosyp, biraz sýyǵan soń, 4-5 shaı qasyǵyn balaǵa berý kerek. Kelesi kúni balańyzdyń tamaǵynyń aýyrǵany basylyp, syryldaǵany ketedi", - deıdi ol.

"Quıryq maı tańyp qoıǵan..."

Suqbat barysynda Jádı Shákenuly bul maı týberkýlez aýrýyn emdeý úshin de qoldanylatynyn aıtty.

"Quıryq maıdyń basty qasıeti – juqpaly týberkýlez aýrýyn emdeýinde. Ashytylǵan qymyzdyń ishine quıryq maıdy, sál ǵana kúshála salyp, aralastyrady. Keıin maı qymyzǵa sińedi de, sap-sary, qoıý bolady. Ony týberkýlez, tynys joly aýrýlaryn emdeý úshin ishedi. Qazaq emshiligi dástúrinde osyndaı tájirıbe bar", - dep túıindedi sózin jazýshy.

Sondaı-aq, qazaq halqy qystyń aıazdy kúninde bet úsimes úshin quıryq maıdy jaqqan. Qol nemese aıaqtyń tilingen jerine quıryq maıdyń tilimin tańyp qoıǵan. Ol jaranyń tezirek jazylýyna septigin tıgizipti.

Quıryq maı - quıryq túbinde dóńgelenip jınalǵan maı. Mundaı maı jekelegen qylshyq jáne uıań júndi qoı tuqymdarynda bolady(Edilbaı qoıy, Saradjyn qoıy, degeres qoıy, qazaqtyń uıań júńdi qoıy, alaı qoıy, gıssar qoıy). Qoı qysqy tebinde jaıylǵanda jetispeıtin qoregin quıryqtan birtindep alyp toltyrady. Quıryq maı Orta Azııa men Qazaqstan halyqtarynyń ár túrli ulttyq taǵamdaryn daıyndaǵanda paıdalanylady.

"Qamshy" silteıdi