Hıdjab pen Ujdan arasy…

«Oramalmen oranǵan, álemde esh bolmaǵan, hıdjabtaǵy qyz sulý, jaratýshym qoldaǵan» – dep, qazirgi ánshilerimiz  ánge qosyp júrgen arýlarymyzdyń orny qazirgi qoǵamda qandaı? Bul suraq qarapaıym bolǵanymen, qazirgi kezde kez-kelgen óńirde úlken daý týdyratyn máselelerdiń birine aınalyp otyr. Bastapqy kezde hıdjab kıgen áıel adamdy kóre qalsa tańdanyp, kózderi jetken jerge deıin qarap, uzaq turatyn halyq qazirgi kezde tańdanýdy qoıǵan. Sebebi, kósheniń túkpir-túkpirinen, aıaldamalardan, kólikterden, qoǵamdyq oryndardan, tipti oqý mekemelerinen de hıdjab kıgen arýlarymyzdy kóptep kezdestirýge bolady. Jalpy, hıdjab kııý qazaq qyzdaryna tán be, joq pa? – degen suraqtyń tóńireginde ártúrli pikirler aıtylýda.  Solardyń ishinde, eń kóp aıtylatyn naqty eki pikir bar. Sonyń birinshisi, « Hıdjab kııý qazaq qyzdaryna jat qylyq. Qazaq qyzyna esh ýaqytta oramal taqqyzbaǵan. Kúıeýge shyǵyp, kelin atanyp, otbasy, oshaq qasynda júrgen áıel, analarymyz oramaldaryn artynan tartyp, bala tárbıelese, ájelerimiz búrme kóılek kıip, kımeshek taǵynyp, nemere súıgen. Qazaq áıelderiniń qaı kezeńde bolmasyn kıim úlgilerinde hıdjab bolmaǵan. Hıdjab – arab áıelderiniń ulttyq kıimi. Qazaq áıelderine tán emes» – degen pikirdi ustanatyndar. Ekinshisi, «Hıdjab kııýdiń eshqandaı ersiligi joq. Hıdjab – ar-namys qorǵany, ımandylyqtyń belgisi. Ashyq-shashyq kıinip, kóshe kezgenshe, qyzdarymyz hıdjab kısin. Jartylaı jalańashtanyp, ar-uıattan bezgen qyzdarymyzdyń jasaǵan kúnálárinan, hıdjab kıip, namaz oqyǵan qyzdarymyzdyń saýaby artyq»  – deýshiler. Bul bir jaǵynan ata-baba dástúrin saqtap, dáripteýshiler men dindi súıýshiler arasyndaǵy daý ispettes. Hıdjab – Arab elderiniń ulttyq kıimi.  qazaq tiline aýdarǵanda « jabyq kıim» degen maǵynany bildiredi. Nıeti túzý, ımandy adamǵa arabtyń ulttyq kıimin kıip, bet aýyzyn orap alý mindetti emes. Denesin jaýyp turatyn keń kıim kıip júrse jetkilikti. Biraq, nege ekeni belgisiz, qyzdarymyz óz ultynyń búrmeli kóılegin kımese de, ózge ulttyń hıdjabyn  kııýge qumar. 1979 jylǵy Islam tóńkerisinen keıin Iran áıelderi úshin hıdjab kııý mindetti boldy. Bul memlekettik kıim úlgisin kımegen myńdaǵan áıel qamaýǵa alynyp, hıdjab kııýge kelispegenderin oqshaýlandyryp tárbıelegen. Irandyq belgili jýrnalıst, áıelder quqyǵyn qorǵaýshy Farıba Davýdı Mohadjer «Azattyq Eýropa / Azattyq» radıosyna bergen suhbatynda osy másele jóninde biraz maǵlumat bergen. Ol ózge áıelderdiń emes, tikeleı óz basynan ótken jaıttardy baıandaı otyryp, kúlli ıran áıelderiniń muńyn jetkizgendeı. Farıba Mohadjer hıdjabty 13 jasynan kıe bastaǵan. 