Qasym hannyń Qasqa joly, Esim hannyń Eski joly... Nursultannyń Nurly joly?

Bizder dál sosyndaı taqyryppen  2006 jyldyń 6 shildesinde «Ana tili» gazetinde maqala jarııalaǵan edik. Biraq búgingi tańda bizdiń sol kezde jazǵan maqalamyzǵa ataý retinde qoıylǵan tirkestiń bir syńary Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N. Nazarbaevtyń «Nurly jol» baǵdarlamasy qabyldanǵannan keıingi kezeńde qoldanysy men mán-maǵynasy, túsinigi erekshe arta tústi. Google izdestirý júıesinde «Nurly jol» orys tilindegi transkrıpsııada 111 myń, qazaqshada 550 myń ret suralǵany baıqalady. Sondyqtan sol taqyrybymyzǵa qaıta oralyp, keıbir aqparattardy qaıta jańǵyrtqymyz keledi. Onyń ústine bıyl Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq aıtýly merekesi.

«Ana tili» gazetindegi maqalada bizder «Nursultannyń nurly jol» tirkesine Elbasynyń burynǵy Aqmolany Qazaqstannnyń astanasy etken is-áreketine óz tarıhyn aýyzsha túzegen, qalyptastyrǵan burynǵy zamandaǵy, ertedegi qazaqtyń bılik tutqasyn ustaǵan kisilerdiń el aldynda atqarǵan úlken isterine «Qasym hannyń qasqa joly, Esim hannyń eski joly» dep baǵa bergeni sııaqty (eger halqymyzdyń aýyzsha tarıhnamasy sol baz baıaǵy kúıinde qalǵandaı bolsa) osyndaı jańa tirkes qalyptasqan bolar edi degen oı aıtqan sabaqtaǵan bolatynbyz. Bizder qoldanǵan tirkestiń elimizdiń aldynda syn saǵattaı kútip turǵan kúrdeli ekonomıkalyq daǵdarys aldynda qabyldanǵan «Nurly jol» baǵdarlamasyna ataý bolǵany jáne ol baǵdarlamanyń basty nysany Astanadan Qazaqstannyń tórt qubylasyna qaraı tartylatyn kólik, temir jol, áýe qatynastaryn shyraılandyrý ekendigi qýantady. Bul - atalmysh sóz tirkesin naqty mazmunmen tolyqtyratyn qadam. Deı tursaq ta, bul maqalamyzdy Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna oraı baǵytttap, Qasym men Esim handardyń tarıhta qalǵan isterine qaraı qalyptasqan máteldiń tarıhı-mádenı astaryn ashýǵa umtylyp otyrǵan jaıymyz bar.

Álqıssa, qazirgi qalyptasqan uǵym boıynsha, atalmysh mátel sózder Qasym, Esim syndy ataqty bıleýshilerdiń Áz-Táýke muryndyq bolǵan «Jeti Jarǵy» deıin qazaq arasynda zań-joralǵy úlgilerin qabyldatqan bıleýshiler retinde beıneleıdi. Dálirek aıtsaq, biz atalmysh mátel sózderdiń maǵynasyn atalmysh mazmunda qabyldaımyz. Onyń negizi de bar. Sebebi HIH ǵasyrda qazaqtyń bılik isine, tarıhyna qatysty sóz qozǵaǵan Abaı, Shákárimniń, Máshhúr Júsip jazbalarynda da atalmysh máteldiń maǵynasy qazaqtyń zań joralǵylaryna qatysty mazmunda tápsirlengen (ınterpretasııalanǵan). Bul ınterpertasııa qanshalyqty sol tustaǵy shyndyqqa sáıkes keledi, qandaı ýaqytta dúnıege keldi, oǵan túsindirme bergen adamdardyń maqsaty qandaı edi degen saýaldar kún tártibine qoıylmady da, talqylanbady da. Tipti, atalmysh tirkester lıngvıstıkalyq turǵydan da ár túrli (kóp) maǵynaǵa ıe bolatyndyǵy da saraptamaǵa salynbady. Mysaly, lıngvıstıkalyq turǵydan qaraǵanda ol mátel sóz birneshe maǵynaǵa ıe. Muny «zań joralǵy» dep te, bolmasa Qasym men Esim qaldyrǵan «baǵyt», «úlgi», «jol» dep te qabyldaýǵa bolady. Atalmysh máteldiń túrli maǵynada qabyldanǵany osyǵan arnaıy kóńil bólingen HIH ǵasyrdaǵy zertteýlerde, jazbalarda baıqalady. Mysaly, HIH ǵasyrda Syrdarııa óńiri qazaqtarynyń ǵuryptyq zańdary týraly Tashkentte júrgen qyzmeti kezinde zertteý júrgizgen N.Grodekovtiń jazbalarynda qazaq qarııalary atalmysh mátel sózderdiń maǵynasy jurttyń kóship-qonatyn baǵytyn anyqtaıdy degen málimet dep berilse, sol ǵasyrda Semeı, Qarqaraly óńirindegi qazaqtardyń zań joralǵylary týraly arnaıy zertteý júrgizgen P.Makoveskıı ony bılik isterine qatysty maǵynada qoldanǵanyn jazady. Demek,  Qasym men Esimge qatysty aıtylatyn aqparattyq máni bar mátel sózdiń HIH ǵasyrǵa deıingi maǵynasy qandaı mazmunda boldy degen suraqtyń týyndaýy zańdy. Biraq, ókinishke qaraı, HIH ǵasyrdyń II jartysynan ármen qaraı tereńdeıtin jazbalarda ol mátel sózderdiń tilge tıek etilýi múldem joqtyń qasy. Qazaq handary týraly qundy aqparat, málimet beretin «Tarıhı Rashıdı», «Jamı at-taýarıh», «Túrik shejiresi» syndy tarıhı eńbekterde de atalmysh mátel sózdiń ózi de joq, oǵan biz berip júrgen ınterpretasııa da joq. Olaı bolsa, «bul qalaı edi?» degen saýaldyń týýy zańdy.

