Arystanbek MUHAMEDIULY, mınıstr: Naýryzǵa - jańasha kózqaras

Álemniń eń kóne merekeleriniń biri – «Naýryzdyń» aýyly alys emes. «Naýryz» jańa kún degen maǵynany beredi. Halyq arasynda erekshe qoldaýǵa ıe bul mereke XVIII ǵasyrǵa deıin Ejelgi Grekııada, Ejelgi Rımde, Ulybrıtanııada, 1700 jylǵa deıin ejelgi Rýste de toılanyp kelgen.

Naýryz merekesi 1991 jyly, 15 naýryzda Qazaqstan Prezıdenti Jarlyǵynyń negizinde memlekettik mártebege ıe boldy. Elbasy naýryz aıynyń 22 juldyzyn «Naýryz meıramy» dep jarııalady. Al 2009 jyldyń 24 sáýirinde QR Prezıdenti N. Á. Nazarbaev naýryz aıynyń 21, 22, 23 kúnderine «Naýryz meıramy» degen ataq berdi. Naq, osy kúnnen bastap, respýblıkamyzda Naýryz meıramy keńinen atap ótile bastady.

NAÝRYZ – JAŃA PIShIMDE

Qazaqstan Respýblıkasynyń Pre­zı­denti N.Á.Nazarbaev «Jyl basy Naýryzben birge yzǵarly qystyń ornyn shýaqty kóktem basyp, tirshilik qaıta túleıdi. Bul kúni adamdar bulaq kózin ashyp, tal ekken, joq-jitikke járdemdesken. Alys ketken aǵaıyn qaýyshqan, araz jandar tatýlasyp, qaıta tabysqan» dep, Naýryzdyń tálim­­dik ári tárbıelik mazmunyn ashyp kórsetip berdi.

Al, Ulytaý suhbatynda Memleket basshysy «Biz ulttyq mádenıetimiz ben salt-dástúrimizdi qasterleýimiz kerek» dep qadap aıtty.

Endi zaman talabyna saı Naýryzdyń pishimin túbegeıli ózgertý qajet. Naýryz­­dyń aıryqsha tálim-tárbıe, qadir-qasıet beretin túrleri óte erekshe. Sondyqtan, Naýryz meıramyna jańa pishim berý úshin, adamnyń ultyna, dinı baǵynystylyǵyna qaramastan, adamgershilik qundylyqtarǵa mán bere otyryp, Qazaqstan halqy túgel qamtylatyndaı mazmunyn jasaý kerek.

El arasynda «Naýryz merekesi buqara­lyq sıpattan ajyrap, sahna­lyq keıipke enip, azdaǵan jurt­shylyqtyń qyzyqtaýyna ǵana aınalǵan folklorlyq qoıylym kórinisinen aspaýda» degen pikir qalyptasty. Sondyqtan merekeniń ózine sáıkes atrıbýttaryn qalpyna keltirip, folklorlyq-etnografııalyq aýqymnan jalpy qazaqstandyq mereke dárejesine jetkizgen jón. Merekede baqylaýshylar bolmaıdy, bári de qatysýshy.

Naýryz merekesiniń negizgi maǵynasy:

Ulttyq namys pen rýhanı bolmysymyzdy jańǵyrtý

Sondyqtan da Naýryzǵa irgeli izdenister men tarıhı, ári zamanaýı sharalar kerek. Munyń birneshe joly bar. Atap aıtqanda:

BASTY QUNDYLYQ – BÚLDIRShINDER

Jańa jylda Aıaz Atanyń, Rojdestvoda Santa-Klaýstyń sábılerge syılyq berýi, otbasy músheleriniń bir-birine tartý-taralǵy jasaýy sııaqty dástúrdiń berik ornyǵýy bul merekelerdi halyqqa barynsha jaqyndatqany málim. Jańa jyldan árbir bala tosyn jańalyqtar kútedi. Naýryzda da balalardyń esinde qalatyndaı mereke syılaǵanymyz jón.

Demek, Naýryzdy toılaý arqyly biz bar jaqsylyǵymyzdy, sharapatymyzdy búldirshindergearnaýymyz kerek.

Qazirgi zamanǵa laıyqtap, shokoladpen kómkerip, kórneki qaptamasyn jasap, kóz tartar qorapqa salyp, ulttyq taǵam aıasynda ázirlenetin jent, talqan, balqaımaq, kilegeı, qurt, súzbe, ýyz, irimshik jáne taǵy basqalaryn ádemi de shaǵyn etip ázirleý prosesin jolǵa qoıýymyz qajet.

