Yqylas Ojaıuly. Búginginiń zııalysy kim?

Qabyrǵadan qoıylǵan qıyn suraqqa abdyrap qalaryń anyq. Sosyn oıdaǵy esimderdi (zııalyǵa balaǵan adamdardy) on saýsaqqa toltyra almaı pushaıman halge túsesiń. Biz oılaǵan sol esimder kórnekti jazýshy, keremet aqyn, tamasha ánshi, bedeldi saıasatker, jaqsy ekonomıst, daryndy dáriger bolýy  bek  múmkin.  Biraq ZIIаLY emes. О́re túregeletinderge  ókpeńdi bas, «túsinshi syrtyn qoıyp sózdiń ishin» degimiz keledi.

Eń áýeli  ZIIаLY sózin  taratpas buryn  «tolyq adam» uǵymyna    toqtala ketkenimiz jón.  Abaıda «haýas salım» degen túsinik bar.  Maǵynasy izgi (saý) sezim degenge keledi. Kemeńgerdiń paıymdaýynsha tolyq adamnyń topyraǵy (resýrstary) «...jaqsy ata, jaqsy ana, jaqsy qurby, jaqsy ustazdan» (38-sóz) tamyr alady.  Osy ǵaqlııany hakimniń rýhanı  izbasary Shákárim qajy da  («ustaz» uǵymyn «aınalasy» dep azǵana  túrlendirgeni bolmasa) aına qatesiz qaıtalaıdy.

                      Ata-anasy,

                      Aınalasy,

                                    Zamandasy qylǵan is

                      Tálim berer,

                      Soǵan erer,

                                      Taǵy keler bir týys.

Bul jerdegi «týys» sózi QAZAQ.  Kádimgi SIZ benen BIZ. Jaraıdy, jalǵanǵa keldik, jaratyldyq deıik.  Bizden keıin de talaı alash balasy  pánıge oralyp,  aýa jutyp, topyraq qozǵar. Gáp onda emes. Basty másele joǵarydaǵy úsh taǵannyń (ata-ana, aınala, zamandastyń) tragedııalyq taǵdyry haqynda bolyp tur.

Alǵashqy sóz júlgesin «aınala» uǵymynan taratyp kóreıik. Bul jerdegi «aınala»  qoǵam  men  júıe  máselesi ekendigi anyq.  Adam balasy qoǵamnyń jemisi desek, myna SIZ benen BIZ joq jerden paıda bolmaǵan shyǵarmyz. Qazaqty qazaqqa jegizip, ult bolmysyn kisi tanymastaı manıpýlasııaǵa ushyratqan  meshin (1932) men «shandyrda bolsa shaınaıyq, shalda bolsa oınaıyq» (1941) maqamyna BIZDIŃ EShQANDAI DA QATYSYMYZ  joq  desek  qatty  qatelesemiz.

 SEBEBI BIZ  ÁKENIŃ QANY, ANANYŃ  SÚTINE SIŃGEN AQPARATTAR AǴYSYNAN  JARATYLDYQ.

Qazaq tanymyna salynǵan qara qulyptyń taǵy biri QUDAISYZDYQ ıdeıasy bolatyn. Qurmetti oqyrman qaýym, bul jerde biz eshqandaı da emosııaǵa boı aldyryp otyrǵanymyz joq. Bókse men bótelkege jadylanyp, qusyǵyna qulaǵan «ákeler» beınesi keshegi ımansyz shańyraqtyń kez kelgeninen tabylatyn edi.  О́tkenge salaýat  deımiz.  Kóńilge qaıaý, kózge jas úıiretin osy bir qamyryq haldi sóz buıdaǵa salmaı osy jerden tizgindeı  salǵanymyz  oryndy  sekildi.

Álhıssa... Mirjaqyptyń zamandasy Mustafa bolsa, Qanyshtyń husnı qurdasy Smaǵul edi.  Biz Álıhan men Smaǵul eńbekterin salystyra oqyǵanda Sádýaqas balasynyń Ǵalıhannan bıologııalyq jasy ǵana kishi demeseńiz aqyl parasatynyń «zamandas» ekendigin kóremiz. Bul asyl aǵalardyń artynan ergen inilerin «orynbasarlyqqa» daıarlap basynan sıpap,  barynsha baýyryna  basqandyǵynyń   jemisi.  Sirá, aqyl oıdaǵy zamandastyq  kishi ini men úlken aǵanyń sabaqtastyǵynan týar. Mundaı degdarlyqty BUIYRYQ RAIMEN О́MIR SÚRÝDI maqtanǵa balaǵan búgingi aǵalar bolmysynan  jolyqtyrý qasqaldaqtyń qanyna par ekendigin neme jasyraıyq...

Tarıhtyń túrli tezine túsip, tunyǵy laılanǵan joǵarydaǵy qos qaınardyń súreńsiz beınesinen keıin «jaqsy qurby» týraly sóz shyǵyndaýdyń  ózi  artyq .

Keń kókjıekpen (konseptýaldyq turǵyda) qarar bolsaq, ZIIаLY degenimiz «oqyǵandar» ǵana  emes eken. ZIIаLY bolý baqyty mańdaıǵa jazylýy úshin,  ADAMNYŃ tektilik pen páktilik, taza qan men taza qursaq sekildi RÝHANI  RESÝRSTARY  túgel bolýy qajet.  Qazaqtyń «ǵylym jarty aqyldy bútin, bútin aqyldy kemel qylady» deıtini osyǵan saıady.  Bul jerdegi  BÚTIN  uǵymy  «haýas salım»  ekendigine záredeı shúbá etpeımin.

 Oqyǵan kitabymyz Abaı men Ahmetterden kóp bolǵanymenen, adamııattaǵy «bir qaınaýymyz»  OL KISILERDEN  báribir de  kem ekendigin moıyndaıyq.

Túsiner adam tabylsa  sebeptiń túpki tini ÚSh TAǴANDA jatqan sekildi.

Ámánda «TOLYQ ADAMNYŃ» tileýin tileıik. Bir súringen QAZAQTYŃ taǵy da dúr silkinip TAǴAN  tikteýine TAǴDYR aldynda tolyq qaqysy bar.

   Yqylas Ojaıuly