Polıgondar... Halyq - úkimet úshin esepte joq, qoı tárizdi

Reseı tarapy Qazaqstandaǵy áskerı polıgondaryna baǵyttaǵan zymyrandarynyń dál tıip jatqanyn aıtyp álemge jar salýda.

Sońǵy onshaqty jyl ishinde qazaq jerinde mekendeıtin sırek janýarlardyń jappaı qyrylýy jıi oryn ala bastady. Kaspııdegi ıtbalyqtardyń, Saryarqadaǵy kıikterdiń bir sátte jappaı qyrylyp qalǵanyna qazir mán bermeıtin boldyq. Mańǵystaý men Semeıde kemis balalardyń týýy áli kúnge deıin oryn alyp otyr. Baıqońyrdan atylǵan protonnyń geptıliniń zııany anaý! Al, Aqmola oblysy Kachar aýylynyń turǵyndarynyń jappaı aýrý sebebin respýblıkalyq dárigerler qaýymdastyǵy bolyp anyqtaı almaı jatyr. Sóıtip otyryp, «Atom qaldyqtaryn Qazaqstanda saqtaıyq» deımiz, «Epıdemııalyq bakterıologııalyq zertteý ortalyǵyn Almatyda ashaıyq» deımiz. Artyq elektr energııasyn Reseıge berip otyryp, «Atom elektr stansııasyn salaıyq» deımiz! Halyqqa bulardyń paıdasynan,  pálen júz jyldyqqa sozylatyn zalaly men zardaby kóp. Bılik muny túsinbeıdi dep te aıtý qıyn. Árıne,bul saıasattyń basqa da bir qyry bolýy múmkin. Qalaı bolsa da, memleket tarapynan júrgiziletin kez kelgen áreket pen saıasat  halyq múddesi turǵysynan sheshilgeni jón ǵoı. Eger, elimizdiń  búgingi jáne keleshektegi  ekologııalyq qaýipsizdigi  jaǵdaıyna keletin bolsaq,ol qazaq jerindegi Reseı polıgondarynyń  máselesi.

    Reseıdiń Qazaqstandaǵy qarý synaıtyn polıgondary týraly sońǵy kezderi baspasózde de,   telebaǵdarlamalarda da jıi aıtyla bastady.  Polıgon demekshi,keshegi Keńes Odaǵy kezinde  jerimizdiń  aıtarlyqtaı  paıyzy orystardyń qarýlaryn synaıtyn polıgon alańy bolyp kelgen eken. Jaqynda bir  gazette jarııalanǵan derekter boıynsha  anaý Mańǵystaý oblysynan bastap sonaý Shyǵys Qazaqstanǵa deıingi jerimizdiń biraz bóligi áli sol Reseıdiń qarý synaıtyn  polıgony eken.Batystaǵy Kapýstın Iаrdan atylatyn synaq  raketalarynyń qaldyǵyn sonaý Aqtóbe jerinen bastap Balqashqa deıin  tabýǵa bolady. Sóıte turyp endi,  bılik basyndaǵylardyń  dúnıe júzi atom qarýyn synaýshylarynyń  qaldyqtaryn  jınap ákep, qazaq jerine kómbek oıy bar.  Bunyń keleshekte halyqqa tıetin zııany   ıadrolyq polıgonnan kem bolmaıtynyn eshkim «bilmeıtin» sııaqty. Halyq -úkimet úshin esepte joq, qoı tárizdi. Olardyń pikirin surap, sanasaıyn dep otyrǵanda eshkim joq . Qazaqstan aımaǵynda osy kúnge deıin jumys istep turǵan  Reseı polıgondarynan   túsetin  jaldaý qunynan halyqqa da, memleketkede  tıimdiligi bolýy tıis sııaqty.  Biraq olardan paıda túgili,halyq zulmat zııan kórip  otyr. Basqasyn qoıǵanda, Baıqońyrdan qulap túsip jatqan protondardyń zııanyn áli eshkim eseptegen emes. Kerisinshe, «onyń áseri joq» dep teriske shyǵarýda.Osy aımaqta qyrylǵan kıikterdiń  neden ólgenderin naqty anyqtaýda múmkin bolmaı otyr.Polıgon aımaǵyn mekendeıtin eldi rak jáne basqada  belgisiz aýrýlar jaılaǵan. Olardyń  naqty dıagnozyn  qoıý óte  qıyn. Bul aımaqtarda kemis balalar  óte kóp  týýda, maldardan saý malǵa uqsamaıtyn jan janýarlar týýda. Kaspııde balyq, Arqada kıik qyrylyp jatyr. Osynyń bári sol polıgondardyń  áseri. Máselen,Baıqońyrdan ushyrylatyn proton raketalarynyń qaldyqtary Arqadan bastap sonaý Shyǵys Qazaqstanǵa deıin shashylyp jatyr, al ortalyq Qazaqstanǵa orbıtaǵa jete almaı jarylyp ketken proton raketalarynyń   keremet zııandy , ári kórinbeıtin (geptıl)býlary keńinen taraýda.Úkimet ony basqasha dáleldegisi keledi.  Aıtpaqshy, Reseıge  qarý synaıtyn polıgondardyń jalǵa berý quny qansha ekenin   sol polıgondardan zardap shegip otyrǵan jurt ony bilýge haqyly emes pe.Táýelsizdigimiz tusynda bolsada,sál erterekte bolǵan, Baıqońyrdy Reseıge jalǵa berý týraly kelisim boıynsha el bıýdjetine túsýge tıisti qarjynyń   joǵalyp ketýi týraly da  kezinde baspasózde jazylǵan. Sol sııaqty   polıgondardan túsetin  qarjylardan zardap shekken  halyq esh qarjylaı kómek alyp kórgen emes. Ol qarjylardyń qaıda ketip jatqanyn aıtyp, halyq aldynda esep berip jatqan úkimet taǵy  joq. Sonda ushan teńiz qazaq  jerleri memleketke, ony mekendep otyrǵan elge paıdasy tımesede, halyqtan suraýsyz   basqa memleketke arzanǵa jalǵa berile bere me! Olaı bolsa, jalǵa berilgen jerlerdiń paıdasyn kórip otyrǵandar kimder? Bul  máseleniń beti ashyq, halyqqa aıqyn bolýy mindet. Polıgondardan densaýlyqtaryna  baılanysty   zor zardap  shegip otyrǵan  halyqtyń azamattyq quqyǵyn qorǵaý  el bıligindegi adamdardyń ǵana emes, halyq  qalaýlylarynyń da abyroıly mindeti bolýy  tıis .

  Jumat AIýTEGI