Abaı ánge qosqan "Qalamqas" kim edi?

Bul kúnde Uly Abaıdyń «Aıttym səlem, Qalamqas» óleńi men ənin bilmeıtinder biren-saran. Ən oıyn-toılarda mahabbat gımnine aınalǵan.
Osy ən men óleńniń Qalamqas esimdi qyzǵa arnalǵany daýsyz. Osyndaǵy Qalamqastyń kim ekeni, qaı eldiń adamy ekeni «Abaı joly» epopeıasynda da aıtylmaıdy. Sonda Qalamqas kim?
Jalpaq jatqan naıman elinde Abaı men Qalamqas týraly ańyz erteden kele jatyr. Bertin Tana myrzanyń bel urpaǵy, qazir Aıakózde turatyn molda Ýaqap Toraıǵyrov, Semeı meshitine Qytaıdan kelip ımamdyq qurǵan Əbdýsaǵıt, Shyǵystyń Samar aýdanyna qarasty Kókjota aýylynda turýshy tatar azamaty Farýh, molda Jumataı Əýbəkirov qarııalarmen əńgimelese kele, kóp jəıtke kózimiz jetkendeı boldy. Bəriniń pikiri bir jerge toǵysty.

Olardyń aıtýynsha, Qalamqas – Tana myrzanyń inisi Jənibektiń qyzy. Tana myrza baýyryna salyp ósirgen. Uly adamdardyń taǵdyry da keıde uqsas. Shoqan Ýəlıhanov saılaýda kópshilik daýysqa ıe bola turyp, aǵa sultandyqqa Sandybaev Erden saılanyp ketken ǵoı. Dəl sol syqyldy 1860-1863 jyly Kókpekti oqrýginiń saılaýynda Tana myrzany qazaq buqarasy qoldaı tura, aǵa sultandyq laýazym dýan keńesinde tilməsh qyzmetin atqaryp júrgen О́skemen jaqtyń qazaǵy, rýy Saryjomart Əlhan Tileýberdınge buıyrypty. Soǵan qatty nazalanǵan Tana myrza úıine kelip qaıǵyryp jatyp qalǵan. Sodan bəıbishesi Bostan eriniń qaıǵysyn serpiltý úshin əkesine baryp, Ertiske quıatyn úsh ózenniń toǵysqan jerindegi túbekti surap alyp, sol túbekke 1863 jyly Tana myrza meshit salǵanyn, sóıtip, ol jer «Tana meshiti » aýyly atanǵan.
Sol meshittiń salynyp bitýine qutty bolsyn aıta əri Tananyń kóńilin jubata Qunanbaı kelipti. On segiz jastaǵy Abaı əkesimen birge ere kelgen. Kele jartylaı qala úlgisimen kıingen əri sulý, əri ınabatty Turjanǵa (jeńgeleri «Qalamqas» atandyrǵan) Abaıdyń kóńili qulap túsedi. Inabatty, óńdi qyz Qunekeńe de unapty. Tipti quda túsýge nıeti aýady. Biraq Turjan bala kezinde Baıjigit eliniń О́zihan degen jigitine atastyrylypty. Ol da bir ataly jer. Tana myrza osyny eskertkende, Qunekeń oılanyp qalǵan. Oǵan da qaramaı bir esebin tabar ma edi, qaıter edi, eger sol mezette aq ordanyń mańynan noıys minezdi bireýdiń ashy aıqaıy men dókir sózderi estilmese. Əlgi noıys bir kózine aq shorlanǵan túıeni baqyrtyp uryp jatyr. Ara-tura: «Kózińdi… qý soqyr» dep boqtap jiberedi.
Muny estigen Qunanbaı qatty ashýlanyp, əlgi ońbaǵanǵa at-shapan aıyp kestiredi. Qonalqaǵa qaramaı attanyp ketedi. Jigitke aıyp kesip, jik-jappar bolǵan Tanaǵa attanarda Qunekeń aıtqany:
- Istetip otyrǵan ózińsiń.
Sodan beri «Túıeni soqyr dese, Qunanbaıǵa tıedi» degen mətel qalypty.
Eki jastyń bolashaq mahabbatyna osy bolmashy kórinis bóget jasapty. Alystan bir-birin birer mərte hat joldasyp, kelgen-ketken kisiden səlem aıtysýmen tynǵan. Qatynasýǵa jer shalǵaı.
Munan keıin Qalamqastyń jastaı atastyrylǵan kúıeýi aýrýdan óledi de, qyz oń jaqta otyryńqyrap qalady. Aqyry Syban elindegi Byjy-Toqtar degen saýdager sarttyń aýylyna kelin bolyp túsken. Mine, sodan bastap Abaı atamyzdyń Qalamqasqa degen sheksiz mahabbaty sózben zerdelenip, óleń bolyp óriledi.

«Aqsýat» kitabynan úzindi keltirgen: Berikjan BAZARBAEV.
Avtorlary: Qalıhan ALTYNBAEV, Erǵalı JUMAHAN.

(Jazba Isa Mombekovtyń feısbýtegi paraqshasynan alyndy)

Dana Muqanova kartınasy