Qaırat Joldybaı: Men múftılik qyzmetti armandaǵan emespin...

 – Qaırat myrza, keshe ǵana Elbasymyz memlekettiń jańa saıası baǵyty – «Qazaqstan-2050» strategııasyn belgilep berdi. Memleketimizdegi barlyq salany qamtyǵan strategııada dinge de arnaıy jeke bólim arnalǵan. Osyǵan baılanysty QMDB-nyń aldaǵy mindetteri turǵysynan birinshi naıb-múftıi retinde oı bólise ketseńiz.

 – Keshegi 2050 jylǵa deıin baǵyttalǵan strategııasynda Elbasymyz Nursultan Ábishuly dinimizdiń aınalasynda qordalanǵan máselelerdiń tamyryn dóp basty. «Búginde halqymyz úshin dástúrli emes jáne jalǵan dinı aǵymdar máselesi ótkir tur» degen Prezıdent shetten kelgen jalǵan dinı áserlerge jastarymyzdyń ımmýnıteti álsiz ekenine basa nazar aýdardy. Sondyqtan da, bizdiń mindetimiz – eldiń ulttyq ımmýnıtetin kúsheıtý. Al ol ımmýnıtet ádet-ǵurpymyzben bite qaınasyp ketken dástúrli dinimizde jatyr. Osy oraıda Prezıdent dástúrli dinimizdi taıǵa tańba basqandaı etip kórsetip: «Biz musylmanbyz, onyń ishinde Ábý Hanıfa mazhabyn ustanatyn súnnıttermiz», – dedi. Ras, halqymyz musylman bolǵaly on eki ǵasyrdan asa ýaqyttan beri osy hanafı mázhabyn ustanyp keledi. Osynyń sebebinen el arasynda dinı dúrdarazdyq týǵan emes. Endeshe eldiń uıytqysyna aınalǵan hanafı mázhaby – budan keıin de myzǵymas tutastyqtyń, ydyramas yntymaqtastyqtyń, berik birliktiń kepili bola bermek. Olaı bolsa, kimde kim hanafı mázhabyna qarsy jumys jasasa, Elbasynyń ustanyp otyrǵan saıasatyna, qazaqtyń tarıhyna da qarsy degen sóz. Sondyqtan da, bizdiń muratymyz – babamyzdan mıras bop kele jatqan osy joldy nasıhattaý. Budan basqa Elbasy óziniń Joldaýynda «eldiń dástúrleri men mádenı normalaryna sáıkes keletin dinı sana qalyptastyrý qajettigin» de tilge tıek ete ketti. Muny da Prezıdenttiń QMDB-ǵa júktegen mindetteriniń biri dep bilemiz.

 – Jahandyq damýdyń jyldamdyǵyn eskersek, ýaqyt dinı qyzmetkerlerdiń sapasy maqsatqa saı bolýyn talap etedi. Sizdińshe, búgingi dinı qyzmetkerlerdiń ımıdji, bet kelbeti qandaı bolýy qajet?

 – Búgingi dinı qyzmetker, eń áýeli, jan-jaqty bolýǵa tıis. Bylaısha aıtqanda, búginginiń moldasy aqparattyq tehnologııadan maqurym qalmaǵan, ǵalamtordy jaqsy meńgergen, qoǵammen etene jaqyn, kez-kelgen saladan habardar, ulttyq qundylyqtardy boıyna sińirgen, óte bilimdi, memleketshil, zamanǵa saı ıkemdelgen bolýy kerek. Tipti, din adamy sportpen shuǵyldanýdy da ómiriniń salaýatty saltyna aınaldyrýy kerek.

 – О́zińiz sportpen aınalysasyz ba?

