Internet-konferensııa: Rasýl Jumaly (jaýaptarynyń tolyq nusqasy)

Internet-konferensııa qonaǵy - saıasattanýshy  Rasýl Jumaly oqyrmandardyń  tarapynan túsken suraqtarǵa  jaýap qaıtardy. Rasýl  Bereketuly qazirgi ultshyldyq máselesi týraly:  "Ultshyldar bir partııaǵa nemese bir uıymǵa enip, bir sapta turýy shart emes. Bastysy - árkim óz shama-sharqynsha, qabiletine qaraı ultyna qyzmet etýi, meıli saıasatta bolsyn, ekonomıkada, ǵylym men mádenıette, ne ónerde bolsyn", - deıdi.

Asyl Baqytqyzy: Armysyz, aǵa! Oqyrmanmen ashyq suhbatqa shyqqanyńyzǵa kóp rahmet! Qazirgi qazaq saıasattanýshylarynyń arasynda asa zerek, paıym, parasaty bıik sarapshylardyń birisiz. Aıtyńyzshy, biraz jyl túrli elshilikterde, shetelderde laýazymdy qyzmetter atqarǵan ekensiz. Tipti, mınıstr kómekshisi de borǵansyz.Bylaısha aıtqanda, bılikke jaqyn júrdińiz. Biraq, nege ketip qaldyńyz?

 - Jyly lebizińizge rahmet!  Memlekettik qyzmetpen qosh aıtysqanym jaıly buǵan deıingi suhbattarymda aıtqan edim. Negizgi sebep – kóńilim qaldy. О́zimdi durys jerde jáne paıdaly ispen aınalysyp otyrmyn dep sezine almadym. Ras, karera jaqsy damyp kele jatty, joǵary mansaptar usynyldy, alaıda ómirlik maqsat bunymen shektelmesi anyq qoı.

Qazaq: Qazaqstannyń qazirgi júrip kele  jatqan joly durys pa? Bizdiń eldi saıası maqsaty aıqyn, ózine senimdi el  dep aıta alamyz  ba?

- О́kinishke oraı, olaı aıta almaımyn. Basqasha bolǵan jaǵdaıda halqymyz baqýatty, ekonomıkamyz básekelestikke qabiletti, tabıǵatamyz lastanbaǵan, elimiz eshkimge de táýeldi emes bolar edi. Tizbeleı berse sebepter de, olardyń keleńsiz saldary da kóp. Biraq negizgisi, meniń oıymsha, shynaıy demokratııanyń, ıaǵnı halyqtyq bıliktiń is júzinde saltanat qurmaýy.

Abzal: Qazaqstan 1994 jyldan berı DSU - ǵa kirýge talpynyp jatyr. Nelikten áli kúnge deıin kire almaı keledi?  Bul Qazaqstannyń ekonomıkasy áli daıyn emes, nemese tómen degendi bildire ma? Bizden tómen Qyrǵyzstannyń ózi baıaǵyda-aq enip ketken, onyń sebebi nede dep oılaısyz?

- Árıne, qandaı da halyqaralyq uıymǵa ený belgili bir múmkindiktermen qatar mindetterdi de meńzeıdi. Sondyqtan DSU-men arada kelissózderde ulttyq múddelerimizdi saqtap qalý asa mańyzdy. Alaıda bul prosess shynynda da tym sozylyp ketti. Tıisti sharalardy Qazaqstannan áldeqaıda keshe bastaǵan memleketter atalmysh uıymǵa baıaǵyda kirip qoıdy. Menińshe, másele ekonomıkamyzdyń osaldyǵynda ıá kishi jáne orta bıznesimizdiń daıyn emestiginde emes, saıası kúsh-jigerdiń jetispeýinde, qazaqstandyq laýazymdy oryndardyń qaýqarsyzdyǵy men kásibıliginiń jetispeýinde, kelissózderdiń ózi qoǵam nazarynan tys jaǵdaıda júrgizilýinde. Al endi Kedendik odaqqa kirip, Reseıge táýeldiligimiz artqan saıyn, bul úrdiske qosymsha júk tústi. Paıymdaýymsha, DSU-ǵa biz sol reseılikterdiń aralasýymen, olardyń talaptary negizinde enetin túrimiz bar.

Darhan: Vash ıdeal polıtıcheskogo deıatelıa – korol Saýdovskoı Aravıı Feısal. Pochemý?

