Batys: Sanksııalardyń Reseıge "tisi batsa", aýyrtpalyǵyn Ortalyq Azııa elderi sezinedi

Álemdik saıasat sahnasynda basty ról oınap otyrǵan  eki  iri  derjava: AQSh pen Reseı  arasyndaǵy «oıyn» álemniń nazaryn ózine aýdarýda. AQSh  tarapy ses  kórsetip,  sanksııa  salǵanymen,  Reseı  miz baǵar emes.  Esesine,  Qyrymdy  bólip  alyp, óz saıasatyn erkin júrgizýde. AQSh ta  sońyna deıin  baratyn sekildi:  Reseı ekonomıkasyn  «aıaqtan shalý» maqsatynda  jańa  sanksııalardy  ústi-ústine  shyǵarýda.  Sonymen  qatar,  Ýkraınaǵa  150 mln  AQSh  dollary  kóleminde  kómek  kórsetip, túrli jeńildikter jasaýǵa nıettenip  otyr. Sóıtip,  Batys Reseıdi daǵdarys kútip  turǵanyn boljaıdy.   Al, bul  daǵdarystyń RF-men odaqtas bolyp   otyrǵan  Qazaqstan jáne Reseı ekonomıkasyna táýeldi  Ortalyq  Azııanyń  ózge  elderine  yqpal-áseri qandaı  bolmaq?

       AQSh -tyń  elektrondy  basylymdarynyń biri – «Eýrazııanet.org» saıtynynyń  jazýyna  qaraǵanda, AQSh-Reseı  qarym-qatynasynyń salqyndaýy  tek  Reseıge  ǵana emes,  oǵan ekonomıkalyq  jáne  áleýmettiń turǵyda  táýeldi  bolyp  otyrǵan  Ortalyq  Azııa elderine  de zııany  tıetin  bolady.  Batys:  "Eger  Reseıge salynǵan sanksııalardyń el ekonomıkasyna  tisi  batsa, ol  Ortalyq Azııadaǵy  postkeńestik elderge aýyrtpalyǵyn  tıgizbeı qoımaıdy,- degen pikirde.

      22 jyl buryn Máskeýdiń quzyrynan resmı túrde  shyqqanymen, Ortalyq Azııa elderiniń kópshiligi áli kúnge deıin  Reseımen baılanysty. Qazaqstan  Reseıge  Kedendik Odaq  úshin  Reseı ekonomıkasyna  túbegeıli  táýeldi bolsa,   Qyrǵyzstan  jáne Tájikstan sekildi  kedeı elder  mıgranttarǵa tólenetin aqshamen kún kórip otyr.  Reseı ekononmıkasynyń   Ortalyq Azııa elderine  yqpaly  aımaqtyq valıýtalar quldyraýynan kórindi.  Rýbldiń dollorǵa shaqqandaǵy quny 11 % tómendedi, ile-shala   Qyrǵyzstan somy 10  %  qunyn joǵaltty,  Qazaqstan  teńgesi  20% -dyq  quldyraýǵa  ushyrady.  Bul valıýta  baǵamyndaǵy ózgerister aımaqtaǵy  ósim boljamy men ınflıasııalyq kólemin asyryp jiberdi.

Ortalyq Azııa sheneýnikteri men ekonomısterin alańdatyp  otyrǵan taǵy  bir jaıt, aımaqtardyń mıgrant  almasýynan túsetin qarjyǵa táýeldilik.  Jáne Reseıden jumyskerlerdi qaıtarýdan soń óz elinde jumys taba  almaýynan  týyndaıtyn tártipsizdik.  Álemdik banktyń sońǵy esebine  saı,  bir mıllıonnan astam tájikter,  bir mıllıon qyrǵyzdar,  birneshe mıllıon ózbek shetelderde,  Reseı men Qazaqstanda jumys isteıdi.  Tájikstanda JIО́-niń 47 paıyzyn eńbek mıgranttary  quraıdy. Al, Qyrǵyzstanda 29 paıyz bolsa,  О́zbekstanda ár adamnyń Reseıde nemese Qazaqstanda jumys isteıtin týysy  bar. Rýbl men  teńgeniń quldyraýy  olar úshin tıimsiz. Sebebi, úılerine qaıtý aldynda  eńbekaqylary dollarǵa aýystyrylady.

Batys analıtıkteriniń boljamy boıynsha, Reseıdiń ınvestısııalyq klımaty  ózgeriske  ushyraýyna  baılanysty  Ortalyq  Azııa elderin  daǵdarys  kútýde. 17 naýryz kúni RF Qarjy mınıstriniń orynbasary Sergeı Belıakov  «el ekonomıkasy daǵdarys belgileri  bar»  degen edi. Eger sol ras  bolsa, Ortalyq Azııa  elderi  de   daǵdarysqa  daıyndalsyn, - deıdi  Batys baspasózi.

 Batys sanksııalarynyń Reseıge kúshti yqpaly bolatynyn orys sarapshylary  da moıyndaýda.  Máselen,  orys  ekonomısi Grıgorıı Iаvlınskıı:  «Jańa sanksııa Reseıge  200 mlrd  AQSh dollary kólimendi zııan ákelýi múmkin.  Jáne  Visa ı MasterCard sekildi  tólem  júıeleri buǵaýlap  tastalǵan,   Reseıdiń 7 banki jáne  klıentteri zııan shekken. Reseıdiń  eksportqa  shyǵaratyn negizgi taýarlary gaz, munaı jáne  basqa  da  shıkizattar ekeni belgili.  Eger  bul taýarlardan  AQSh jáne  Batys  elderi bas  tartatyn  bolsa, onda  Reseı  ekonomıkasynda toqyraý bastalýy múmkin.  Tek  ekonomıka ǵana emes,  basqa salalarda  da  Reseımen  álem elderiniń salqyndyǵy  bastalady, - dep  boljaıdy. Sonymen  qatar,  mamannyń pikirinshe,  Reseı búgingi  eýrazııaǵa qarsy  baǵytynyń  durys  emes. Bul álemmen teń  dárejede  damýǵa  degen  qarsylyq,  barlyq  elderge  ortaq  qarym-qatynastar bas  tartý  degendi  bildiredi.

   Qazaqstan ekonomıkasy  da  gaz,  munaı sekildi  shıkizattarǵa  óte  táýeldi.  Eger, Batys sanksııalaryna  saı, munaı jáne basqa  da shıkizat baǵasy  tómendeıtin bolsa, Qazaqstan  ekonomıkasy da qurdymǵa   ketedi  degen  boljam bar.

Ázirlegen  Janııa  Ábdibek