Dáýren Qýat: Bekbolat – qazaqtyń marqasqa uly(II bólim)

- Oppozısııa týraly  ult máselesimen batyl shuǵyldanatyn oppozısııa dúnıege kelgen kezde aıtqanymyz abzal bolar. Biraq, qazaqty ishinen aıalap jaqsy kóretin, tilge, jerge qatysty pikirin ashyq bildiretin Ámirjan Qosanov sııaqty jigitterdiń azdy-kópti eńbegin joqqa shyǵarǵym jáne kelmeıdi. «Azat» JSDP partııasynyń betin ultqa buryp júrgen Ámirjan qazaqtyń saıası oı-sanasy silkinip oıana bastaǵanyn áriptesterinen áldeqaıda tereń biletin sııaqty. Al, qalǵandary usaq-túıekti terip, tyshqanshylaýdan asar emes. Áblázov pen Álıev týraly tipti sóz shyǵyndaǵym kelmeıdi. Ekeýiniń júzinde qazaqylyqtyń tipti kóleńkesi de joq.

Alash: Dáýke, sizge qoıar suraǵym – Aıdos Sarymmen qalaı tanystyńyz? Ol qandaı jigit? Senýge bola ma? Qazaqtyń basyn qosar azamattardyń biri dep júrmiz qazir. Sol úmitimiz aqtala ma? Jalpy sizdiń dostaryńyz kim? Naqtylap ózińizge jaqyn 5 adamnyń esimin jazyńyzshy. Elbasy Nazarbaevtyń ultqa qatysty júrgizip otyrǵan saıasatymen kelisesiz be? Kelispeseńiz qaı jerimen? Nege? Qazaq elinde qazaq ultyna qatysty qordalanyp qalǵan eń mańyzdy 5 problemany aıtyńyzshy. Jáne osy ózińiz kórseter 5 problemadan shyǵý joldaryn kórsetińizshi. Másimov týraly ne aıtar edińiz? Onyń dáýiri qashan aıaqtalady? Kóripkeldik emes, sarap turǵysynan surap otyrmyn. Áıteýir qyzý oqıǵalarda júrsizder ǵoı. Kanaldar bar degen sııaqty.

Eń sońǵy suraǵym: Parlamentke depýtattyq mandat berse barar ma edińiz? Barsańyz eń birinshi qandaı másele kóterip, saýal joldar edińiz?

-          Aıdos Sarymdy syrtynan biletinmin. Maǵan Aıdekeń jaıynda tamsanyp otyryp aıtqan, ekeýmizdi tanystyrǵan Talǵat Eshenuly boldy. Men adamdy bas terisine qarap tanımyn. Keıbireýdiń basy úıtilgen qoıdyń basy sııaqty quıqasy jıyrylyp, shekesine shybyn qonsa, tóbelesermen bolyp keraýyzdanyp turady.Ondaı adamnyń aspan tirep tursada menen aýlaq júrgeni abzal. Aıdostyń baýrap alatyn minezi – jaısańdyǵy. Jandy qajamaıtyn ádemi ázil sózge ustalyǵy. О́rkóńildigi. Birde Suńqar Tursynuly Jurtbaıdyń: «О́mirde qınalyp, toryqqan sátterimde Aıdos bar ǵoı dep oılaımyn» degen sózine qatty tolqyǵan edik. Suńqar bárimizdiń kókeıimizdegi sózdi aıtty. Sebebi - biz bárimiz Aıdosqa qatty senemiz. Onyń qandaı tyǵyryqtan bolsada dostaryn alyp shyǵatyn qaısarlyǵyna, qaıratkerligine arqa súıep, úırenip qalǵanbyz. Adamnyń adamshylyǵy azdyń arasynda bilinedi. Azdyń arasyna alabúlik salyp júretin adam kóptiń basyn qaıtip quraıdy?Bir-birine bek senimdi murattas jigitterdi uıystyryp júrgen Aıdos qandaı úmit artsańyzda aqtaıtyn tulǵa ekendigine bás tigemin.