Bolee podrobno ob etoı lıchnostı mojno ýznat cherez Internet lıbo drýgıe dostýpnye ıstochnıkı. Dlıa menıa lıchno korol Feısal ıavlıaetsıa olısetvorenıem chestı, nasıonalnogo dostoınstva, jıznennoı mýdrostı, progressıvnyh vzglıadov, gosýdarstvennogo myshlenııa. Imenno on stoıal ý ıstokov stremıtelnoı modernızasıı Saýdovskoı Aravıı prı sohranenıı dýhovnyh ı ıstorıcheskıh korneı, sosıalno-ekonomıcheskogo proryva, demorafıcheskogo býma, sıvılızovannogo vozvrata vseh prırodnyh resýrsov v gosýdarstvennýıý sobstvennost. On byl odnım ız nemnogıh lıderov, kotoryı tverdo stoıal za arabskýıý ı mýsýlmanskýıý solıdarnost. Itog ego deıatelnostı – Saýdovskaıa Aravııa, vsego polveka nazad predstavlıavshaıa vyjennýıý pýstynıý s malochtıslennym ı razroznennym po plemenam naselenıem, segodnıa prevratılas v monolıtnýıý ı ýverennýıý v sebe nasııý. Strana ývajaema v Mýsýlmanskom mıre, po ekonomıke vhodıt v G-20. Faktıcheskı saýdıty ne znakomy s takımı ponıatııamı, kak bednost, golod, otsýtstvıe jılıa, nısheta, negramotnost, proızvol vlasteı, týberkýlez ı t.d.. Naselenıe korolevstva za etot perıod vyroslo s 5 do 30 mıllıonov. I etot spısok beskonechen.

Asqar: Saıası ustanymyz qandaı? Buryn bılikke jaqyn júrdi degenge qaraǵanda qazirgideı ultshyl ustanym keıin paıda boldy ma?

 - Ustanymym esh ózgergen joq dep sanaımyn. Máselen, stýdenttik kezimde de túrli saıası toptarǵa, pikir-saıystarǵa, sherýler men pıketterge qatystym. Búginde tym pafosty estilýi múmkin, biraq Otanyma, onyń táýelsizdigine shama-sharqymsha úles qosqym keldi. Ýnıversıtet bitire salysymen memlekettik qyzmetti tańdaýymnyń astarynda kásibı qyzyǵýshylyqpen qatar (mamandyǵym - shyǵystanýshy) dál osy patrıottyq ustanym boldy. Jáne ol kezdegi jastardyń talaıy osyndaı qulshynysta boldy. Ol kezeńde, 1990-jyldardyń basynda, Syrtqy ister mınıstrligine, basqa memlekettik oryndarǵa jastardy búgingideı shen, pul ne ataq emes, negizinen atalǵan bıik maqsattar jeteledi. Búgingideı ásire laýazymdar, kóterińki jalaqy, ponttar, tamyr-tanystyq sekildi dúnıeler bolǵan joq. О́kinishtisi, zaman óte sol ahýal saıabyrsydy, keıin múlde ǵaıyp boldy. Memlekettik qyzmetten ketkenimniń bir sebebi de osyda jatyr.

Jarqyn: Bılikti dym túsinbeı-aq qoıdym. Dap-daıyn turǵan ALAShORDA ıdeıasyn nege memlekettik basqarýǵa engizbeıdi?

- ALAShORDANYŃ ıdeıalarymen qarýlanyp, olardy is júzine asyrý úshin sol ALASh kósemderi sııaqty kemeńger, halyqshyl, ultshyl, memleketshil bolý kerek. Bálkim, gáp osyda bolar.

Aqkisi: Sáýirde Mınıstr Dúısenova shetelden elge oralatyn etnıkalyq qazaqtarǵa jasalatyn jeńildikter týraly aıtyp, bir jylda azamattyq beriletinin jarııalady. Byltyr barsha BAQ shýlap jazsa da qandastarǵa elde tórt jyl turmaı azamattyq berilmeıtin zań qabyldanyp ketken bolatyn. Qalaı oılaısyz? Másimov qazaqtyń kóńilin tapqysy keldi me, álde úkimet Qyrym jaǵdaıynan keıin oılana bastady ma?

