"2 mln adamdy uıqysynan aıyrýda". Nesıe naryǵyn shuǵyl retteý kerek - sarapshy

Elimizde nesıe alýshylar qatary taǵy da kóbeıdi. Ulttyq banktyń málimetinshe, halyqqa berilgen kredıtter 2022 jyly 14,5 trln teńgeni qurasa, 2023 jyly 18,2 trln teńgege jetip, bir jyl ishinde 25,4%-ǵa ósken. Buǵan áser etetin birneshe faktor bar. Onyń negizgisi – indetten keıingi ekonomıkalyq daǵdarystan jappaı qymbatshylyqtyń beleń alýy. Saldarynan aılyǵy shaılyǵyna jetpegen adamdar qaryz qamytyna kirýge májbúr boldy. Inflıasııa bankterdiń nesıe paıyzyn da joǵarylatyp, odan aqyrynda taǵy halyq zardap shekti. Al bankter bızneske berilgen qaryzǵa qaraǵanda tutynýshylyq nesıelerden kóbirek paıda tabatyndyqtan, tutynýshylyq nesıelerdi ońdy-soldy berdi.

Paıyzy sharyqtaǵan nesıeni alǵan halyqtyń ábigeri nesıe tóleýmen shektelse ıgi edi. Nesıeni tóleı almaǵandar onlaın qaryz beretin mekemelerge júginedi. Sebebi mundaı qarjy uıymdary tulǵanyń nesıe tarıhyna, tólem qabiletine qaramastan qaryzdy bes-aq mınýtta beredi.

Sońǵy jyldary "Black Friday", "bólip tóleý" syndy naýqandarmen rásimdeletin nesıelerdiń sany artty. Bundaı naýqandar jarnamasy barlyq jerde qaptap, ulttyq merekelerden de artyq ulyqtalyp ketetinin baıqaımyz. Qazir nesıege rásimdelmeıtin zat qalmady. Úı, kólik, tehnıka, jıhaz, kıim tipti usaq-túıekke deıin nesıege beriletin boldy.

Ekonomıst, kommýnıkasııa mamany Aıbar Oljaı tutynýshylyq jáne taýar túrindegi nesıelerdiń artýy alańdaýshylyq týdyratynyn aıtady. Búgingi jaǵdaıda bul jaıt jeke adamnyń emes, memlekettiń ekonomıkasyna áser etýshi faktorǵa aınalǵan. Tipti teńge kýrsyna yqpal etýshi kúshke ıe bolyp, buny dereý baqylaýǵa almasa bolmaıdy deıdi ol.

Aıbar Oljaı: Tutynýshylyq nesıe 90-95% ınflıasııaǵa tikeleı áser etedi

Bizde nesıe naryǵy qarqyndy túrde ósip jatyr. Onyń ishinde eń qaýiptisi – tutynýshylyq nesıeniń kóbeıýi. "Rassrochka" osy statıstıkaǵa kiredi. "Rassrochkany" alǵanda adamdar "paıyzsyz alyp otyrmyz" dep oılaıdy. Biraq jasyryn paıyz degen uǵym baıaǵyda-aq engizilgen. Taýar baǵasyna kem degende 19% jasyryn ósim qosylady. Sondyqtan da bul naýqannyń tutynýshylyq nesıeniń ósýine úlken áseri bar dep oılaımyn. Nesıe naryǵy óskeni árıne jaqsy. Biraq ol halyq berilgen tutynýshylyq emes, bıznestiń damýyna berilgen nesıe bolsa. Eger bızneske beriletin nesıe ósse, ol jańa kásiporyndar, óndiris oryndary, jumys oryndarynyń ashylýna sep bolady. Onyń ekonomıkanyń ósimine qaıtymy bar. Sondyqtan úkimet osy nesıeleý naryǵynyń bıznesti nesıeleý baǵytyna qaraı oıysqanyna nazar aýdarǵysy keledi.

Al tutynýshylyq nesıeniń ekonomıkaǵa eshqandaı oń áseri joq. Ol tek qana ınflıasııany ósiredi. Tutynýshylyq nesıeleý 90-95% ınflıasııaǵa tikeleı áser etedi. О́ıtkeni ol syrttan keletin daıyn taýarlarǵa jumsalady. Biz ony óndirmeımiz, máselen, telefon, noýtbýk, kompıýter, jıhaz syrttan keletin taýarlar. Sondyqtan tutynýshylyq nesıeniń árbir tıyny bizdiń ımporttyń kóbeıýine ákep soǵady. Import eksporttan asyp ketse, tólem balansy buzylady. Saldarynan teńge kýrsyna qysym kúsheıedi. Sol úshin ımport kóbeıip ketpeýine nazar aýdarý kerek.

Qazirgi tańda memleket adamdardyń nesıesi shamadan tys artyp ketýine baılanysty kredıtteý naryǵyn tolyq baqylaýyna alǵysy keledi. Sonyń aıasynda nesıesin tólemeı júrgenderge keleside nesıe bermeý, bankrottyq týraly zań syndy birqatar shara qolǵa alyndy. Bizde osy tutynýshylyq nesıeleý naryǵyn tolyq baqylaýǵa alý kerek.

Sonymen qatar onlaın qaryz beretin mıkroqarjy uıymdarynyń jumysyn qatań retteý de kezek kúttirmeıtin másele. О́ıtkeni olar bank nesıe bermeıtin adamdarǵa esh qıyndyqsyz nesıe beredi. Merzimi ótken qaryzdardy kollektorlarǵa satyp, kollektorlar óz kezeginde bereshegi barlardan qaryzdy óndirip alý úshin psıhologııalyq qysym jasaıdy. Osy bıznes qazir beleń alyp tur. Bul búginde kúndelikti eki mıllıon adamdy uıqysynan aıyryp, depressııaǵa túsirýde. Nesıelerge amnıstııa jasaý másele sheshimi bolmaıdy. odan da sol nesıelerdiń berilmeýin qolǵa alý kerek.

Jetekshi Rýshanova. N.B