 – Bireý «ımamdar osy fýtbol oınaı ma?» dep suraǵany bar edi. Biz de adambyz. Bizge de densaýlyq kerek. Sondyqtan, ımamdar da qoǵamnyń basqa músheleri sekildi, fýtbol oınap, sportpen shuǵyldanady. Meshit qyzmetkerlerimen aptasyna bir ret fýtbol oınaımyz. Bul ári kúndelikti jumystarynan bas almaıtyn qyzmetkerlerdiń arasyndaǵy adamı qarym-qatynasty da nyǵaıtady. О́z basym budan bólek aptasyna úsh kún turaqty túrde basseınge baryp turamyn. Qazir kásibı júzýdiń tórt-bes túrin úırendim. Onyń ústine sýda júzý – paıǵambardyń súnneti.

 – «Din adamy aqparattyq tehnologııadan maqurym qalmaýy kerek» dep qaldyńyz, ózińiz de osy ımıdjderge saı júretin sekildisiz. Ony aıtyp otyrǵan sebebimiz, ǵalamtordaǵy «Facebook» áleýmettik jelisinde 4 myńǵa jýyq, «Moı Mır»-de de sondaı mólsherde vırtýaldy dostaryńyz bar eken. Áleýmettik jelilerde otyrýǵa qalaısha ýaqyt taýyp úlgeresiz?

 – Áleýmettik jelilerdegi jumys qyzmetimdi durys uıymdastyrýdyń bir bóligi dep esepteımin. Sebebi, men úshin bular dindi nasıhattaýdyń bir quraly ispetti. Jastardyń kóbi ınternet jaǵalaıtyndyqtan, qanshama suraqtar osy áleýmettik jeliler arqyly qoıylyp jatady. Sonyń bárine jaýap berý – meniń mindetim.

 Internet búgingi tańda halyqtyń ajyramas ómir saltyna aınalyp otyr. Muny keıbir adasqan aǵymdar ózderiniń múddelerine tıimdi paıdalanyp, ǵalamtorlardan saıttaryn ashyp, áleýmettik jeliler arqyly jat ıdeologııalaryn nasıhattaýda. Sondyqtan da, «mundaı keńistikti olardyń qolyna berip qoıǵan bolmas» dep, ǵalamtor men áleýmettik jelilerge shyǵýdy maqsat ettim.

 Budan basqa meshitimizge qarasty «muslim.kz» saıtyna shyqqan dúnıelerdi de qalyń oqyrmanmen osy áleýmettik jeliler arqyly bólisemin. Biraq keıbir jastar tárizdi áleýmettik jelilerde ne bolsa sony jazbaımyn. О́zgeniń ýaqytyn bosqa alatyn arzan dúnıelerdi jazýdyń qajeti qansha? Áleýmettik jelilerdegi keıbir bos nárselerdi oqýǵa da ýaqytymdy qyzǵanamyn.

 – Ǵalamtor demekshi, sońǵy ýaqyttary keıbir saıttarda sizdi jáne Dinı basqarmadaǵy ózge de dástúrli din mamandaryn qaralaǵan materıaldardy kózimiz shaldy. Bularǵa qandaı ýáj aıtasyz?

 – Onyńyz ras. Joǵaryda aıtyp ótkendeı qoǵamymyzda dástúrimizge jat nebir dinı aǵymdar bar. Olar Hanafı mázhabynyń qoǵamda saltanat qurǵanyn qalamaıdy. Dástúrli dinimizdiń tereńnen tartqan tamyryna balta shaýyp, ózderiniń ıdeologııasyn tyqpalaǵysy keledi. Sondyqtan da, olardyń maqsaty – hanafı mázhabyn jiti meńgergen saýatty mamandardy qaralap, bedelin túsirý. Dástúrli dinniń bedeldi tulǵalary joıylsa, onda sol bos keńistikti túrli aǵym óz ıdeologtarymen toltyrady. Iаǵnı, dástúrli dinniń bedeldi tulǵasyn taba almaǵan buqara halyq kim-kóringenniń artyna ilesip kete beretinin bilesiz. Tipti olar bolashaqta dinı basqarma bıligin qolǵa alyp, sol arqyly barlyq aımaqtarda óz ıdeologııalaryn nasıhattaıtyn adamdaryn qoıýdy da maqsat etedi. Bul óte qaýipti jaǵdaı.