Birinshiden, «Qasym hannyń qasqa joly, Esim hannyń eski joly» degen tirkeste folklorlyq shyǵarmalardyń tildik qoldanysyna tán kórinis oryn alǵan. Bul oraıda, máteldik sıpatta tirkesetin sózderdiń aıshyqtalýy biryńǵaı daýysty nemese daýyssyz dybystardyń úndesýine qurylýyn atap ótýimiz qajet. Qasym hanǵa qatysty aıtylatyn tirkes daýyssyz dybystardan bastalatyn sózge qurylsa, Esim hanǵa qatysty tirkeste daýysty dybystar bastalatyn sózder úılesim tapqan.

Ekinshiden, atalmysh máteldiń qosaqtalyp aıtylýynyń ózi ondaǵy máseleniń keıin qozǵalǵandyǵyn, keıinirek berilgen baǵa ekenin kórsetedi. Aıtalyq, Qasym han HÚ ǵasyrda ómir súrgen bolsa, Esim han HÚII ǵasyrda bılik qurǵan. Demek, máteldiń shyǵýy kem degende  Esim hannyń bıligi tusynan keıin oryn alǵan.

Úshinshiden, tanymal mátel týraly sóz qozǵaǵan Abaı, Shákárimniń kezeńi qazaq arasynda handyq bılik saıası sahnadan múldem ketip, rýbasy bılerdiń bedeli kóterilgen tusy bolatyn. Bılerdiń úkimi burynǵy qazaq arasyndaǵy ǵuryptyq saltqa negizdelip júrgizildi. Sondyqtan el tarıhyndaǵy memlekettilik nyshandardy beretin úlken isterdi  qaıta jańǵyrtý mańyzdy boldy. Qazaqtyń memleketik nyshandary Qasym, Esim, Táýke, Abylaı handardyń tusynda erekshe satyǵa kóterilgen edi. Halyqtyń tarıhı jady sol tulǵalardyń is-áreketine kún tártibindegi ózekti máseleniń mazmunyna qaraı jańa sıpat berýge jol ashty dep sanaýǵa bolady.

Tórtinshiden, Qasym men Esim týraly málimetter qazaqtyń «eski sózi» (Shákárim) arqyly jetti. Muny qazirgi uǵymǵa aýdarsaq, ańyzdar. Biraq bul termın de «eski sózdiń» tolyq uǵymyn bere almaıdy. О́ıtkeni ańyzda sıýjet, oqıǵa aıtylady. Al tarıhtyń kóne qoınaýynan jetken eski sózdiń barlyǵy birdeı sıýjetti bolyp kelmeıdi. Ras, olardyń keıbireýleri tarıhta bolǵan «kisilerge qatysty aıtylatyn maqal-mátel, qanatty sózder bolyp qalyptasyp jetken. Biraq sıýjetsiz: oqıǵa baıany joq. Al oqıǵasyz jetken derek sózderdiń aqparattyq mańyzy ár túrli bolady. Onda halyqtyń bolǵan oqıǵalarǵa bergen qorytyndy baǵasy, túıindegen taǵylymy, jınaqtalǵan tájirıbesiniń jıyntyq kórinisi oryn alýy ábden múmkin.