NAÝRYZ NYShANY

Jaýqazyn, báısheshek nemese qyzǵaldaq Naýryzdyń atrıbýttyq belgisi, emblemasy retinde bekitýdi qajet etedi. Gúldiń adamǵa degen áseri óte mol. Sebebi, gúlden erekshe sulýlyqpen birge adam nár alady. Gúl turǵan jerde bıik sezim paıda bolady. Mereke kúni analarǵa, qyz-kelinshekterge gúl syılaý kóńilderge qushtarlyq syılaıdy. Buǵan qosa mekemeler, kósheler, saıabaqtar jaýqazyn gúlimen kómkerilip, abattandyrylsa nur ústine nur. Sol arqyly biz Eýropaǵa erekshe qasterlenetin qyzǵaldaqtyń, jaýqazyn men báısheshektiń túpki otany qazaq dalasy ekenin de urpaq sanasyna sińire túser edik.

NAÝRYZ SIMVOLIKASY

Kún men túnniń teńelýi – astronomııalyq kóktemniń týýy. Astronomdardyń tilimen aıtar bolsaq, bul kezde Kúnniń ortalyǵy óz qozǵalysy barysynda Jer ekvatoryn kesip ótedi. Ǵylymda kóktem týatyn mezgildi túrlishe shamalaý ádisi qalyptasqan. Kún qozǵalysyna negizdelgen esep boıynsha naǵyz kóktem osy – KÚN men TÚNNIŃ (21-nen 22-ne qaraǵan túni) teńelý sáti. Tún ortasy aýǵanda jappaı JAŃA KÚNDI qarsy alý dástúrin túletkenimiz abzal. Elbasy óz sózinde «Halqymyz qashanda jańa jyldan jaqsylyq kútip, keler kúnnen úmitin úzbegen. Búginin bolashaǵymen baılanystyratyn bar izgiliktiń bastaýyn ıgi nıetten izdegen. Sondyqtan tirshilik jańaratyn naýryzda ár adam jaqsylyqqa nıet etýi tıis» degen. Endeshe jaryqtyń uzaratyn, kún nurynyń molyǵatyn JAŃA KÚNNEN úlken de, kishi de jaqsylyq tileıtin.

BASQA HALYQTARǴA QARAǴANDA, QAZAQSTAN HALQYNYŃ JAŃA JYL – NAÝRYZDY QARSY ALÝY OSY QASIETIMEN BASYM.

AǴAIYNMEN KО́RISÝ

Ulys kúni Elbasy el damýynyń kepili retinde belgilep bergen birlik, tatýlyq, otbasyn qasterleý sııaqty adamzattyq qundylyqtarǵa qurylǵan.

Osyǵan oraı, Naýryz meıramynyń rýhanı-mádenı tárbıelik mánin is júzinde ómirge engizýdi usynamyz.Bul maqsatta Naýryzdyń sıpatyn ashatyndaı ári ulttyq tanym men dástúr saltty jań­ǵyrtatyndaı kórisý kúni, qaıyrym­dylyq jasaý kúni, ata-babany eske alý kúni, tal egý kúni, aq dastarqan kúni dep mazmun bere otyryp, rýhanı is-sharalardy qalyptastyrý qajet.

ÁLEÝMETTIK ShARALAR

Dál osy «Naýryz meıramy» kúnderi aıasynda elimizdiń isker azamattary, mesenattar, qoǵamdyq uıymdar men mekemeler balalar úılerine, turmysy tómen otbasylarǵa jáne qoǵamnyń áleýmettik qorǵalmaǵan toptaryna járdem jasap, qaıyrymdylyq sharalaryna kóńil bólgeni jón. Bul ıgi iste Qazaqstannyń belsendi jastarynyń basyn biriktirip, volonterlarkorpýsyn Naýryzdyń jańa turpatta toılanýyna jumyldyrý kerek.

Naýryzdyń rýhanı mártebesi arta túsýi úshin, jyl saıyn qys aılarynda dástúrli beriletin ádebıet pen óner salasy qaıratkerlerine arnalǵan Prezıdenttik jáne Memlekettik stıpendııalardy tabys etý merzimin Naýryz meıramyna aýystyrǵan abzal.

