"Túngi sot" degenimiz ne?

Qazaqstannyń tuńǵysh prezıdenti Ult jospary baǵdarlamasynda azamattardyń sot tóreligine qoljetimdiligin arttyrý úshin sot júıesi ınstansııalaryn ońtaılandyrý men olardyń jumysyn jeńildetý jáne ashyqtyqtyń bolýyna  qatysty tapsyrma bergeni málim. Osyǵan oraı sot salasynda zań ústemdigin qamtamasyz etýge qatysty reformalar júzege asyp jatyr. Ol - eń aldymen sot prosesiniń móldirligi. Nege? Sottyń ashyq bolýy birinshiden, halyqtyń zań organdaryna degen senimin kúsheıtedi. Ekinshiden, sottyń jumys prosesinen halyq tolyqqandy qulaǵdar bolady. Munyń barlyǵy halyqpen tikeleı keri baılanys dese de bolady. Sonda ǵana halyqtyń sýdıalarǵa yqylasy artady, senimi paıda bolady.

Adam ómirinde neshe túrli oqıǵalar oryn alýy múmkin. Mysaly, oqysta kólik aıdap kele jatyp, jyldamdyqty asyryp nemese ózgeniń kinásinen apatqa ushyraıtyndar bar. Mundaı jaǵdaıda  qaıtpek kerek? Árıne, eń aldymen eki jaq sotqa júginedi nemese ózara kelisip, kóliktiń soǵylǵan jerin ózara kelisip, jóndeıdi. Árıne, muny medıasııa deıdi, ıaǵnı qarapaıym sózben túsindirsek, daýly máseleni sotqa deıin jetkizbeı, eki jaq ózara sheshedi.

Rasy kerek, buǵan deıin mundaı reformalar júzege asqan joq. Prezıdent tapsyrmasynan keıin sot, quqyq salasynda osyndaı arnaıy baǵdarlamalar qabyldandy. Atap aıtar bolsaq, Joǵary sot tarapynan Ult josparyna sáıkes qabyldanǵan mundaı baǵdarlamalar eń aldymen tıimdiligin kórsetti. Al munyń mánisi nede?

Birinshiden, aldymen olar pılottyq joba retinde ár aımaqta synalyp, tájirıbeden ótti.

Ekinshiden, pılottyq jobanyń  kem-ketikteri eskerilgennen keıin barlyq aımaqtarda, atap aıtqanda tutas Qazaqstanda júzege asa bastady.

Úshinshiden, qarapaıym adamdardyń sotqa qoljetimdiligi aıqyn baıqala bastady.

Tórtinshiden, qazir burynǵydaı emes, jeńil. О́ıtkeni adamdar ınternetti erkin meńgergen, talap aryzdy ınternet arqyly sotqa jibere alady.

Ult josparynda "Zańnyń ústemdigin qamtamasyz etý" degen arnaıy bap bar. Munda sot, quqyq qorǵaý, zań salasynda júzege asatyn barlyq reformalar atap kórsetilgen. Ult josparyna saı qabyldanǵan ol qandaı baǵdarlamalar? Atap aıtar bolsaq, onyń biri "Túngi sot" dep atalady. Al siz túnde de sot bola ma dersiz! Bolady. Munyń barlyǵy eń aldymen sotqa degen senimdilikti kúsheıtý jáne bolǵan oqıǵaǵa qatysty jedel sheshim qabyldaý. Jedel sheshim degenimiz ne? Endeshe muny qarapaıym tilmen túsindirip kórelik.

Mysaly, keshqurym, qas qaraıa jol kólik apaty oryn aldy delik. Jol apatyna ekeýdiń bireýi kináli bolyp shyǵýy múmkin. Kináli jaq máseleni sotqa deıin jetkizbeı, olqylyqty ótep berýge tyrysady. Eger qos tarap kelispegen jaǵdaıda  polısııa ókilin shaqyrady. Bul kezde qandaı jaǵdaı oryn alýy múmkin? Bul sátte sizge "Túngi sot" kómekke keledi. Bul qysqasha tujyrymdap aıtqanda, qarapaıym adamdarǵa jasalǵan  naqty qadamnyń bir baby. Sondyqtan da  onyń tıimdiligi de kóp bolyp otyr.  Al "Túngi sot" nege qolaıly dep oılaısyz? О́ıtkeni oqıǵa bolǵan jerde birden hattama toltyrylady da, birden sot zalyndaqaralady. Eshkim sottan qashpaıdy. Oqıǵa izi sýymaı birden ashylady. Mysaly, burynǵy kezde jaǵdaı nemese oqıǵa basqasha órbigen. Sot sheshimi shyqqannan keıin úkim kólikti saqtandyrǵan kompanııasyna jiberiledi. Oǵan deıin  úsh aı ýaqyt ótip ketedi. Al "Túngi sot" máseleni jedel qaraıdy,  sheshim on bes kúnniń ishinde  shyǵady. Bul eki tarapqa da tıimdi emes pe?

Birinshiden, kóp ýaqyt almaıdy. Ekinshiden, bári ýaqtyly júzege asyrylady jáne  barlyǵy da jedel isteledi. Eki taraptyń biri kinásin moıyndap tursa, munyń sharýasy tipti tez bitedi. Sheshim on bes mınýtta shyǵarylady. Sondyqtan da  bul jobanyń qazirgi ýaqytta qarapaıym halyq úshin de, sot, sýdıa úshin de tıimdiligi óte zor bolyp tur.

Berik Beısenuly