Atalmysh túıindemelerdi qorytyndylaı kele, Qasym men Esim handarǵa qatysty aıtylatyn mátel sózdegi aqparattyq mazmun sheńberi qazaqtyń ótken tarıhyndaǵy zań joralǵylarǵa ǵana qatysty emes, handardyń saıası baǵyty, júrgizgen kúres-joryqtarynyń jańǵyry dep te qarastyrýǵa bolady.

Bárimizge belgili, Qazaq handyǵynyń qurylýy Shyńǵys han ımperııasynyń batysyndaǵy, mońǵol-túrkilerde “Ulyq Ulys” dep, al orys jazba derekterinde ”Altyn Orda” atanyp ketken alyp memlekettiń XV ǵasyrdyń basynda kúıreı qulýynan bastaldy. Ulyq Ulystyń ornynda Qyrym, Qazan Astrahan, Noǵaı, Qazaq handyqtary boı kóterdi. Qyrym, Qazan, Astrahan handyqtary otyryqshy turmystyń qalpynan týatyn “Bir qala – bir handyq” úlgisin basshylyqqa alyp, jańa otyrshyldyq tirlikke moıyn burady. Ulyq Ulystan mura bolyp qalǵan kóshpeli tirshilikke (“Dala – qala tiregi”) súıengen memleket júıesin jalǵastyrý Noǵaı Ordasy men Qazaq handyǵynyń peshenesine buıyrylady.

Joshy Ulysynyń memlekettik mańyzy bar negizgi saıası sheshimderi qabyldanatyn jáne ekonomıkalyq kúsh-qýat arnalarynyń kúre tamyrlary ornalasqan mekeni Edil men Jaıyq ózenderi boıyndaǵy qonystar bolatyn. Edil ózeniniń boıyndaǵy Saraı qalasynda Berke han alǵash musylmandyqty qabyldap, sońyna ergen san myń rý-taıpalardy musylman dinine baǵyttasa, Jaıyq ózeni boıyndaǵy Saraıshyq qalasy musylmandyqty úgittegen áýlıeniń tirliktegi men baqıdaǵy turaǵy bolyp, qasıetti qalaǵa aınalady. Musylman áýlıesiniń (zerteýshiler Seıit degen kisini ataıdy) qasyna Ulyq Ulystyń ataqty, qabyrǵaly handary – Berke, Toqta, О́zbek, Jánibekter jerlenedi.

Ulyq Ulystyń aty men dańqyn bir sheti Shynǵa (Qytaıǵa), endi bir shetin Mysyrǵa asyrǵan handardyń Saraıshyqta jerlenýi ol qalanyń abyroıyn arttyrady. Musylman áýlıesiniń janynan oryn alǵan handar qorymy bar Saraıshyqtyń Deshti Qypshaq keńistiginde saıası da, rýhanı da mártebesi joǵary boldy. Saraıshyqqa ıe bolý – Ulyq Ulystyń muragerligi men Deshti Qypshaqqa júrgizer bıliktiń baıandylyǵynyń kepili edi.

Ulyq Ulys ydyraǵan ýaqytta Edil men Jaıyq boıyndaǵy qonystan kúrkireı boı kótergen orda – Noǵaı Ordasy. Noǵaı Ordasynyń negizin qalaǵan Edige bı óz bıligin Aqsaq Temirdiń Shaǵataı ulysynda júrgizgen saıasatyn, ıaǵnı Shyńǵys han urpaqtaryn qalqa etip, shyn máninde óz bıligin júrgizetin saıası ádisti qoldandy. Keıinnen onyń bul saıasaty Edil-Jaıyq boıynda tereńdeı túsip, dalalyq ólkede Shyńǵys qahan zamanynan qalyptasqan «bılik ıesi – Shyńǵys tuqymy» degen turaqty dástúrdiń joıylýyna sep bolyp, bılik basyna qaradan shyqqan kisiniń otyrý múmkindigine jol saldy. Edigeniń urpaǵy Musa bı tusynda Noǵaıly ordasynda Shyńǵys tuqymyn bıliktiń «nyshany» retinde qalqa etip ustaý joıylyp, ulystyń bıligine Edigeniń urpaqtary tikeleı otyratyn boldy.