 – Mundaı maqalalardyń artynda kimder tur dep oılaısyz? Bilseńiz, esimderin atap, tústerin tústep bere alasyz ba?

 – Jalanyń jeli qaı aýyldan esip, qandaı maqsatpen aıtylyp turǵanyn bilip otyrmyn. Maǵan qarsy jazylǵan maqalardyń avtorlary laqap atpen jasyrynsa da, sol maqalalardyń shyǵýyna jáne keń taralýyna kimder múddeli ekenin de bilemin. Ultshyldyqty betperde etip otyrǵan 3-4 ınternet resýrstarynyń tóńireginde toptasqan bir top jigitter osy sekildi maqalardy jazyp, áleýmettik jeliler arqyly bólisip, pikir qaldyryp otyrady. Tipti keıde olar zona.kz sekildi saıttarǵa da búrkenshik atpen orys tilinde osy tektes maqalalar jarııalap turady. Sol 3-4 saıttyń mazmuny da bir-birine uqsas keledi. Jalpylama máselelerde avtorlar shynaıy esimderin jasyrmaıdy. Al osyndaı jeke tulǵaǵa nemese ózderiniń shynaıy betperdesin, dinı ustanymyn aıǵaqtaıtyn maqalaǵa kelgen kezde búrkenshik atqa júginedi. Arasyndaǵylardyń keıbireýimen bylaıǵy ómirde betpe-bet kezdesip te júremiz. Júzińe kúlip kelip amandasyp ketetinder de bar.

 Meniń aıtqan sózderime kóz jetkizý úshin Sherlok Holmstyń dedýksııa ádisin bilýińiz shart emes, tek qyraǵy kózińizdi onsyz da kóp emes qazaq saıttaryna, sonyń ishinde din jaıynda jazatyn saıttarǵa júgirtip shyqsańyz jetkilikti. Tústeri osy, al esimderin atamaı-aq qoıaıyn.

 Osy jerde tıisti organdar myna máseleni anyqtaǵany jón. Dinı basqarma óziniń saıtyn ustap turýy úshin jyl boıyna ájeptáýir qarjy jumsaıdy. Osyndaı dinı dúrdarazdyqty kókseıtin birneshe saıtty ustap turýǵa, dástúrli dinı basqarma basshylyǵyn qaralaýǵa arnalǵan maqalalardy uıymdastyrýǵa qarjyny kimder, qaıdan bólip otyr?

 – Múmkin sizdi múftı bop kete me dep alańdaıtyn shyǵar, qalaı oılaısyz? Sebebi, sońǵy kezderi ár-ár jerde sizdi «Qazaqstannyń Bas múftıi bolady» degen áńgimeler oqtyn-oqtyn shyǵyp qalýda...

 – Ol da múmkin. Sebebi, maǵan qarsy jazylǵan maqalalar mazmunynan mundaı «alańdaýshylyqtarynyń» bary bilinip qalyp jatady. Onyń ústine «Din men Dil», «Kúdikpen kúres», «Islam ǵylymhaly» sekildi kitaptarym sol aǵymdardyń betperdesin sypyryp, qara nıetterin áshkereleıtin dúnıeler. Bylaısha aıtqanda, olardyń nasıhattap júrgen ıdeologııalaryna tusaý bola berdim. Jeteginde ketýi tıis qanshama jamaǵatty jyryp alyp qaldyq. Arttarynda adasyp júrgen kóptegen jastarymyz, bizdiń jazǵan kitaptardan keıin aınalyp qaıta úıirin tapty. Osynyń bári olardyń ishin tyrnap, ashýyn týǵyzǵany anyq.

 – Jalpy, múftı bolý oıyńyzda joq pa?..