 -Kim biledi? Múmkin Qyrymdaǵy jaǵdaı túrtki bolǵan shyǵar, múmkin saıası upaı jınaý nemese basqa bir jaǵdaı bolar. О́z basym máseleniń osylaı qoıylýyna qarsymyn. Sebebi sóz bolyp otyrǵany Qazaqstan Egemindiginiń basty jemisteriniń biri – jan-jaqqa bytyrap ketken otandastyrymyzdy bir shańyraqtyń astyna jınaý sekildi qasıetti mindet. Onymen salystyrǵanda qaýipsizdik, demografııa, qazaqılandyrý úrdisi, taǵysyn taǵy – bunyń barlyǵy ekinshi dárejeli máseleler. Al endi eń bolmasa osylaı aldyńǵy jyldary toqtatylǵan Qazaq kóshiniń jańǵyrýy álbette bárimizdi qýantady. Biraq azamattyqty alý úshin qarastyrylǵan bir jyldyń ózi tym uzaq. Máselen, reseılikter atalǵan Qyrymdaǵy bolsyn, Osetııadaǵy, TMD, alys sheteldegi orystarǵa azmattyqty bir-aq aıdyń ishinde berip jatyr. Ánsheıinde qıt etse Reseıdiń istegenin qaıtalaýǵa áýes  bizdiń quziretti mekemeler osyndaıda sol belsendiligin tanytsa bolar edi.

Bazaráli: Bizdiń oppozısııanyń nege tyrym-tyrymy shyqty. Keıbireýi saıasattan ketse, keıbireýi múlde boı kórsetýdi qoıdy. Bári otyryp alyp feısbýkte post jazýdan asa almaı qaldy. Aqorda oppozısııamen myqtap aınalysty ma, álde bizde oppozısııa qalyptaspady ma?

-Birinshiden, aıta keterlik jáıt, oppozısııa bizdiń qoǵamnyń mıyna quıylyp qoıǵandaı, halyq jaýlary, eldiń ishin ýlap, iritki salaýshylar emes. Shyn mánisinde oppozısııa qandaı da deni saý memleket úshin, erteńin oılaıtyn ult úshin aýadaı qajetti nárse. Qateliksiz pende bolmaıdy, minsiz bılik bolmaıdy. Al sol bıliktiń qateligin betine basatyn, halqynyń muńyn shaǵatyn naq sol oppozısııa emes pe? Kerek deseńiz, qazaqtyń keshegi Buhar jyraý, Súıinbaı, Abaı syndy bıleri men aqyndary da oppozısıoner bolǵan. Ekinshiden, oppozısııada júrgen azamattardy minep sógýdi qoldamaımyn. Olar óz qarabasynyń qamy emes, el taǵdyry jolynda aqyly jetkenshe, qolynan kelgenshe talpyndy, táýekelge bardy. Úshinshiden, oppozısııaǵa, ol alǵa tartatyn qundylyqtarǵa kelgende qazaǵymyzdyń boıyndaǵy unamsyz qasıet – sen tımeseń men tımen, badyraq kózdiń keıpi. Pálesinen aýlaq, shette qol qýsyryp otyra bereıin, al men úshin ádil qoǵam men berekeli ómirdi basqa bireýler istep bersin, maǵan dese basyn jarsyn degen sarynda. Olaı bolsa, oppozısııanyń álsizdigin oppozısııanyń ózinen ıá bıliktiń qysymynan emes, árkim ózinen kórýi kerek.

Erbol: Másimovtyń qaıta bılikke kelýi birneshe jyl buryn oılastyrylǵan ssenarıı ma álde tosynnan sondaı sheshim qabyldandy dep oılaısyz ba?

- Bıliktegi jyl saıyn, tipti aı saıyn bolyp turatyn aýys-túıisterden qandaı da qısyn izdeýdi baıaǵyda-aq qoıǵanmyn. Kezinde qytaı oıshyly Konfýszy aıtqan eken: “Qarańǵy bólmede júrip qara mysyqty izdeý qıynǵa soǵady, ásirese ol bólmede bolmasa”. Sol sııaqty bos áýreshilikpen aınalysqym kelmeıdi. Onyń ústine sheneýnikter oryndaryn aýystyra bergennen jaǵdaı túzelse, Qazaqstan baıaǵyda Peıishke aınalar edi. Olaı bolmaı tur biraq.

Qaraqat: Kelesi Prezıdenttik saılaýda Nazarbaev saılaýǵa túsýi múmkin be?

- “Densaýlyǵym syr bermese, túsemin” - dep ózi aıtty ǵoı.

