Mazmuny mol, tárbıe-tálimi ózgeshe is-shara

Almaty qalasy, Medeý aýdanyna qarasty "100 jalpy bilim beretin mektep" kommýnaldyq memlekettik mekemesinde "Birtutas tárbıe" baǵdarlamasy aıasynda dırektordyń tárbıe isi jónindegi orynbasarlaryna arnalǵan aýdandyq is-shara ótti. Bul – qatardaǵy kóp sharalardyń biri emes, mazmuny, tárbıe-tálimi ózgeshe jıyn boldy. Taratyp aıtsaq…

Jer betin mekendegen adamzat balasynyń dene múshesi men túr sıpaty bir birine kelse de, onyń bolmysy men bekzat mineziniń aıshyqty kórinisi retinde áýeli onyń san ǵasyrlyq dástúr salty kórik berip, qoǵamda birden tanýǵa múmkindik beredi. Ińgálaǵan sábı qalpynan eseıgenge deıin boıyna babadan qalǵan mol murany sińirip, bolashaq urpaqqa qaz qalpynda jetkizý pendeniń de jazylmaǵan bir mıssııasynyń biri.

Álemde qansha ult bolsa, sonsha dástúr bar desek artyq aıtqanymyz emes. О́ıtkeni tirshilik ortasy men beıimdelgen tabıǵı mekenine saı ǵuryp ta jınaqtalyp jan basynan bilinedi. Osynaý ulttardyń ustanǵan salt dástúrleri bir birinen ózgeshe bolsa da, ózgesin jat qylyp, ózin shoqtyǵy bıik qoıǵan emes. Bul rette dástúrdiń de ózindik bir zańy men qaǵıdasy kózge kórinbese de tárbıelik jaǵynan mol murany saqtaıtynynyń kýási. Osynaý shar tarapty sharpyǵan dástúrler keıde bir orynǵa toǵysyp, dıirmendegi bıdaıdaı bir ıirimmen qosarlanyp ketetini taǵy bar.

Máselen, Medeý aýdanynda ornalasqan "№100 jalpy bilim beretin mektep" dál osyndaı uıysqan álemniń bir bólshegi desek artyq aıtqanymyz emes. Jan jaqtan jınalǵan ózge ult ókilderi bir shańyraq astynda tatý-tátti kún keshýde. Mereke qarsańynda shoqtyǵy bıik sonaý salt-dástúr men bala tárbıesin kórsetý maqsatynda ár halyqty ǵuryptaryn kórsetip, keleshek urpaqtyń jańa dúnıeni jadynda saqtaýyna úlken septigin tıgizdi.

Qazaq, Orys, Uıǵyr, Túrik, Tájik pen Ázirbaıjan odan qaldy Sheshen halqynyń san ǵasyrlyq murasyn kórsetý barysynda ustazdar, oqýshylar men ata-analar birlesip onyń túp maǵynasy men maqsaty týraly túsindirýge tyrysty.

"Atadan bota qalǵansha, bata qalsyn" degendeı, qazaqtyń úlkennen bata alý salty osy kúnge deıin teńdesi joq jetken dástúrlerdiń biri. Bir ǵana sózdiń túbinde ulttyq qundylyqtardan bastap, taǵylymdy dúnıelerdiń barlyǵy syıyp ketken. Sol sekildi, Uıǵyr halqynyń "Bedá chóshúrá" (Dárýmenge toly shópterden tushpara) ázirleýiniń ózinde úlken jaýapkershilik jatyr. Onyń daıyndyǵy men adam balasyna berer qýaty týraly da shara barysynda tolyqqandy aıtyldy. Orys halqynyń mol qazynasynan balany qalaı eńbekke baýlý kerektigi týraly dástúr kópshilikke tanystyrylsa, túrik halqynyń balaǵa arnalǵan jasaýdyń qalaı ázirlenetini jáne onyń maqsaty qandaı bolatyny da osynda kórinis tapty. Sol sekildi, Ázirbaıjan ultynyń qyz balasyn ashanaǵa qalaı erte jastan bastap úıretetini, tájik halqynyń "Gahvora bandon" salty sanaly urpaq jadynda shyntýaıtynda qalaı bolatyny týraly da kórinis tapty.

Al "Túrik halqy" bala tárbıesine baılanysty "Balaǵa arnalǵan jasaý" týraly, onyń berilý reti men maǵynasyn atap ketti. "Ájirbaıjan halqy" qyz balasyna erte jastan ashanadaǵy qyzmeti týraly  aıtyp, erte jastan sháı quıýǵa úıretetini týraly kórsetti. "Tájik halqy" besikke salý "Gahvora bandon" salty qalaı ótkiziletini týraly kórinis kórsetti. "Sheshen halqy" bala tárbıesine baılanysty "Ǵılak" saltyn kórsetti, bul dástúr jas urpaqty úlkendi syılaý, qurmetteýge, úlkenniń jolyn qımaýǵa tárbıeleıtin salt ekenin kórsetti.

Uly qazaq dalasynda basqa ult ókilderiniń  bir shańyraq astynda yntymaǵy jarasyp, qoıan-qoltyq, taý-tátti ómir súrýdiń  kepili-tárbıeniń túp qazyǵy ulttyq qundylyqtyń arqasynda dep bilemiz. Ár etnıkalyq qaýym ókiliniń ózindik tarıhy bar rýhanı muraǵattarynyń jıyntyǵy ulttyq qundylyǵy ekenin ataı kelip, qazirgi mektep, ata-ana, qoǵam bolyp, tárbıe qundylyqtary úshin eńbek etýde.

Ár eldiń salty basqa, ıtteri qara qasqa degendeı, dúnıetanymynda ózge de dástúrlerdiń qalaı oryndalatynyn kórgen jandar shynymende tańǵalysyp, bir birine alǵystaryn jaýdyrdy. О́ıtkeni, adamzattyń ómir súrý kezeńi bir birine kelse de, árkim ártúrli dástúr arqyly ony qanattandyryp, bala boıyna sińdirýge tyrysady. Osyndaı sharalar arqyly, árbir pende eń áýeli óziniń adam ekenin bilýge qushtar bolady. Odan keıin ulty men salt-dástúriniń shynymen de qýatty ekenine marqaıady. Al salt dástúrdi bilý, ol ulttyń óshpeı ary qaraı qaryshtaýyna úlken sep bolary sózsiz.

Saltanat Aıdynqyzy