Edige qaıtys bolǵannan keıin onyń balalary ákeden qalǵan «bıliktiń nyshany – han, ıesi – bı» saıasatyn júrgizýdi jalǵastyrady. Shyńǵys urpaqtarynyń bıligin shektegen Noǵaı Ordasyndaǵy bul saıasatty Shyńǵys tuqymdary bılik quryp otyrǵan kórshiles elderdiń barlyǵy birdeı qoldaı qoıǵan joq. Olardyń arasynda Shyńǵys tuqymynyń bıligi ornaǵan keńistik sheńberine kiretin Noǵaı Ordasyndaǵy bıliktiń zańsyzdyǵyna yzalanyp, kózalartýshylar (Toqtamys han urpaqtary, Qyrym handyǵy, Qazaq handyǵy) qatary kóp boldy. Olar Noǵaı Ordasymen kúres júrgizdi. Shyńǵys ornatqan tolyq handyq bıliktiń ózegine túsken jegi qurttaı zııandy, kózboıaýshy saıasatpen kelispeı, oǵan qarsy kúres júrgizgen bıleýshiniń biri ári biregeıi – Orys han balasy Baraq.

Baraq han shyn mánindegi Shyńǵystyq han bıliginiń tolyqtyǵy men qýattylyǵy úshin Noǵaı myrzalaryna qarsy kúres júrgizedi. О́zi osy jolda Edigeniń uly Mansurdyń qolynan qaza tabady. Edige ólgennen keıin naqty han bıligi úshin júrgizilgen kóp soǵystyń jańǵyryǵy “Edige ólse kim kelmes, Edil tońsa kim ótpes” degen kóne jyr joldaryna túsip, halyq jadynda qattaldy.

Noǵaı bıleýshilerimen bolǵan soǵysta qaza tapqan Baraq hannan keıin Edige balalarynyń myqty qoldaýyna súıengen Shaıban Ábilqaıyr han bılik sahnasyna kóterilip, Baraqtyń balalary Kereı men Jánibekti Deshti Qypshaqtyń saıası ǵana emes, kósh-qon keńistiginen yǵystyryp shyǵarady. Olar Kereı men Jánibek Shaǵataı ulysynyń bir sheti Moǵolstannan oryn taýyp, Qazaq handyǵynyń negizin qalaıdy. Bul XV ǵasyrdyń orta sheni bolatyn.

Moǵolstannan saıası pana tabý - ýaqytsha sheginis edi. Qazaq handary Ulyq Ulystyń bıliginde bolǵan Edil men Jaıyq ózenderi boıyndaǵy qonysta ózderiniń de muragerlik quqyǵy bar ekenin bir sát esten shyǵarǵan joq. Qazaq handarynyń Saraıshyq bıligi úshin soǵys júrgizýiniń sol tusta qalyptasqan birneshe zańdyq negizi bar edi:

1. Shyńǵys urpaqtary bılegen Qazaq handyǵy – kóshpeli turmysty murat tutqan Ulyq Ulystyń muragerleriniń biri;
2. Qasym hannyń atalary Orys pen Baraq handar Joshy ulysynyń úlken bıligi jolynda, onyń legıtımdigin saqtaý isine  janyn bergen bıleýshiler;
3. Ulyq Ulystyń ornynda qalǵan Noǵaı Ordasynyń myrzalary Shyńǵys tuqymynyń bılik tizginine ıe bolý quqyǵyn shekteýge tyrysyp, aqyry atalmysh saıasat Edigeniń nemeresi Musa bıdiń tusynda júzege asty. Noǵaı Ordasy quramynda túrki-monǵol taıpalarynyń bıligi qaradan shyqqan bılerge tıdi.

Qazaqtardyń Edil men Jaıyqqa nemese Saraıshyqqa bılik júrgizý armany Jánibek hannyń balasy Qasym hannyń tusynda oryndalady. Qasym han Edil-Jaıyq úshin Noǵaı myrzalarymen qııan-keski urystar júrgize otyryp, Saraıshyqqa ıe bolady. Bul Deshti-Qypshaqta Qazaq handyǵynyń bedelin kóterdi jáne bul qazaq handary tarapynan irgesi shaıqalǵan Shyńǵystyq bılik quqyǵyn qaıta qalpyna keltirýge umtylǵan saıası qadam edi. Qazaq handyǵynyń bolashaǵy úshin Saraıshyqtyń birneshe tarıhı mańyzy boldy:

Birinshiden, Saraıshyq – Ulyq Ulystyń uly handary jerlengen qala. Bul – bıliktiń zańdylyǵyn nyǵaıtatyn saıası máni bar nyshan.