Aı-sheshek: Keshe Kelimbetov Qazaqstan Reseıge salynyp jatqan sanksııalarǵa alańdaıdy dep jarııalady. Reseıge salynyp jatqan sanksııalar shynymen de Qazaqstan úshin qaýipti me, joq Kelimbetov Pýtınge jaǵyna sóıledi me?

 - Reseı bizdiń eń iri ekonomıkalyq seriktesimiz bolyp tabylǵandyqtan, sanksııalardyń tikeleı bolmasa da janama áseri bar. Alaıda másele tek buda ǵana emes. Qarap otyrsa, Kedendik odaq aıasyndaǵy Qazaqstannyń bolǵany eki-aq odaqtasy, Reseı men Belarýs artta qalǵany, ozbyr saıasatty ustanýy bylaı tursyn, álemdegi órkenıetti elderdiń “qara tizimine” engizilgen. Osyndaı kompanııada júrip, Qazaqstan da zor pálege urynýy ábden múmkin. Jáne is nasyrǵa shapsa, janama emes, tikeleı sanksııalarǵa, munaı baǵasynyń quldyraýyna, reseıshil kúshterdiń arandatýlaryna, basqa da keleńsizdikterge ushyraýymyz yqtımal.

Janaly: Prezıdent bıylǵy assamblııanyń jınalysynda álem elderindegi jergilikti halyqqa basqa ult ókilderi basshy bolyp kelgen mysaldar keltirdi. Prezıdent buny nege aıtty? Kelesi prezıdent ózge ult ókili bolady degisi keldi me?

- Solaı da shyǵar. Kezinde bizde de Kolbındi taǵaıyndady ǵoı...

Gaukhar :  Alda ashtyq pen qýǵyn súrgin qurbandaryn eske alý kúni kele jatyr. Reseı nege qazaq halqynan 20 ǵasyrda jasaǵan genosıd saıasaty úshin resmı keshirim suramaıdy?

 - KSRO-nyń resmı mırasqory bolǵandyqtan Reseı adamzatqa, onyń ishinde qazaq halqyna qarsy jasalǵan talaı qylmystarǵa jaýapty. Alaıda, búgingi Pýtın bastaǵan bılik sol jantúrshigerlik qylmystardy moıyndap keshirim suraýdy bylaı qoıǵanda, olarǵa jaýapty Stalın, Berııa sekildi tajaldardy barynsha madaqtaýda, maqtan tutýda. Sonysyna qaraǵanda men úshin mıllıondaǵan adamnyń ómirin jutqan totalıtarlyq ımperııanyń aty ózgergenimen, zaty, aram pıǵyly esh ózgergen emes. Dese de, qylmys boldy, erteli me kesh pe, orystyń klassıgi Dostoevskıı jazǵandaı, qaıtarymy da, jazasy da bolady. Sol kúndi jaqyndatý turǵysynda kóp nárse ózimizge baılanysty – azat rýhymyzǵa, ult retinde ózimizdi sezinýimizge, esh kinásiz sheıit bolǵan ata-babanyń namysyn qorǵaı alýymyzǵa, aqty aq, qarany qara dep ataýdaǵy batyldyǵymyzǵa.

Qabanbaı:  Reseı men Qazaqstan shekarasy álemdegi eń uzyn shekara. 2005 jyly tolyqtaı shekara belgilengen. Bir-eki apta buryn Qostanaı oblysy tarapynda áli basy ashylmaǵan shekara bar degendi oqydym jańalyqtardan. Shekarany aıqyndaý nege osynshama uzaq ýaqytqa sozylady?

- “Shekarany talqylaý soǵysty talqalaýmen teń” degen eken Fransııanyń burynǵy prezıdenti Fransýa Mıtteran. Aıtpaǵy, shekarany aıqyndaý mashaqaty zor, asa sezimtal da kúrdeli, qaýipti is. Álemde áli kúnge sheıin ondaǵan elder ózara shekaralary aıqyndalmaǵannan soǵys jaǵdaıynda otyr. Sondyqtan bul máseleni Qazaqstannyń kórshilerimen kelisip alǵany – úlken jetistik. Dese de halyqaralyq kelisimderdi ásirese sońǵy jyldarda jekelegen alyp derjavalar jıi de óreskel buzyp otyrǵanyn eskersek, bunyń ózi jetkiliksiz. Qosymsha kepildikter jasaqtaǵan jón.