2006 jyldyń qysynda óziniń bas oramalyn teńizge laqtyryp tastaǵan. Irlandııada ótken bul kúnniń árbir sáti onyń esinde saqtalyp qalypty. Farıba birneshe saǵat boıy Dýblındegi teńiz jaǵasynda jaıaýlap júrip, hıdjabyn birjola qalaı sheship tastaý kerektigin oılastyryp, tolqynǵa aǵyp ketken oramalynsyz óziniń qalaı kórinetindigin kózge elestetýmen bolǵanyn aıtady. Onyń esinde tipti birinshi ret samal jeldi shashynyń qalaı sezgeni qalǵan. «Bir sát men bul álemde shashymnyń samal jeldi sezingeninen úlken lázzat joq eken dep túsindim» – dep Farıba óz sezimimen bólisti. 13 jasynan hıdjab kıgen Farıbaǵa Irandaǵy Islam zańdary boıynsha bul kıim úlgisi shekteý men ádiletsizdik nyshany sııaqty kórindi. Ol hıdjabyn tastaǵannan keıin, óziniń Iran úkimetiniń qoǵamdyq buǵaýynan bosaǵandaı sezingenin aıtady: «Men hıdjabty áıelderge qarsy, olardy baqylaýda ustaý úshin ári qýǵyndaýǵa qoldanylyp kele jatqan qural retinde kórdim. Sol sebepti men ony endi budan bylaı kımeýge bel býdym». Osylaısha, óz oıyn ashyq bildire otyryp, áıel quqyǵyn, teńdigin qorǵaýǵa at salysqan Farıba qamaýǵa bir emes birneshe ret alynǵan. Ony Islam tóńkerisi saqshylarynyń baqylaýyndaǵy qaýipsizdik túrmesinde 40 kúnge jabylǵan kezde uryp-soqqan. Sol kezde kıip júrgen paranjasy eshteńeden qorǵaı almaıtynyn túsingen. «Dinde májbúrleý joq» dep quranda aıtylǵan. О́kinishke oraı, hıdjab kııýdi mindet etip qoıǵan dinı memleketter bar eken. Sol buǵaýdan qalaı qutylaryn bilmeı júrgen áıelder qarsylyq bildirip jatsa, bizdiń elimizde hıdjab kııý «sánge» aınalǵan. Hıdjab kıip, bes ýaqyt namazyn oqyp, nıeti túzý, ary taza qyzdarymyzǵa aıtar daýymyz joq qoı, biraq, sol hıdjabty kıip júrgenderdiń bári adal, sútten aq, sýdan taza dep aıtý qıynǵa soǵyp tur. Temekisin shegip, ishimdik iship, túngi klýbtardyń gúli bolyp júrgen qyzdarymyz, sol kúnálárin jýyp-shaımaq bolyp namaz oqyp, hıdjab kıedi. Ister isterin bir jola tastap baryp namazǵa jyǵylsa bir sári, kúnásimen namazyn qatar alyp júrgen aqymaq qyzdarymyz qanshama. Islam dinin qabyldaý, namazǵa jyǵylý, oraza ustaý úlken jaýapkershilikti, turaqtylyqty, tózimdilikti talap etedi. Sol sebepti de, adam bul isterdi bastamas buryn óz-ózin daıyndap, óziniń nábsisin jeńe alatynyna, sol isterge nıetti ekenine kózi jetkennen keıin baryp namazǵa jyǵylady.  Al, qazir, kópshilik jaǵdaıda, namaz oqý, hıdjab kııý qanshalyqty ońaı bolsa, sonshalyqty, kez-kelgen ýaqytta hıdjabyn sheship tastap, namazyn tastap ketý  ońaılyqqa soǵyp otyr. Bul, eń aldymen, dinge degen qurmettiń taptalýyn ańǵartsa, bir jaǵynan adamzattyń, bolashaqtyń adamgershilikke degen nıetiniń taıazdyǵyn bildiredi. Paranja kıip ózderiniń shyn keskin kelbetin jasyramyn dep oılap júrgen arýlarymyzǵa aıtar birir sóz: «Sulýlyq bette emes júrekte». Adamnyń kıimi, syrtqy kelbeti – ishki jan-dúnıesin esh ýaqytta jasyra almaıdy. Hıdjabty kımeı-aq, Allaǵa qulshylyq etip, duǵa oqýǵa bolady. Eń bastysy, jan tazalyǵy, ar tazalyǵy. Sondyqtan, paranjańdy kıe tura, basqa da jaman isterińmen eki ese kúnáǵa batqansha, qarapaıym elmen birge qazaqtyń ıbaly, ınabatty, sypaıy qyzy bolyp júrgenge ne jetsin.  

 Jarqynnur BOLYSHANQYZY