Ekinshiden, Saraıshyq – musylman dinin nasıhattaýshy áýlıe jerlengen qala. Áýlıeniń qabirin qadirlep, onyń basyna orda tigý – musylman dinin ustanýshy rý-taıpalardyń qoldaýyna ıe bolar áreket.

Úshinshiden, musylman álemindegi elderden tilektes pen nıettes jaqtaýshylardyń qataryn qalyńdatar tirlik.

Qasym han az ýaqyt bolsa da Saraıshyqta óz bıligin júrgizedi. Burynǵy Ulyq Ulystyń tutas keńistiginde jan-jaqqa tarap ketken túrki-monǵol tildes taıpalardyń birligin Saraıshyqtyń saıası jáne rýhanı bedeli arqyly Qazaq Ordasynyń qanaty astynda qaıta qalpyna keltirýge tyrysady. О́zi de Ulyq Ulystyń irgetasyn bekitken musylman han babalary sekildi Saraıshyqta jerlenedi.

Qasym hannyń tarıh sahnasynda jańada paıda bolǵan Qazaq handyǵy birlestiginiń irgesin bekitý, rý-taıpalardyń basyn biriktirý maqsatynda Edil-Jaıyq úshin júrgizgen kúresi jáne Saraıshyqty ortalyq etpek bolǵan saıası sheshimi (Saraıshyqty orda etip, sonda jerlenýi) qazaq halqynyń saıası tanymynda óz baǵasyn alyp, aıbarly hannyń abyroıly isine “Qasym hannyń qasqa joly ” degen baǵa beredi.

О́kinishke qaraı, Qasym hannyń Qazaq Ordasynyń tuńǵysh astanasy etip Saraıshyqqa tý tikken tirligi baıandy bolmady. О́zara berekesizdikke ushyraǵan Qasym han urpaqtary Saraıshyq bıliginen aıyrylyp qaldy. Noǵaı myrzalary Qazaq handaryn Saraıshyqtan, Edil-Jaıyqtan taǵy da qýyp shyǵady. Noǵaılarmen bolǵan urystyń birinde Qazaq handyǵynyń 30 sultany ajal tabady.

XVI ǵasyrdyń sońynda Noǵaı Ordasy ishki saıası berekesizdik saldarynan toz-toz bolyp ydyraı bastaıdy. Kezinde kúsh-qýaty tasyǵan Ordaǵa birikken rý-taıpalar endi baǵy taıǵan birlestikten ózge ulystar men óńirlerge kóshe bastaıdy. Orys kazaktarynyń Jaıyq ózeni boıyna shabýyly jıileı túsedi. “Jyǵylǵanǵa judyryq” degendeı, Saraıshyqtyń ekonomıkalyq kúsh-qýaty da kemıdi. Eýropa Shyǵyspen saýdany teńiz joly arqyly júrgize bastaıdy jáne Eýropanyń taýarlary úshin jańa saýda naryǵy (Amerıka qurlyǵy) ashylady. Osy jaǵdaılar Saraıshyqtyń saıası da, ekonomıkalyq mańyzyn qatty tómendetedi.

Qazaq handyǵy úshin de Saraıshyqtyń mańyzy kemıdi. Kóshpeli rý-taıpalardyń basyn biriktirý arqyly handyqtyń negizin qalaǵan Qazaq Ordasy úshin saıası-ekonomıkalyq jáne rýhanı mańyzy zor jańa ortalyq qajet boldy. Bul tusta Qazaq handyǵynyń nazaryn aýdarǵan qala – Túrkistan. Túrkistan arqyly ulttyń birligin uıytyp, Syrdarııanyń orta aǵysyndaǵy saýda qalalary men oǵan shektes óńirlerge bılik júrgizý kózdeldi. Qazaq Ordasynyń ortalyǵyna ne sebepten Túrkistan qalasy tańdaldy? Onyń, bizdińshe, sebebi birnesheý boldy:

1.Syrdarııanyń orta aǵysy, ıaǵnı Túrkistan ólkesi Ulyq Ulystyń úlken bıligi úshin kúres júrgizgen Orys (Urys) hannyń jaılaǵan (enshisine tıgen) jeri edi. Syrdarııa boıyndaǵy qalalar úshin Orys han aıbarly Aqsaq Temirmen de arpalysty. Demek, Túrkistanǵa qaıta kelý eski qonysqa oralý bolyp sanaldy;