Meniń dostarym kimder? Meniń dostarym qaıratyna sengen, eńbegine súıengen, is bitirse, isip keppeıtin, ýaıymnyń qudyǵyna túsip ketpeıtin, óz boıynan jasampazdyqtyń jalynyn taba bilgen jannyń bári desem bolady. Ol – Aıdostar, Áýitter, Ábýler, Sákender, Talǵattar, Dıdarlar, Erlandar, Erkinder, Erjandar... osylaı kete beredi.

Nazarbaevtyń ultqa qatysty júrgizip otyrǵan saıasatyn elimizde qordalanyp qalǵan eń mańyzdy 5 problemamen baılanystyryp kóreıin.

1. Memlekettik til – qazaq tili óziniń Konstıtýsııalyq mártebesine laıyq qoǵamda ómir súrip jatqan joq.
2. Qazaq mektepteri men qazaq balabaqshalarynyń sany ulttyń búgingi ósimi men suranysynyń shıregine de kelmeıdi.
3. Qazaq patshalyq Reseı men bolshevıktik Reseıdiń ezgisinen, otardan shyqqan halyq. Otarshyldyqtyń qamytyn kıgen ultty tap búgingideı qamap, aýyzdyqtap, dińkeletip ustaýdyń qajeti joq edi. Qysqasy bizde dekolonızasııa saıasaty osy ýaqytqa deıin memlekettik ıdeologııanyń ózegi bola alǵan joq.
4. Urlyq, qarlyq, memleket qazynasyn talan-tarajyǵa salý saltqa aınalyp bitti. El ishin beıjaılyq, berekesizdik, meshandyq, toǵysharlyq jaılap barady.
5. Kóshi-qon toqtap qaldy, dástúrli emes dinı aǵymdar bilgenderin istep júr. Osy qordalanǵan máselelerdiń ústinde qordalanyp, qozdap jatqan taǵy bir másele bar, ony keıin aıtamyz...

Joǵaryda atalǵan 5 máseleniń qaıtkende sheshimin tabatynyn men ǵana emes, kózi ashyq, kókiregi oıaý jurttyń bári biledi. Eń bastysy – osy «bes nárseniń» túıinin tarqatý úshin búgingi bılik óz boıynan erik-jiger taba alsa bolǵany. Eger búgingi bılik bul beseýdi keıinge qaldyra berse, onyń áleýmettik saıası mazmuny kúrdelene beredi de talap kúsheıedi. Odan arǵysy túsinikti ǵoı.

Másimovtýraly ne aıtaredińiz? Onyń dáýiri qashan aıaqtalady? Másimov týraly mándi áńgime aıtý menińshe qıynnyń qıyny. Ol atqarýshy bılikte óz dáýirin jasaı almaǵan adam. Sózi de, isi de shylǵı ótirikke qurylǵan shirkinniń qazir bet-aýyzy BAQ-ta kórinýden qalyp barady. Demek onyń qyzmetten bosaıtyn kúni taıap qaldy deýge ábden bolady.

Parlamentke depýtattyq mandat berse barar ma edińiz? Qaltadan shyǵyp halyqqa qyzmet etetin kásibı parlament qalyptasyp, elimizde ádil saılaý ınstıtýty berik ornasa, jáne ol parlament ultshyl parlament bolsa,  baq synap kórgen jón shyǵar. Al, qazirgideı parlamenttiń aqshasy kóp, janǵa jaıly, jaýapkershiligi kem jaı jumysyna janashyr bir jaqynym jetektep aparsada qashyp ketemin.

Azamat: Dáýren Myrza, men Abaı.kz saıtynyń turaqty oqyrmanymyn. sizge birneshe suraǵym bar. Ár suraǵyma jeke-jeke jaýap berseńiz.

1) О́zderińizdi ultjandy, ultshyl azamat qyp kórsetkenmen shala qazaqtardyń soıylyn soǵyp kete beretiniń qalaı? Mysaly, parlament saılaýynda shala qazaq basqaratyn «Aqjol» partııasyn táýir jarnamadyńyzdar saıtyńyzda. «Aqjol» týraly shyndyqty jazǵan halyqtyń pikirin óshirip álek boldyńyzdar. Tipti Muhtar Shahanov túsken «Rýhanııat» partııasyn olaı jarnamalamadyńyzdar..