Saqaldy:  Bir aı buryn saqal týraly zań qabyldadyq. Saqal Qazaqstan úshin qanshalyqty qaýipti? Nege ıslamnan kóbirek separatıstik astar izdeı beremiz, al nege túrli mıssonerlerdiń elge emin-erkin kirýine jol ashyp qoıamyz?

 - Saqalǵa qatysty zańdy, shynymdy aıtsam, túsinbedim, túsingim de kelmeıdi. Negizi azamattardyń konstıtýsııalyq bostandyqtyn árli-berli shekteı bergen túbi jaqsylyqqa ákelmeıdi. Al separatıster, lankester, mıssıonerlerge kelsek, olar boıynsha tıisti qaýipsizdik oryndary is-áreketter qabyldaýda. Biraq olardyń utymdylyǵyna kóńilim tolady degenge aýzym barmaıdy.

Ertaı: Mırzoıan kóshesiniń atyn aýystyrý elimizde úlken atlqylaýǵa deıin bardy. Qarasańyz kishkentaı-aq másele, úndemeı-aq aýstyra salýǵa bolatyn dúnıe. Qalanyń aty emes. Mırzoıannyń bılik basynda jasaǵan áreketteri de barshaǵa aıan, Nelikten Mırzoıan kóshesiniń atyn aýstyrý úlken máselege aınaldy dep oılaısyz?

- Bul syndy máseleler óte kóp, tarıhymyzǵa ádil baǵa berýden bastap, qazaq tiliniń aıasyn keńeıtýge deıin. Al olardyń tyńǵalytyn sheshilmeýi otarlyq sana-sezimniń qursaýynan shyǵa almaı, kórshi elge jaltaqtaı berýimizdiń kesiri bolar, eń aldymen. Sondyqtan, eskishe stereotıpterden ada, qany ımperııalyq vırýspen ýlanbaǵan jańa býyn kelý kerek saıası sahnaǵa.

Juldyz: Qazaqstan úshin kommýnısterdiń XX ǵasyrda qanshalyqty qylmystar istegeni belgili. Solaı bola tura nege bizdiń elde kommýnıstik partııa bar. Tipti olardyń zań shyǵarýshy organda otyrýy qanshalyqty zań aýqymynda?

 - XX ǵasyrda qazaq, Keńes odaǵynyń quramyna engen ne oǵan týeldi basqa da halyqtarǵa jasalǵan qııanatqa jekelegen tulǵalarmen qatar kommýnıstik partııa jaýapty. Bul tarıhı shyndyq bolyp tabylady. Biraq osy shyndyqty uǵynyp, oǵan ádil baǵasyn berý bar da, bolǵany boldy, ótkendi qazbalaı berip qaıtemiz degen de ustanym bar. Tıisinshe Shyǵys Eýropanyń birqatar elinde, Prıbaltıka respýblıkalarynda kommýnıstik partııaǵa tyıym salynǵan. Odan álgi elderdiń alǵa basqany, bilim men ǵylym, órkenıet pen shynaıy demokratııa jolyna túskeni bolmasa, jeńilgen tustary múlde joq. Jáne kerisinshe. Oılantarlyq jáıt.

Oksana: Aldyńǵy aptada ABAI.KZ saıtynda Qazaqstanda turatyn 129 ulttyń tizimi jarııalandy. Ol tizimde sany 10 adamǵa jetpeıtin birneshe ult júr. Bir adam ǵana bolyp júrgen ulttar da bar. Sondaı-aq amerıkandyqtar, ıtalııandyqtar, afrıkalyqtar degen de ulttar júr tizimde. Siz álem aralap júrgen adamsyz ǵoı, sondaı ulttar bar dep estidińiz be ómirde. Sońǵy kezde áýeli keıbireýler 140 ultpyz dep soǵyp júr. Bizge kóp ultty bolý maqtan úshin kerek pe nemene? XX ǵasyrda Qazaqstan tutqyndardyń túrmesi boldy ǵoı. Nege bizdiń memleket elde ómir súretin ulttardyń tizimin qaıta qaramaıdy?

