Nege kóliktiń qýatyn at kúshimen ólsheıdi?

At kúshi – bul bir sekýndta 30,48 sm bıiktikke 247,5 keli salmaqty kóterý energııasy. XIX ǵasyrdyń sońynda shotland ınjeneri Djeıms Ýatt (1736—1819) ózi qurastyrǵan bý qozǵaltqyshyndaǵy sý aınalymynyń qýatyn ólsheýge at kúshin alady. Sebebi qozǵaltqyshqa deıin sý tartý jumystarynda jylqylar paılanylatyn bolǵan.

Djeıms at kúshin anyqtaý maqsatynda birneshe jylqyny tájirıbeden ótkizedi. Sonymen orta qýatty jylqy múmkindiginshe bir mınýtta 67,5 kelini 66,7 metrge jetkize alypty. Osylaı bir attyń kúshi sekýndyna 745,2 djoýl esebine teńestiriledi.

"At kúshi" termıni avtomobılder óndirisi qolǵa alynǵannan beri ara-tura qoldanyla bastaǵan. Qazirgi kezde de kólik nemese avıasııa qozǵaltqyshtarynyń qýatyn anyqtaý úshin qoldanylyp keledi. Orta qýatty kóliktiń qozǵaltqyshy saǵatyna 80 shaqyrym jyldamdyqqa jetýi úshin kem degende 20 at kúshine ıe bolýy kerek.

Kólik óndirisi ilgerilep damı bastaǵan kezde, alǵashqy tolyqqandy jumys isteıtin benzındi qozǵaltqyshty Karl Bens pen Gottlıb Daımler oılap tabady. О́zderiniń atsyz júretin arbasyn qurastyrǵannan keıin Bens pen Daımler eki bólek jumys isteı bastaıdy. Ekeýi de ishten janǵysh qozǵalqyshtardy ary qaraı damytyp, kólemin de birshama kishireıte aldy.

Bens óziniń úsh dóńgelekti kóligin 1885 jyly, al Daımler tórt dóńgelekti kóligin 1887 jyly shyǵarady. Degenmen olar alǵashqyda at kúshimen ólshenbedi. Sebebi bý qozǵalqyshynyń tehnologııasy eki nemis ótertapqyshynyń jasaǵan qurylymynan múlde ózgeshe bolatyn. Degenmen, buǵan deıin 1826 jyly londondyq Samýel Braýn benzın qozǵaltqyshyna shamalas bolatyn qurylǵymen júretin kólikti shyǵaryp, onyń qýatyn 4 at kúshine teńegen. Odan keıin de atalǵan termın birshama umytylyp, qoldanystan shyǵyp qalady.

Biraq ne bolǵanmen alǵashqy qozǵaltqyshty qurastyrýshylardyń ıdeıasy keıin qoldaýǵa ıe bolyp, “at kúshi” kólik qýatynyń bir ólshemi retinde tirkeledi.

Derekkóz: Massaget

Usynǵan: Ádilet Mádenıet