 – Men múftılik sekildi eki dúnıede de júgi aýyr qyzmetti armandaǵan da, maqsat etken de emespin. О́zimdi ondaı úlken qyzmetke laıyqty adammyn dep te sanamaımyn. Tipti mundaı qyzmetti suraýdyń ózi – kúná. Alla Elshisi Abdýrrahman atty sahabasyna bylaı degen: «Ýa, Abdýrrahman ıbn Samýra! Sen basshylyqty eshqashan surama! Kimde kim basshylyqty surasa, Alla Taǵalanyń járdeminen maqurym qalyp, istiń barlyq aýyrtpalyǵy ózine júkteledi. Al kimge suramastan, óziniń qalaýynsyz berilse, ondaı Adamǵa Allanyń járdemi men kómegi bolady». Sondaı-aq, ál-Buharıdegi Ábý Hýraıradan rıýaıat etilgen basqa bir hadıste Alla elshisi (s.a.ý.): «Sender basshylyqqa umtylasyńdar. Alaıda, ol senderge qııamette ókinish ákeledi», – dep eskertken.

 Ásilinde, dinge, elge qyzmet etý úshin Bas múftı bolý shart emes dep oılaımyn. Qaıda júrsek te, qandaı qyzmette bolsaq ta Allanyń rızalyǵy úshin qyzmet etý basty maqsatymyz bolýǵa tıis. Al múftılikti ańsap júrgender bolsa, Alla olardyń járdemshisi bolsyn!

 – Bul qaralaýlar qashannan bastaldy?

 – Meni naqaq qaralap, maǵan qıynnan qıystyryp, jala jabý – meniń QMDB-ǵa apparat basshysy bolyp taǵaıyndalǵannan keıin bastaldy. Sol ýaqytta maǵan gazet betterinde birneshe dúrkin jala jabyldy.

 – Sizdi «nurshy» dep júrgender de bar... Oǵan ne aıtasyz?

 – 2011 jyly qarasha aıynyń basynda Elbasynyń tikeleı bastamasy ári qoldaýymen sol kezde qurylysy áli aıaqtala qoımaǵan, elimizdiń maqtanyshy men musylmandardyń qýanyshyna aınalǵan «Áziret Sultan» meshitine Bas ımam ári QMDB-nyń birinshi naıb múftıi bolyp taǵaıyndalǵan sátte taǵy da kezekti qaralaý naýqany bastaldy. Mine, osy kezde meni túrikterdiń «Nurshy» jamaǵatynyń Qazaqstandaǵy negizgi ókili ári kósemi, «Pantýrkıst» dep taǵy da avtory belgisiz bireýler saıt betterinde súıkep saldy. Bıliktiń nazaryn maǵan buryp, Bas múftıdiń taǵaıyndaýyn buzǵysy keldi. Biraq, olardyń degenderi bolmady. Nege? О́ıtkeni, olardyń maǵan taqqan aıyby negizsiz edi.

 – Bular da japtym jala, jaqtym kúıe deısiz ǵoı...

 – Olardiki negizsiz jala ekenin bılik te, Ábsattar qajy da, sol maqalalardy oqyǵan kókiregi oıaý árbir azamat ta túsindi. Sebebi, meniń oqý bitirip, elge oralǵanyma attaı on bir jyl ótipti. Osy ýaqyt ishinde Alla Taǵalam násip etip birneshe jyl «Nur-Múbárak» ýnıversıtetinde, ımamdardyń bilimin jetildirý «Islam» ınstıtýtynda sabaq berdim. «Altyn qalam» baspasynyń bas redaktory bolyp, qyzmet atqardym. El-eldi aralap, meshitterde, túrli oqý oryndary men qoǵamdyq oryndarda ýaǵyz aıttym. Búgingi kúnge deıin gazet-jýrnal betterinde din taqyrybynda júzge tarta maqala, birneshe kitap jazdym. Telarnalardaǵy dinı baǵdarlamalarǵa jıi shyǵyp, pikir bildirip júrmin. Jumystan keıingi bos ýaqyttarymda menen dinı áńgime tyńdaǵysy keletin keıbir jastardyń usynystaryn da jerge tastamaı, arasynda olarmen de kezdesip turamyn. Biraq, osy ýaqytqa deıin álgi oqyǵan dáristerimde, ne jazǵan kitaptarym men maqalalarymda, ıakı aıtqan ýaǵyzdarymda bir de bir ret qandaı da bir aǵymnyń nemese áldebir syrt memleketterdiń múddesin qorǵap, sóz sóılegen emespin. Kerisinshe, únemi dástúrli dinimiz ben ulttyq qundylyqtarymyzdy nasıhattap, birlik pen yntymaqqa, memleketimizdi qurmetteýge shaqyryp júrmin. Munyń eshbirin mindetsiný úshin aıtyp, puldanyp otyrǵan joqpyn. Tek álgi qańqý sózderge jaýap retinde aıtyp otyrmyn.