- Álemde 200-ge tarta memleket bar. Jáne Siz aıtqan krıterıımen sanar bolsaq, saıyp kelgende olardyń barlyǵy kópultty. Biraq kim de kim, Japonııa, Malaızııa, Reseı, Kýveıt, Fransııa, taǵysyn taǵylar biz kópultty memleketpiz dep keýdesin soqqan bireýin de kórmeppin. Qaıta sol elder azamattaryn memleketquraýshy halyqtyń tili men mádenıeti, tarıhy men dástúri negizinde shashyrańqy qalyptan birtutas qoǵam deńgeıine jetkizýge talpynýda. О́z basym buny oń úrdis retinde baǵalaımyn. Sebebi nátıjesinde, aıtalyq, Fransııada tól turǵyndarmen qatar arabtar, úndiler, afrıkalyqtar, ırandyqtar, qytaılar, evreıler, albandar turýy múmkin. Alaıda fransýz tiliniń, mádenıetiniń, órkenıetiniń arqasynda, jergilikti zańdardy qurmetteý negizinde barlyǵy ózderin fransýz dep ataıdy jáne dál solaı sezinedi, sóz júzinde emes, is júzinde eline bireligen, otansúıgish azamattarǵa aınalǵan. Iаǵnı, bul memleket úshin, onyń qaýipsizdigi men tutastyǵy úshin asa mańyzdy alǵyshart. Al endi basqasha bolǵan jaǵdaıda, ár dıaspora, ár etnos óz aldyna qojaıyn bop qala berse, arty qandaı sumdyqqa ákeletinin qazirgi Ýkraına kórsetip otyr. Talaı jyldar bul elde tursa da, kóptegen azamattary ýkraın tilin meńgerýge, mádenıetinen sýsyndaýǵa, Ata zańyn qasterleýge qulshynbady, tipti qarsylyq tanytty. Bılik te buǵan kóz juma qarady. Nátıjesi aıanyshty – dál sol bógdeler eldi bólshektep, ydyratyp byt-shytyn shyǵardy. Olaı bolsa, qazaq tilin dáripteý, Qazaqstanda ulttyq sana-sezimdi qalyptastyryp asqaqtatý bul tek qazaqqa ǵana emes, el bolam degen bar ultqa qajet.

Talap: "Ańyz adam" muqabasyna jarııalanǵan Gıtler sýreti sáýirdiń úlken daýy boldy. Bizge kórshimiz nota jiberip te úlgerdi, bizdikiler jappaı Jarylqapty qaralady kelip. Al bizdiń eldiń Lımonov, Jırınovskıı sııaqty otarlyq pıǵyl tanytqan Reseı depýtattarynyń sózine qarsy jibergen notamyz jaýapsyz qaldy. Qalaı oılaısyz, shyndyǵynda joǵarǵy jaqqa Gıtler unamady ma, álde Jarylqap unamady ma?

 - Bul dúnıede Gıtler jaıly kim jazbady, kim kitap shyǵarmady nemese kıno túsirmedi? Tipti reseılikterdiń ózderi ondaı dúnıelerdi tópeletti. Al qazaqtar ol qanisher jaıly jýrnal shyǵarǵan eken, dúrse bas saldy. Sol baıaǵy otarlaýshy saıasattyń aıqyn kórinisi emeı nemene. Mundaǵy reseılikterdiń jynyna tıgeni tipti Gıtlerdiń ózi emes, ony Pýtınmen salystyrý boldy dep oılaımyn. Biraq osy syqyldy teńeýlerdi búginde kúlli álem jasap jatyr ǵoı, máselen Eýropa men Amerıka, arabtar men evreıler, kóptegen TMD elderi, tipti Reseıdiń óz ishinde ondaılar kóptep tabylady. Sondyqtan reseılikterdiń aldynda aqtalýdyń esh qısyny joq. Kerisinshe, jaýyzdyǵymen Gıtlerden asyp túsetin Stalındi madaqtap otyrǵan búgingi Reseı bıligine “bularyń ne?” dep suraýdan jasqanbaý, álgi Jırınovskıı men Lımonovtardyń arandatýyna nemketti qaramaý kerek. Buǵa berseń, suǵa beredi demekshi, namysymyzdy joǵaltpaýymyz kerek. О́ıtkeni, namysyn joǵaltqan ult túbi memlekettiginen de aırylady.

Aqsáýle:  Marchenko ketti qazaq tili maǵan kerek emes dep ashyq aıtyp, alshańdaı basyp, aqshany toltyryp qaltasyna. Qazaqstan oǵan túk te isteı alǵan joq. Marchenko sonshama kúshti qaıdan aldy? Biz ony umytyp baramyz áýeli.