2.Túrkistan ısi túrki áýlıe tutqan, álemdi qaltyratqan qaharly Ámir Temir (túrki tuqymynan shyqqan bıleýshi) bas ıip táý etken Qoja Ahmet Iаssaýıdiń bergi bettegi baıandy da, arǵy bettegi baqılyq tirligi turaq tapqan qala bolatyn. Musylman áýlıesiniń basyna Aqsaq Temir ornatqan záýlim meshit mańaıdaǵy jurtty din birligi jolynda ulysty uıytar iske úlken septigi bar bolatyn. Túrkistannyń mundaı qasıetin alǵash ańǵarǵan alash aqyny Maǵjan: "Túrkistan – eki dúnıe esigi ǵoı, Túrkistan – er túriktiń besigi ǵoı", - dep tebirengen edi.

3. XVII ǵasyrda Shyǵys pen Batysty jalǵaǵan Jibek jolynyń kúre tamyry úzilgenmen, jan-jaqqa tarap ketken tamyrlarynan tirshilik taby birjolata sónbegen kezi bolatyn. Orta Azııanyń dalalyq ólkelerimen shektelgen qalalarǵa saýda kerýenderi Qytaı, Iran, Indııadan kelip turatyn. Sol saýda kerýenderiniń bir sheti Syrdarııanyń orta aǵysyndaǵy qalalarǵa tireletin. Áýlıe Qoja Ahmet Iаssaýıdiń kúmbezi ornalasqan, qalalyq ólke men dalalyq óńirdiń shekara qaqpasy ispettes qala birte-birte Ortalyq Azııadaǵy saýda qalalarynyń birine aınalady.

Saıası mańyzy bar qolaılyǵyn eskergen Esim han Qazaq Ordasynyń astanasy etip Túrkistandy tańdaıdy. Túrkistan úshin urystar júrgizip, Qazaq Ordasynyń týyn túbegeıli ornatady. О́zi de áýlıe Qoja Ahmet Iаssaýıdiń janynan baqılyq ómirdiń tósegine oryn tebedi. Esim hannan keıingi qazaqtyń handary men ataqty kisileri de Esim hannyń úlgisimen Áziret Sultannyń janyna jerlene bastaıdy. Túrkistan da Saraıshyq sekildi qasıetti qorymǵa aınalyp, ol qazaq sanasyna búkil qazaq rýlary bas qosyp, pátýalasyp, sert berip, jaýǵa attanatyn qasıetti jer retinde ornyǵady.

Handyqtyń ortalyǵy etip ata jurt qonysy turǵysynan da, sondaı-aq din bastaý alǵan rýhanı ortalyq turǵysynan da eski jurt bolyp sanalatyn Túrkistanǵa oralǵan Esim hannyń saıası qyzmetine halyq “Esim hannyń eski joly” degen súıispenshilik pen qurmetke toly baǵa berdi.

Qazaqtyń basyn biriktirýdiń saıası-ekonomıkalyq, rýhanı tirekterin izdegen eki aıbarly han Qasym men Esimniń el bolashaǵy úshin atqarǵan tarıhı oqıǵalardyń kóp jańǵyryǵy sanada syǵymdala kelip, atalǵan mátelge aınalady. Bul mátel sol tustaǵy halyqtyń ózi qurmettegen tulǵasyna qoıǵan eskertkishi edi. Osylaısha Qasym men Esim handardyń el bolashaǵy úshin atqarǵan isteri búgingi kúngi qurmetterden ózgesheleý eskertkishke, sol tustaǵy tanymǵa laıyq keńistikti keń sharlaıtyn qanatty sózben somdalǵan eskertkishke aınaldy.

Al «Nursultannyń nurly joly» degen tirkeske keletin bolsaq, atalmysh maqalada bylaı dep jazyppyz: «Ýaqyt synaptaı jyljyp, keler tarıh búgingi atqarylǵan isterge óz baǵasyn anyqtar. Túrli ult pen ulystyń tatý tirliginiń turaqtylyǵyna Astana óz úlesin qosyp, Qazaqstannyń táýelsizdigi el-jurttyń jasampaz isteri men berekeli, baqytty ómirine qorǵanysh saýyt bolyp qala beretini anyq...». Osy aıtqanymyzǵa alyp-qosarymyz joq.

Almasbek ÁBSADYQOV, fılologııa ǵylymynyń doktory, A.Baıtursynov atyndaǵy Qostanaı memlekettik ýnıversıtetiniń professory.