 – Jaqynda bir saıtta «Qaırat Joldybaıuly juma namazynan keıin Jańaózendegi qaza tapqandardy sheıitterge teńep, Quran baǵyshtady. Endeshe, Qaırat bılikke qarsy shyqqan buzaqylardy qoldap otyr» dep taǵy bir maqala jaryq kóripti. Solaı degenińiz ras pa?

 – Muny jaqynda osy muslim.kz saıtyna Iаssaýı babamyzdyń joly, jalpy taza sopylyq mektepteri sharıǵat sharttaryna saı ekendigin egjeı-tegjeıli túsindirgen suhbatym jarııalanǵannan keıin álgi sopylyqqa jany qas aǵym ókilderi jazyp otyr dep oılaımyn. Olar bıliktiń nazaryn maǵan qaıta buryp, meni asa qaýipti adam etip kórsetkisi kelgen.

 Esterińizde bolsa, Jańaózen oqıǵasynda qaza bolǵandardyń týystaryna Elbasynyń ózi birinshi bolyp kóńil aıtyp, sabyrǵa, birlikke shaqyryp, qazasyna ortaqtasqan. Memleket basshysynyń yntymaqshyl saıasatyn ilgeriletip, duǵa baǵyshtap, ólige ıman, tirige salaýat tilegenniń qandaı qateligi bar. Álde Elbasynyń tikeleı tapsyrmasymen jańaózendikterdiń áleýmettik máseleleri sheshilip, jaǵdaılarynyń jaqsarǵany, soǵan shúkirshilik qylyp, meshitterde duǵa baǵyshtalyp jatqany pıǵyly bólek bireýlerge unamaı ma?

 Maqalany uıymdastyrýshylar «juma namazynda «16 jeltoqsanda qaza bolǵan jańaózendik baýyrlarymyzdy shahıdke teńep» quran baǵyshtap, duǵa jasady» dep aıtpaǵan sózdi aıtty dep, meni qaralaǵysy keledi. Eskerterim, birinshiden, juma namazy beınetaspaǵa jazylyp otyrady. Ekinshiden, aýzymnan «shahıd» sózi shyqpaǵandyǵyna juma namazyna jınalǵan dúıim jurt kýá. Tipti, «juma namazyn maǵan uıyp oqyǵanyn» jazǵanyna qaraǵanda, maqalany jazýshy jumaǵa da barmaǵan sekildi. Sebebi, sol kúngi juma namazdy men emes, naıb ımam ótkizgen edi.

 Olaı bolsa, aıtpaǵandy «aıtty», demegendi «dedi» dep arnaıy maqala daıyndap otyrǵan toptyń ustanǵan maqsaty qandaı? Jańaózendikterge baǵyshtaǵalǵan duǵany ilik etip, el yntymaǵyna, memlekettik tutastyqqa ádeıi syna qaǵyp otyrǵandardyń kóksegeni ne? Bul maqalanyń ishinde elge jany ashyǵan bola otyryp, Táýelsizdik kúni qarsańynda ádeıi qoǵamda qolaısyz kóńil-kúı týdyrýdy kózdeıtin sózder jeterlik. Olardyń jasyrylǵan keıbir nıetterin arnaıy oryndar tekserip, aqıqatyna jetedi degen úmittemin.

 Al maqala avtory árbir jazǵan jala sózi úshin ǵarasat maıdanynda Allanyń quzyrynda jaýap beretinin de umytpaýy tıis.