- Búgingi bılik aldynda dál osy Marchenko qusaǵandardyń baǵy janyp tur ǵoı. Sondyqtan meniń oıym, gápti Marchenkodan emes, onyń taırańdatyp qoıǵandardan izdegen durys.

Muratbek: Aǵa, qazir Qytaıdaǵy qazaqtarǵa ıslam dininiń túrli tarmaqtary taralyp jatyr. Buryn ondaı joq bolatyn. Osy máselege keıbir Qazaqstandaǵy tanymal tulǵalardyń áseri bar  sııaqty. Buǵan ne aıtasyz?

- Shynymdy aıtsam, bul jaıly habarym joq. Al negizi din máselesine kelgende basqa halyqtardyń emes, ózimizdiń qazaqtyń baıyrǵy zamannan ulyqtaǵan dástúrli Islamdy ustanǵanymyzdy jón kóremin. Qandaı da din, onyń ishinde Islam eldi bólshektep, árli-berli tartqylaýǵa emes, birigýge, uıymshyldyqqa, baýyrlastyqqa shaqyrmaı ma? Olaı bolsa, túrli mazhabtarǵa, sektalarǵa, toptarǵa ydyramaı, kóringen kelimsekterdiń jeteginde júrmegenimiz abzal.

Asan: Sizderdiń qatardaǵy ultshyldar kimder? Bastaryńyz qosyla ma?

- Meniń paıymymsha, eli men jeriniń taǵdyryna beıjaı qaramaıtyn qandaı da azamat ultshyl. Al ultshyldardyń belsendilerine keler bolsaq, olardyń barlyǵy bir partııaǵa nemese bir uıymǵa enip, bir sapta turýy shart emes. Bastysy - árkim óz shama-sharqynsha, qabiletine qaraı ultyna qyzmet etýi, meıli saıasatta bolsyn, ekonomıkada, ǵylym men mádenıette, ne ónerde bolsyn.

Qurmethan Turdybek: Assalamaleıkým, Rasýl aǵa! Qazirgi bizdiń syrtqy saıasattyń jaǵadaıy qalaı? Burynǵy keńestik kóz qarastan qalyptasqan AQSh-nan qaýip kútip Reseıdi dos sanap janymyzdaǵy Reseı men Qytaıǵa  kirip ketbedik pe? Bizge AQSh-qa qaraǵanda Qytaı men Reseıdiń qaýipty ekenin halyqqa qalaı jetkizýge bolady?

 - Sizdiń bergen baǵańyzben kelisemin. Al osy tyǵyryqtan shyǵýdyń joldaryna keler bolsaq, meniń oıymsha, birinshiden, mańyzdy memlekettik sheshimder, onyń ishinde syrtqy saıasatta, halyqpen sanaspaı, jabyq esik jaǵdaıynda qabyldanbaýy kerek. Kórip otyrǵanymyzdaı, ondaı sheshimderdiń, meıli Kedendik odaqqa nemese sheteldikterge jalǵa jer berýge, munaıymyzdy ıelenýge qatysty bolsyn, barlyǵy ulttyq múddege nuqsan keltirýde. Árıne, bul talap ózdiginen oryndala salmaıdy. Ol úshin belsendi azamattyq qoǵam qajet, halqymyzdyń sana-sezimin oıatý, saıası saýattylyǵyn arttyrý, sen saıasatpen aınalyspasań, túbinde saıasat senimen aınalysady degen uǵymdy túısigine jetkizý kerek. Basqa múmkindikterdi kórip turǵanym joq.

Qurmethan Turdybek:  Byltyr Muhtar aǵanyń bastaýymen 31- mamyr qýǵyn súrgin qurbandaryn eske alý kúnin óte jaqsy uıymdastyryp edińizder, mine sol kúngede taıap qaldy, eshkim únsiz otyr. Osy joly byltyrǵy ssharany odan ary jandandyrýǵa qalaı qaraısyzdar? Sizderdeı aǵalar bastamasa basqa “uly Otanyn” ańsap, sonyń sheńberinen áli shyǵalmaı júrgenderdiń oıyna ol keler emes.

-Qandaı da tarıhı, saıası, tanymdyq, basqa da qoǵam úshin mańyzdy sharalar uıymdastyrý jekelegen tulǵalardyń ǵana sharýasy degen jańsaq pikirden arylar shaq baıaǵyda kelip jetti dep sanaımyn. Áldebireý jasap bersin, meniń shataǵym joq dep kópshilik otyra berse, tasymyz órge domalamaıtyny anyq.