ULTTYQ KIIM

Sondaı-aq, Naýryzǵa ábden jattandy bolǵan shapan men kamzoldyń ornyna, osyndaı qasıetti de erekshe kúnderi árkim ózine jarasatyndaı, sán-saltanatymen, maqtanyshpen kıetindeı qazirgi zamanǵy ulttyq kıim úlgilerin tiktirgeni abzal.

Sonymen, gúl syılaý úrdisi, ulttyq taǵamnyń yqshamdalǵan úlgisin ázirleý, ádemi kıim úlgilerine suranys týǵyzý, naýryz belgilerin aıshyqtaıtyn kádesyılar, sývenırler jasaý – bári aınalyp kelgende, ysyrapqa emes, kerisinshe ekonomıkamyzdyń da qozǵaýshy kúshteriniń birine aınalar edi dep oılaımyz.

QYRYQTYŃ BIRI – QYDYR

Qydyr baba (Qyzyr) bar jaqsy­lyqtyń, molshylyq pen berekeniń ıesi, úmittiń shyraǵyn jaǵatyn kıe. «Qyryqtyń biri – Qydyr» sóziniń astarynda osyndaı túsinik jatyr. Ádette, biz Qydyr babany kóbinese kópshiliktiń aldyna shyǵaryp, aq tilek aıtqyzyp, aq bata bergizýmen shektelemiz. Al, onyń qııaldy ushtaı túsetin múmkindikterin eskermeımiz. Endeshe, Qydyr babany Naýryz meıramyn ótkizý barysynda utymdy paıdalanǵan abzal. Aıtalyq, ol jurtqa bata berýmen ǵana shektelmeı, syılyqtar da úlestiretin bolsa. Ásirese, Qydyr atanyń meıirimi búldirshinder kóńilimen ushtassa, merekeniń máni men sáni arta túsedi.

Elimizdiń batys óńirlerinde Naýryz meıramyna aldyn ala úlken daıyndyqtar jasalady.14 naýryz kúni tańǵy saǵat 6-dan bastap jurttyń bári úı-úıdi jaǵalap kórisedi. «Kim erte turyp, 40 úıge kirip, kórisetin bolsa, soǵan Qydyr ata nesibesin beredi» degen de sóz bar. Sol nesibeni alyp qalý úshin kishkentaı búldirshinder tań atpaı erte turyp, úı-úıge júgirip, ata-ájelerge baryp kórisetin. Úlken adamdar «Búgin kórisýge adamdar keledi» dep, úıiniń aınalasyn, ishin tazalap, jańa kıimder kıip, kútip otyrady.

Naýryz meıramy tek toı toılaý ǵana emes, sonymen qatar jappaı tazalyq sharalaryn ótkizý kerek. «Bir tal kesseń, on tal ek!» degendeı kóshet otyrǵyzýdy dástúrge aınaldyrý qajet.

SPORTTYQ ShARALAR

Naýryz meıramy aıasynda memlekettik deńgeıdegi dástúrli mádenı jáne sporttyq is-sharalar uıymdastyrýdy jandandyrý kerek. Sondaı-aq, buqaralyq sportty jáne halyqtyq dástúrlerdi nasıhattaý maqsatynda, velosherý, marafon sekildi búkilhalyqtyq sıpaty bar sport saıys­tarymen qatar, ulttyq oıyndardan jyl saıynǵy respýblıkalyq «Naýryz» spartakıadasyn uıymdastyrýdy usynamyz.

NAÝRYZDY NASIHATTAÝ

BAQ múmkindikterin paıdalanýǵa aıryqsha nazar aýdarǵanymyz abzal. Barlyq buqaralyq aqparat quraldary Naýryz meıramyn toılaý barysynda ótkizilip jatqan sharalardyń tanymdyq jáne mazmundyq jaǵyna mán berse ıgi.

Naýryz ıdeıasyn nasıhattaý barysynda aımaqtar arasynda telekópirler ótkizý, telemarafondar men taqyryptyq baǵdarlamalar, aqparattyń basqa da formalaryn uıymdastyrýdyń mańyzy zor.

Joǵaryda aıtylǵandardy qory­tyn­dylaı kele, ejelgi Naýryz meıramy qazirgi zamanǵa beıimdelip, qoǵamda saıası turaqtylyqty, dostyq pen kelisimdi nyǵaıtýdyń, jalpy qazaqstandyq, otbasylyq merekeniń tetigine aınala bastaıdy degen qory­tyndy jasaýǵa bolady.

Arystanbek MUHAMEDIULY,

Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne sport mınıstri

"Egemen Qazaqstan"