2) Sosyn sizder qazaqtyń ne saltynda joq, ne ıslamda joq sekta – zikirshilerdi nege sonshama jaqtadyńyzdar? Olar týraly jazylǵan ashy shyndyq pikirlerdi aıamaı óshirip otyrdyńyzdar saıttaryńyzda. Biraq Bekbolat Tileýhan sııaqty shyn qazaq aǵalarymyz týraly bireýdiń esh dálelsiz jazǵan pikirlerin saıttaryńyzǵa shyǵaryp qoıdyńyzdar.

3) Sizder bıliktiń kóptegen áreketterine rıza bolmaı olardy synaǵandaryńzben, halyqtyń atyn atap, túrin tústep, NAQTY dálelmen jazǵan syndaryn óshirip tastaısyzdar. Bizdiń orysshyl bılikten qorqasyzdar ma, álde sizder de solar jaqtasyzdar ma?

4) Jańaózen oqıǵasy bolǵan kúni alańda qyrylǵan halyqty búlikshiler degen syndy jańalyq jazyp, artynan Jańaózende alańǵa shyqqan sol «búlikshilerdi» jaqtaı qaldyńyzdar. Bul halyq aldynda upaı jınaý ma..? Bolmasa nege birden halyq jaǵynda bolmadyńyzdar? Bizdiń óz halqyna oq atqan bıliktiń sózin nege sóıledińizder basynda?

1) «Shala qazaq», «taza qazaq», «ada qazaq» dep bir qazaqty alalaǵandy áý bastan untapaıtynmyn. Sol ustanymymnan aınymaımyn. Týǵan, ósken, qalyptasqan ortasyna qaraı bir qazaq óz tilin bilmeýi múmkin. Biraq ishinde ultyna degen qurmeti erekshe bolsa, men nege ony «shala qazaq» dep kemsitýim kerek. Taǵy bir qazaq qazaq ortasynan jyraq ósipti, salt-dástúrin bilmeıdi eken. Bilmeıtindigine qysylyp, amalsyzdan qazaqtyqtan «qashyp» júrse, nege ol bárinen jurdaı, tuttaı jalańash, «ada qazaq» atanýy kerek. Aıta bersek doǵaldyq, dúmbilezdik, óz ultyn ózi kem kóretin, qor sanaıtyn, qazaq tilinde ǵana sóıleıtindigine qysylatyn sorlylyq «taza qazaqtardyń» arasynan da tabylady. Sondyqtan qazaqtyń qazaqtyǵyna qazirgi kezde qazaq bolýdan, qazaq bolyp ómir súrýden bas tartpaý ólshem bolyp tur. Árıne, tildi bilý kerek, bilmese, úırený kerek. Shyn ynta qoıǵan qazaq - qaladaǵy qazaqtar ana tili – qazaq tilin tez úırenip jatyr. Qaladaǵy qazaqtardyń arasynda osy kúni osyndaı bir jaqsy úrdis qalaptasa bastaǵanyn men maqtanyshpen aıta alamyn.