Asyl: Ulttyq sanany kóterý úshin ne isteý kerek? Qazirgi Qazaqtar ishken asyna máz bolyp erteńin oılaıtyndar azaıdy. Solardyń sanasyn qalaı oıatamyz?

- Birinshiden, keń aýqymda shalǵaı aýdandarǵa deıin jetetin nasıhat, shynaıy aqparat qajet jáne uıymshyldyq. Ekinshiden, árbir azamat óz salasynda bıikterden kórinýge, sol arqyly yqpalyn arttyrýǵa talpynsa ıgi. Úshinshiden, halyqtyń sózin sóılep júrgen azamattardy tyrnaq astynan kir izdep mineı bergenshe, barynsha qolǵabys jasaý der edim.

Asqar: Eýrazııalyq Odaq qurylǵan soń Qazaqstannyń ary qaraıǵy bolashaǵy qandaı bolady?Qazaqtyń kúni ne bolmaq?

- Buǵan deıingi Kedendik odaq kesirinen talaı zardapqa dýshar boldyq. Buny Reseımen ıntegrasııanyń synshylary, táýelsiz mamandar ǵana emes, resmı ókilderdiń ózi de san márte moıyndady. Endi mine sol olqylyqtardyń aldyn alýdyń ornyna jyǵylyǵanǵa - judyryq demekshi odan tereń orǵa quldyrap baramyz. Qynjyltatyny – ekonomıkalyq ne qarjylyq shyǵyndarmen qatar jańa odaq saıası múddelerimizge de, memlekettik táýelsizidigimzge de nuqsan keltiretini ábden múmkin. Dál osylaı jalǵasa beretin bolsa, arty ne bolaryn oılaǵym da kelmeıdi.

Talapbek: Siz basqaratyn "Eksklıýzıv" dep atalatyn jýrnal nesımen erekshelenedi? Ne týraly jazasyzdar? baıqaýymsha kóbine oryssha jazasyzdar nege ?

 - Bul jýrnal negizinen jáne áý bastan saraptamalyq baǵyttaǵy basylym bolyp tabylady, sonymen birge tek saıasat qana emes, ekonomıkalyq, sharýashylyq, ǵylymı, mádenı, basqa da taqyryptardy qamtýǵa tyrysady. О́tken jyldan bastap óziniń jeke saıtynda (Exclusive.kz) vıdeo- suhbattar, qoǵamdyq pikirdi anyqtaý, túrli reıtıngterdi qurý sekildi tyń jobalar da qolǵa alyndy. Tanyssańyz bolady. Al jýrnaldyń orys tilinde bolýy onyń qurylǵan 2000-jyldan bastap osy orys tilinde shyǵýyna baılanysty. Dese de sońǵy kezderi, ásirese atalmysh saıtta, birqatar materıaldar men suhbattardy qazaq tilinde de shyǵaryp jatyrmyz.

Asyl Baqytqyzy: Rasýl myrza, qazaq ǵalamtory týraly ne aıtar edińiz? Qaznettiń qazirgi aıaq alysy qandaı? Qazaq jýrnalıstıkasyna qalaı baǵa berer edińiz? Nelikten  jýrnalıster aıtqan máseleler tek sol ǵalamtordyń ǵana sheńberinde qalyp qoıady?  Bárimizge belgili, bılik qazaqtildige qaraǵanda, orys tildi BAQ-tyń  sózin kóp tyńdaıdy. Qazaq basylymdaryna osy deńgeıge jetý úshin ne kerek? Ne jetispeıdi ? Qazaq jýrnalısterine qandaı talap qoıar edińiz ?

-Qazaq baspasóziniń, onyń ishinde qazaq tildi Internettiń búgingi aıaq alysy jaman emes dep sanaımyn. Oılaǵandaı qarqyndy bolmasa da, sapasy, talǵamy ósti, tıisinshe qazaqı oqyrmandardyń sany artyp, ulttyq sana-sezimi kún saıyn kúsheıip keledi. Ras, bılik ókilderi kóbine orystildi BAQ-tardy jaqtap turady. Biraq bunyń ózi ýaqytsha dep bilemin. Qazaqı baspasóz ben Internet óz degenin báribir alady, bul tabıǵı zańdylyq, al onymen sanaspaıtyndarǵa aıtarym, óz obaly ózine.