 – Jalpy Jańaózende qaza tapqandarǵa Quran baǵyshtaýǵa bolatyn shyǵar?

 – Jańaózen oqıǵasynda qaza tapqandar, eń áýeli, olar – musylmandar. Imamdarymyz olardyń eshqaısysyn alalamaı báriniń janazalaryn shyǵaryp, rýhtaryna quran baǵyshtady. Quran baǵyshtalmaıtyndaı olar kápir me edi? Bıylǵy jeltoqsannyń 9-y kúni Mańǵystaýdaǵy Teńge áýlıe basyndaǵy Jańaózende qaza tapqandarǵa arnalyp berilgen asqa Dinı basqarmanyń arnaıy ókili qatysyp, marqumdardyń otbasyn aralap, kóńil aıtty, rýhtaryna quran baǵyshtady. Sonda, álgi avtordyń oıynsha halyqty sabyrǵa shaqyryp, marqumdarǵa Quran baǵyshtaý kúná ma? Bul isimiz memleketke, bılikke qarsy kelip, bas kóterip, búlik shyǵarýǵa jata ma? Munyń ondaı emes ekenin maqalanyń avtory da, sol maqalany jazýǵa tapsyrys berip otyrǵan top ta jaqsy biledi. Tek olardyń kóksegenderi – meni bılikke búlikshi, qaýipti adam etip kórsetý ǵana.

 – Maqala avtory sizdi «Qaýipti adam. О́ıtkeni, ol Mysyrdaǵy Husnı Mubarak rejımin qulatýǵa atsalysqan Iýsýf Qardaýıdiń shákirti», «Maqalalarynda Kardaýıdiń sózderin únemi úlgi etip otyrady» deıdi. Buǵan qandaı ýáj aıtasyz?

 – Meni keshe nurshy dep edi, búgin Iýsýf Qardaýıdiń shákirti. Sózderinde pátýa joq. Men sol aıtyp otyrǵan Iýsýf Qardaýı degenniń bir de bir saıası pikirin eshbir maqalamda, kitaptarymda qoldanǵan emespin. Onyń bergen dinı páýtalarynyń kóbi durys bolǵanymen, saıası jáne keıbir aqıdadaǵy pikirlerine múldem qosylmaımyn.

 – Atalmysh maqalada Sizdi «Bolashaqta ol oppozısııanyń kósemine aınalyp, búlik shyǵarady» degen syńaıda da sózder aıtylypty. Buǵan ne deısiz?

 – Bılikke qarsy kelip, búlik shyǵarýdy kúná sanaıtyn adammyn. О́ıtkeni, bul – Qurannyń ámiri. Qazaqtyń qazaq bolyp jer betinde qalýy úshin bizge tek tynyshtyq pen yntymaq kerek. Az ǵana halyqtyń osynaý baıtaq jerdi saqtap qalýy úshin bul aýadaı qajet. Sondyqtan, buǵan ne kúlerimdi, ne jylarymdy bilmeı otyrmyn?!

 – Tilegińiz?

 – Búginde «jaý – jaǵadan, bóri etekten alǵan» zamanda qazaqqa irkitteı buzylmaı, aırandaı uıý úshin berik birlik, jarasqan yntymaq qajet. Qoı terisin jamylǵan nebir aram pıǵyldy, qara nıetti qasqyrlardyń qaptap júrgeni onsyz da jeterlik. Sondyqtan da, bir qazaq bolyp bir birimizge kúıe jaǵyp, jala jaýyp júrgenimiz jaramas. «Aýyldyń ıti ala bolsa da, bóri kelgende birigedi» emes pe? Sol úshin bir el, bir din, bir mázhab bolsaq, eshkim beıbitshiliktiń betine syzat túsirip, tutastyǵymyzdyń shyrqyn buzbaq emes. «Toptanyp ushqan torǵaıǵa, turymtaı da bata almas»...

 Suhbattasqan Saltan Saıranuly