Naqty suraqqa keleıik. Pralament Májilisiniń saılaýynda sen qadalyp otyrǵan «Aq Jol» partııasynyń pıar-menedjerleri baspasózben óte tyǵyz qarym-qatynasta jumys istedi. Saılaýdyń kórigin qyzdyrdy. Elimizde asa úlken saıası naýqan – Májilis saılaýy ótip jatqanyn eldiń nazarynda ustap otyrdy.  Qazaq baspasózindegi yqpaldy jańa medıaǵa aınalǵan «Abaı.kz» portalynan kórinýge de olar baryn salyp baqty. Elimizdegi qandaı da bir máselege nemketti qaramaıtyn «Abaı.kz»  de aqjoldyqtardyń  saılaýaldyndaǵy áreketterin oqyrmanǵa der kezinde jetkizip turdy. Al, ózge partııalar, sonyń ishinde óziń aıtyp otyrǵan «Rýhanııat» partııasy da bar, orystildi baspasózdi aınalshyqtap shyqpaı qoıdy. Saılaý naýqany kezinde biz partııalar týraly aqparattarǵa emes, partııalar bizge zárý bolýy kerek. Sony uqpaı shalqalaǵan partııalardyń aldııarlap aldyna túsý – «Abaı.kz» portalynyń minezine týra kelmeıdi. Onyń ústine «aqjoldyqtar» saıası upaı úshin bolsada ózderin «Alashordashylardyń muragerleri» atady, alashtanýshylarmen birneshe dúrkin kezdesýler ótkizip, Alashtyń saıası oılaryn búgingi saıası pikirtalastardyń aınalymyna salyp otyrdy. Olar Alash ıdeıasynyń qaıtadan atqa qonǵanyn túsindi, qazaq múddesimen eseptesý kerektigine mán berdi.  «Aqjoldyqtardyń» Alash ıdeıasyna den qoıýy  aldaǵy ýaqytta saıası partııalardyń arasyndaǵy básekelestikti qyzdyryp, jalǵasyn tabady degen oıdamyn. Bul úrdis saıası partııalardy túptiń túbinde ultqa qyzmet etýge májbúrleıtin bolady. Nege deseńiz, qansha jerden qoldan jasalsada saıası partııalar eldiń saıası murat tilegimen sanasyp ómir súredi. Bolmasa, ózin ózi tarqatyp, joıyp tynady. Al, Shahanovqa kelsek, Muhtar aǵamyzdyń «Abaı.kz» portalyna esh renishi joq shyǵar. Aǵanyń barlyq málimdemeleri, suhbattary, oılary bizdiń portalda turaqty jarııalanyp keledi.

2) Biz zikirshilerdi jaqtaǵan joqpyz. Jalpy biz eshkimdi jaqtamaımyz da, boqtamaımyz da. Onlaın-konferensııanyń bas jaǵynda aıtqanmyn, biz «az ǵana toptyń aýzyndaǵy sózine, kókeıindegi pıǵylyna Abaı atyn aralastyryp arýaq kúńirentýge qasyq qanymyzben qarsymyz». (Doktrınamyzdy qarańyz:http://abai.kz/node/63 ).  Qysqasy, kim «Abaı.kzden» kóringisi keledi, sol sóz alady, oǵan qarsy pikir bar ma, ol da jaryq kóredi. Zikirshi-sopylardyń portalymyzda jıi shyǵatyny ras, biraq soǵan bola bizdi sopylardyń soıylyn soǵady eken deseń óziń bil. Men olardyń qaısibirin tanımyn, qurmetteımin, syılasamyn. Al, Bekbolat aldymen qazaqtyń mańdaıyna bitken marqasqa uly. Bireýler jamandap, aıaǵyna oralǵanymen Bekbolattyń baǵasy kemip qalmaıdy. Onyń ústine men biletin Bekbolat Tileýhan - óresi keń, ókshesi bıik azamat. О́kpege de, ózgege de qııatyn Bekbolat emes ol. «Abaı.kz» portalynyń pikirler alańynda  órli qyrly  sózder aıtylyp qalyp jatady, ol pikirlerdiń bizdiki emes ekendigin, «Namys.kz» saıtyna egelik etip júrgen Bekeń bek túsinip qalǵan shyǵar. О́ıtkeni, «Namys.kz» saıty da qazir pikirlerdi bosatyp qoıa beripti.

3)«NAQTY dálelmen jazǵan syndaryn óshirip tastaısyzdar...» degen sózińe naqty mysal keltir, sol kezde men de naqty jaýap beretin bolamyn.Nege deseńiz, biz derekti pikirdi eń kerekti pikir dep bilemiz. Oqyrmanymyz jýrnalıster qol jetkize almaı otyrǵan aqparatty ıgerip jarııa etip jatsa, biz ony qalaı óshirip tastaımyz? Múmkin emes. Inshalla, túbi ǵaıbat sózden boıyn aýlaq salatyn, jazý mádenıetine jaýapkershilikpen qaraıtyn oqyrman qazaq saıttarynda qalyptasady. Soǵan senemin.